سبک روکوکو متعلق به گونه ای از هنر و معماری است که از کشور فرانسه در میانه قرن هجدهم آغاز شد و ویژگی اصلی این سبک استفاده از تزئینات ظریف ولی قابل توجه است. هنرهای دکوراتیو سبک روکوکو که معمولا به آن سبک باروک متاخر نیز گفته می شود، برای دوران کوتاهی پیش از گسترش سبک نئوکلاسیسیم، در جهان غرب رونق گرفته بود.
سبک روکوکو
سبکی در هنر و معماری است که مشخصه آن درخشندگی، شکوه و نشاط است که در فرانسه آغاز شد. این واژه برای اطلاق به یک دوره خاص یعنی عصر روکوکو به کار برده می شود.
روکوکو یک سبک هنری در رشته های نقاشی، دکوراسیون، طراحی داخلی، معماری و مجسمه سازی می باشد. خصوصیات بارز سبک نقاشی روکوکو توجه به ظرافت، استفاده از فرمهای منحنی و المان های طبیعی تزئینی می باشد.
این سبک هنری از نوعی سبک دکوراسیون فرانسوی به نام روکایل الهام گرفته است.
روکوکو در ابتدا واکنشی بود به طراحی ها و دکوراسیون سنگین و با شکوه قصر لوئی چهاردهم و همینطور جنبشی بود در برابر سبک هنری باروک.
روکوکو که در پاریس قرن هجدهم شکل گرفته بود خیلی سریع به دیگر کشورها خصوصا آلمان و اتریش رفت.
تعداد زیادی از هنرمندان نقاش و طراحان داخلی پاریسی دست به اجرا و خلق آثار هنری جدیدی در خانه ها و قصرهای اشخاص ثروتمند با استفاده از این سبک زدند.
در روکوکو دیوارها و سقف ها با استفاده از ترکیب بندی و فرم های منحنی تزئین می شدند.
اکثر فرم ها به حالت S و یا C انگلیسی می باشد.
طراحی های متقارن در این مکتب هنری، یک قانون می باشد. نورها و تُنهای روشن، حضور رنگ سفید عاجی، و حضور رنگ طلایی، عناصر اصلی در نقاشی ها و طراحی های داخلی می باشد.
همینطور پیروان سبک نقاشی روکوکو برای تزئین فضا از آینه استفاده می کنند. آینه در این حوزه هنری همچنین برای بزرگ تر جلوه دادن فضا و همینطور نورپردازی نیز کاربرد دارد. یکی از بهترین مثالها در هنر روکوکو با آثار نقاش معروف فرانسوی ژان - آنتوان واتئو آغاز شد.
روکوکو از ترکیب کنایه آمیز دو واژه rocaille (اثر سنگی) و barocco (دوره باروک) ایجاد شد که به طور تحقیرآمیزی به سلیقه رایج هنری عصر سلطنت لویی پانزدهم اشاره دارد. به تعبیر فرهنگ انگلیسی اکسفورد به معنای هنر پر زرق و برق و تجملی است. به تدریج در همان زمان با تغییری که در سلیقه و ذائقه زیبایی شناسی پدید آمد به واژه ای محترم و بدون بار تحقیرآمیز و کنایی تبدیل شد. امروزه صرفاً برای اشاره به یک سبک هنری و آثار آن دوره که وجه تمایزش تزئینات ظریف و پر آب و رنگ است به کار می رود.
واژه روکوکو بیشتر متعلق به یک دوره زمانی است تا یک سبک مشخص. معمولا بازه زمانی از قرن هجدهم را " روکوکو" می نامند، که تقریبا با سال 1715 میلادی و مرگ لوئی چهاردهم، پادشاه فرانسه آغاز می شود و تا انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 ادامه می یابد.
این دوره از تاریخ فرانسه، متعلق به پیش از وقوع انقلاب کبیر است و در این دوران سکولاریسم در این کشور کم کم در حال گسترش بود و همنیطور جمعیت افرادی که امروز به آنها بورژوازی یا طبقه متوسط گفته می شود، به تدریج افزایش می یافت. حامیان هنر در این دوران، تنها خانواده سلطنتی و اشراف و آریستوکرات ها نبودند و بنابراین هنرمند و صنعتگر می توانستند به گستره وسیع تری از مشتریان متعلق به طبقه متوسط، هنر خود را بفروشند. ولفگانگ آمادئوس موتزارت (1756-1791) نه تنها برای خانواده سلطنتی اتریش آهنگسازی می کرد، بلکه مخاطبان او شامل مردم عادی نیز می شدند.
دوران روکوکو در فرانسه در حقیقت نوعی دوران گذار بوده است. مردم فرانسه در این دوران حاکمیت پادشاه جدید، لویی پانزدهم را که تنها 5 سال داشت نمی پذیرفتند. دوران بین سال های 1715 میلادی تا زمانی که لویی پانزدهم در سال 1723 میلادی به سن قانونی حاکمیت رسید را دوران ریجنسی نیز می گویند. در این دوران دولت فرانسه توسط یک نائب السلطنه به نام " ریجنت" اداره می شد، فردی که مرکز حکومت را از کاخ باشکوه ورسای به پاریس بازگرداند.
در این برهه از زمان که عصر روشنگری نیز نام دارد، ایده آل های دموکراسی دیگر بار مورد توجه قرار گرفت چرا که در این زمان جامعه تا حدودی از زیر بار سلطنت مطلق آزاد شده بود. در این زمان ابعاد آثار هنری کوچکتر شد. نقاشی ها به جای آنکه که صرفا برای آویخته شدن بر روی دیوار کاخ ها آماده شوند، در ابعاد کوچکتر برای ابعاد سالن ها و فروشندگان آثار هنری آماده شدند. در این دوران اشیاء کوچک و کاربردی روزمره نیز مانند لوستر و کاسه سوپخوری، از نظر طراحی مورد توجه قرار گرفتند.
ویژگی های سبک روکوکو
ویژگی های سبک روکوکو شامل استفاده از منحنی های پیچیده و همینطور تزئیناتی به شکل صدف و گیاه می باشد. از دیگر ویژگی های این سبک استفاده از فرم بیضی برای طراحی فضاهاست. طرح و نقش های این سبک بسیار پیچیده بوده و جزئیات در آن بسیار ظریف می باشد. برای بررسی بیشتر می توانید پیچیدگی اتاق بیضی شکل نشان داده شده در ابتدای این متن که مربوط به هتل de Soubise در پاریس می باشد را با اتاق طلایی رنگ پادشاه فرانسه، لوئی چهاردهم، در کاخ ورسای در سال 1701 مقایسه کنید. در سبک روکوکو، اشکال پیچیده و غیرمتقارن هستند و رنگ ها اغلب روشن و پاستلی انتخاب می شوند. البته رنگ ها را بدون خطی از نور و درخشندگی بر روی آنها نمی توان یافت. از رنگ طلایی نیز در این سبک به وفور استفاده می شده است.
پروفسور رشته هنرهای زیبا، ویلیام فلمینگ در مورد این سبک می گوید: " هر چه سبک باروک سنجیده و حجیم و غافلگیرکننده است اما سبک روکوکو ظریف، سبک و خودسرانه می باشد." البته که هر کسی شیفته سبک روکوکو نمی شود اما معماران و هنرمندان این سبک رویکرد جدیدی را به کار بستند که هنرمندان پیش از آنها تاکنون چنین نکرده بودند.
نقاش دوران روکوکو آزاد بود که نه تنها آثار هنری عظیم برای دیوار قصرها بیافریند بلکه بتواند نقاشی های کوچکتر و ظریفتر برای نمایش در سالن های فرانسوی خلق کند. ویژگی نقاشی های این سبک استفاده از خطوط نرم، خط دورهای مبهم، خطوط منحنی و تزئینات پر جزئیات و فقدان تقارن بوده است. موضوع نقاشی در این دوران نسبت به قبل بسیار جسورانه تر شده وشاید برخی از نقاشی های این سبک، با استاندارد امروز، پرنوگرافیک محسوب شوند.
نقاشان عصر روکوکو
سه تن از نقاشان مشهور دوران روکوکو، جین آنتونی واتئو، فرانسیس بوچر و جین هونوری فراگونارد می باشند. نقاشی "لذت باله" که در تصویر بالا نمایش داده شده است اثر جین آنتونی واتئو (1684-1721) از نوع نقاشی های متداول دوران روکوکو می باشد، که دوران تغییرات و تضادها بوده است. صحنه به تصویر کشیده شده هم فضای داخلی را نمایش می دهد و هم فضای خارجی.
این نقاشی به نوعی هم در درون یک بنای معمارانه عظیم است و هم این بنا گشوده رو به سوی جهان طبیعت اطراف می باشد. افرادی که در این نقاشی ترسیم شده اند، طبقه بندی شده اند و احیانا این طبقه بندی براساس موقعیت اجتماعی آنها می باشد. این طبقه بندی به گونه ای است که هیچگاه این افراد نمی توانند یک کل واحد تشکیل دهند. برخی از صورت ها واضح و برخی محو شده است.
برخی از آنها پشت خود را به بیننده کرده اند در حالی که برخی از آنها صورت خود را به رویروی بیننده چرخانده اند. برخی لباس های روشن پوشیده اند و برخی در لباس های تیره ظاهر شده اند، به گونه ای که انگار این افراد تیره پوش از نقاشی های قرن هجدهمی رامبراند فرار کرده اند و به محیط این نقاشی آمده اند. منظری که واتو در این نقاشی خلق کرده، متعلق به زمان نبوده و زمان آینده را پیش بینی می کرده است.
فرانسیس بوچر (1703-1770) امروزه به نقاش الهه ها و زنان جسور مشهور است. آثار او شامل نقاشی هایی از الهه اساطیری روم باستان، دیانا، با ژست های متفاوت می باشد و همنیطور زنان نیمه برهنه، موضوع برخی از آثار او هستند. نام بوچر همواره همراه با سبک روکوکو بوده، چرا که یکی از مشتریان مشهور او ، مادام دو پومپادور، معشوقه شاه فرانسه، لوئی پانزدهم، بوده است.
جین هانروی فراکونارد (1732-1806) نیز از دیگر نقاشان این دوره و شاگر بوچر بوده است و به واسطه خلق نقاشی مشهور سبک روکوکو به نام "تاب بازی" در 1767 میلادی، معروفیت دارد. این نقاشی که تا به امروز در نمونه های بسیاری از آن تقلید شده است، سرشار از سبکسری، شیطنت، بازی، تزئین، احساس و تمثیل می باشد. گفته می شود زنی که در این نقاشی در حال تاب خوردن است، معشوقه یکی دیگر از مشتریان آثار هنری جین هانروی بوده است.
پایان دوران روکوکو
مادام دی پومپادور، معشوقه پادشاه فرانسه، لوئی پانزدهم، در سال 1746 درگذشت و خود شاه نیز در 1774 بعد از دهه ها جنگ و خونریزی و خوشگذرانی از دنیا رفت. بعد از او لوئی شانزدهم آخرین فرد از دودمان بوربون بود که پادشاهی فرانسه را به عهده می گرفت. مردم فرانسه این سلسله را نهایتا در 1792 برانداختند و لوئی شانزدهم و همسرش ماری آنتوانت هر دو مجازات و گردن زده شدند.
دروان روکوکو در اروپا همزمان با دورانی است که بنیانگذاران آمریکا یعنی جورج واشنگتن، توماس جفرسون و جان آدامز تازه متولد شده بودند. عصر روشنگری یعنی دورانی که منطق و علم ویژگی بارز آن بود، با انقلاب هایی هم در فرانسه و هم در آمریکای جدید به اوج خود رسید و شعار "آزادی، برابری، برادری" شعار انقلاب فرانسه را تشکیل می داد که پایان بخش دوران افراط و خوشگذرانی و تزئینات بیش از حد روکوکو برای رژیم سلطنتی بود.
پروفسور تالبوت هاملین از دانشگاه کلمبیا در کتابی نوشته است که قرن هجدهم دوران گذار به جهانی بوده است که ما امروز در آن زندگی می کنیم و به همین دلیل است که خانه های قرن هفدهمی امروز تبدیل به موزه شده اند اما بناهای قرن هجدهمی کماکان کاربردی بوده و حتی به عنوان بنای مسکونی مورد استفاده قرار می گیرند. بناهایی که به ویژه بر مبنای مقیاس انسانی ساخته شده اند و طراحی آن ها جهت آسودگی انسان است. هاملین همچنین معتقد است که "منطق، که در فلسفه آن زمان جایگاه ویژه ای داشته است، راهنمای معماران در طراحی این بناها بوده است."
دیدگاه