صندوقهای قابل معامله در بورس (ETF که مخفف exchange traded fund است) را میتوان یک دارایی ارزشمندی در سبد دارایی هر سرمایهگذار (از مدیران مالی بزرگترین سازمانها گرفته تا یک سرمایهگذار مبتدی که تازه کار خود را شروع کرده است) قلمداد کرد.
نحوه کار اکثر صندوقهای قابل معامله در بورس ساده است. یک ETF در بازار بورس مانند سهام معامله میشود و کارکرد آن شبیه صندوق سرمایهگذاری مشترک است.
صندوق ETF یا Exchange-traded fund نوعی از صندوقهای سرمایهگذاری است که از داراییهای متنوع تشکیل شده و واحدهای آن در طول روز همانند سهام در بازار معامله میشود و ساختاری شبیه صندوقهای سرمایهگذاری مشترک دارند؛ یعنی شما در طول ساعات و روزهایی که بازار معاملات سهام باز است میتوانید یک یا چند واحد از یک صندوق ETF را بخرید، یا چند واحد از آن را بفروشید. شما با خرید واحدهای ETF، پول خود را در صندوقی سرمایه گذاری میکنید که با استفاده از یک تیم مدیریت حرفهای سعی میکند تا با تشکیل پرتفویی از سهام و انواع اوراق بهادار، سود کسب کند.
وقتی اسم سرمایه گذاری به میان می آید ریسک پذیری و ترس از دست دادن سرمایه بزرگترین دغدغه سرمایه گذاران است. برای از بین بردن و یا کم کردن از میزان این ریسک راهکارهای مختلفی وجود دارد. مثلا یکی از این راهها استفاده از صندوقهای سرمایه گذاری مشترک است. استفاده از افراد متخصص و حرفه و تقسیم سرمایه در بازارهای مختلف و با ریسک پایین راهکاری است که تقریبا همه صندوقها از آن استفاده میکنند. یکی از انواع صندوق های سرمایه گذاری، صندوق قابل معامله در بورس یا ETF است.
صندوق بورسی یا ETF چیست؟
صندوق قابل معامله صندوقی متشکل از داراییهای مختلف است که با ساختاری شبیه به صندوق سرمایه گذاری مشترک mutual fund مانند سهام عادی شرکتهای مختلف در بورس اوراق بهادار معامله میشود. یعنی برای سرمایه گذاری در این صندوق ها باید کد معاملاتی فعال در بورس داشته باشیم.
ETF مخفف چیست؟
ETF مخفف عبارت Exchange Traded Fund به معنی صندوق قابل معامله در بورس است. دیگر صندوق های سرمایه گذاری امکان معامله را ندارند و سرمایه گذاران برای خرید و فروش واحدهای سرمایه گذاری باید اغلب از طریق مراجعه به صندوقی که در آن سرمایه گذاری کرده اند اقدام کنند. ولی واحد سرمایه گذاری این نوع صندوق ها مشابه سهام عادی به راحتی قابل خرید و فروش است. یعنی هر میزان درصد از واحدهای کل یک صندوق را تهیه کنیم به همان نسبت از کل سرمایه گذاری صندوق بهرهمند می شویم و چون قیمت این واحدها ارزان است گزینه مناسبی برای سرمایه گذاری است.
تاریخچه پیدایش صندوق سرمایهگذاری قابل معامله در بورس ETF
پیشینه شکلگیری صندوقهای سرمایه گذاری قابل معامله به بحران مالی سال 1987 باز میگردد. در سال 1987 روز دوشنبه که به دوشنبه سیاه معروف است شاخص داوجونز 508 واحد یا 22.61 درصد سقوط کرد و باعث وارد آمدن زیان 500 میلیارد دلاری به سرمایهگذاران در بورس شد.
سرمایهگذاران صندوقهای سرمایهگذاری مشترک در آن سال به این دلیل که برای کشف قیمت واحدهای خود و فروش آن باید تا پایان آن روز منتظر میماندند، بیشترین ضرر را متحمل شدند. از اینجا بود که ایده اولیه ایجاد صندوق قابل معامله مطرح شد.
در تاریخ 29 ژوئن سال 1993 صندوق اسپایدر (SPDR) که در حال حاضر بزرگترین ETF جهان است کار خود را آغاز نمود. سرمایهگذاری اصلی این صندوق روی طلا است.
پذیرهنویسی واحدهای صندوقهای قابل معامل در ایران، برای اولین بار در بازار فرابورس در تاریخ 29 مرداد سال 1392 انجام شد و افتتاح تابلوی ETF در ششم مهرماه صورت گرفت.
ویژگیهای صندوقهای قابل معامله بورس
از جمله ویژگیهای صندوقهای قابل معامله که آن را از سایر صندوقهای سرمایهگذاری متمایز میکند، مولرد زیر را میتوان نام برد:
1- این صندوقها بصورت آنلاین در بورس قابل معامله هستند، و به آنها صندوق سرمایه گذاری قابل معامله در معاملات برخط نیز گفته میشود.
2- صندوق بورسی در برگیرنده تمامی انواع صندوقهای سرمایهگذاری دیگر است. (صندوق قابل معامله با درآمد ثابت – سهامی – مختلط – طلا – شاخصی و …)
3- NAV این صندوقها هر 2 دقیقه یکبار بروزرسانی میشود، بنابراین لازم نیست برای خرید و فروش واحدهای خود مانند صندوقهای غیرقابل معامله منتظر کشف قیمت تا روز بعد بمانید.
4- خرید و فروش واحدهای صندوقهای قابل معامله معاف از مالیات است.
5- کارمزد صندوقهای ETF از نوع درآمد ثابت فقط شامل کارمزد خرید و فروش واحد میشود کارمزد خرید ۰٫000725 و کارمزد فروش هم ۰٫000725 ضرب در کل قیمت خرید یا فروش میباشد و در مجموع کارمزد خرید و فروش 0.00145 است.
6- کارمزد صندوقهای ETF از نوع سهامی فقط شامل کارمزد خرید و فروش واحد میشود کارمزد خرید ۰٫00464 و کارمزد فروش هم ۰٫00475 ضرب در کل قیمت خرید یا فروش میباشد و در مجموع کارمزد خرید و فروش 0.00939 است.
7- کارمزد صندوقهای ETF از نوع مختلط فقط شامل کارمزد خرید و فروش واحد میشود کارمزد خرید ۰٫00243 و کارمزد فروش هم ۰٫00264 ضرب در کل قیمت خرید یا فروش میباشد و در مجموع کارمزد خرید و فروش 0.00507 است.
8- همچنین هزینههای عملیاتی صندوق قابل معامله در مقایسه با سایر صندوقهای سرمایهگذاری مشترک به دلیل انتقال هزینههای ارائه خدمات مشتری از صندوق به کارگزاری، کمتر است.
9- صندوق ETF مانند اغلب صندوقهای غیرقابل معامله ضامن نقدشوندگی ندارد، و در عوض رکن جدیدی بهعنوان بازارگردان، فراهم آوردن نقدشوندگی در این صندوقها را بر عهده دارد و در مواقعی که عرضه کننده ای وجود ندارد یا تقاضای دیگری وجود نداشته باشد خرید و فروش واحدها را انجام میدهد.
10- تاسیس و فعالیت صندوق های قابل معامله تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است، بنابراین این صندوقها شفافیت اطلاعاتی قابل توجهی دارند.
11- تفاوت اصلی این صندوقها با صندوقهای سرمایهگذاری مشترک افزایش نقدشوندگی با بهرهگیری از پتانسیل بازار بورس است.
ترکیب دارایی های قابل معامله بورس
صندوقهای بورسی تمامی انواع صندوقهای سرمایهگذاری را در بر میگیرد. دارایی هر یک از صندوق های ETF با توجه به نوع آن صندوق متفاوت است. یعنی هر نوع از صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت، سهامی، مبتنی بر طلا، شاخصی و مختلط می توانند بصورت قابل معامله در بازار بورس ارائه شوند. این صندوقها با توجه به نوع فعالیت شان ترکیب دارایی متفاوتی دارند.
مثلا ترکیب دارایی صندوق سهامی قابل معامله در بازار بورس مشابه صندوق های سهامی است و یا صندوق های شاخصی قابل معامله در بورس پیرو ترکیب دارایی استاندارد صندوق های شاخصی هستند و تنها تفاوت این صندوقها با نوع معمولی آن در نوع ارائه و خرید و فروش آنهاست.
سرمایهگذاری در صندوقهای قابل معامله برای چه کسانی مناسب است؟
به طور کلی داشتن واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در سبد دارایی، تنوعبخشی بالایی در سبد ایجاد میکند و به همه توصیه میشود. و به دلیل همین تنوعبخشی بالا بسیار مناسب کسانی است که نمیخواهند ریسک سهام منفرد تحمل کنند و یا زمان مدیریت سبد دارایی خود را ندارند.
از نظر دیگر نیز میتوان گفت این صندوقها از آنجایی که خاصیت صندوقهای سرمایهگذاری را دارند، اما به صورت سهام معامله میشوند، برای افرادی مناسب هستند که روند معامله سهام را ترجیح داده و نمیخواهند در ازای به دستآوردن تنوعبخشی خود را وارد سازوکار صندوقهای سرمایهگذاری کنند.
بنابراین این صندوقها میتوانند برای آن دسته از سرمایهگذارانی که میخواهند سرمایهگذاری میانمدت یا بلندمدت هستند و در حقیقت قصد نگهداری سرمایهگذاری خود را دارند مناسب باشند.
مزایای صندوق های قابل معامله در بورس ETF
این نوع صندوق ها علاوه بر داشتن تمام مزیت های صندوق های سرمایه گذاری مشترک، مزایای دیگری دارند که استفاده از این صندوق ها را برای سرمایه گذاران جذاب کرده است. در ادامه به این مزایا اشاره می کنیم.
خرید و فروش آسان و نقدشوندگی خوب
واحدهای سرمایه گذاری صندوق های قابل معامله به آسانی و بصورت آنلاین قابل معامله هستند این قابلیت از بزرگترین مزیت این نوع از صندوق هاست که آن ها را قابل رقابت با سرمایه گذاری در بازار سهام است. همچنین زمان بازپرداخت مبلغ فروش این واحدها حداکثر ظرف مدت 3 روز به حساب مشتری انتقال می یابد. بنابراین این صندوقها نقدشوندگی بهتری نسبت به صندوقهای سرمایهگذاری غیرقابل معامله دارند.
محاسبه NAV آنی
میزان NAV یا ارزش خالص دارایی های صندوق ها معمولا برای روزکاری بعد محاسبه میشود یعنی برای خرید یک واحد سرمایه گذاری هر صندوق باید قیمت فردا آن واحد محاسبه شود ولی در صندوق های EFT میزان NAV هر دو دقیقه محاسبه می شود و برای خرید آنلاین و محاسبه قیمت هر واحد مشکلی وجود ندارد.
معافیت مالیاتی
طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی، خرید و فروش واحدهای سرمایه گذاری صندوق های ETF معاف از مالیات است. و همانگونه که قبلا ذکر شد برای خرید و فروش این واحدها هیچ گونه مبلغی جز کارمزد خرید و فروش دریافت نمیشود.
بدون نیاز به صف خرید و فروش
درست است که ساز و کار سرمایه گذاری در این صندوق ها مشابه بازار سهام است اما سرمایه گذاران برای معامله واحدهای این صندوقها نیازی به منتظر بودن در صف خرید و یا فروش ندارند و به صورت آنی قابل معامله هستند.
شفافیت
صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در طول روز و هنگامی که بازارها باز هستند، خرید و فورش میشوند. قیمتگذاری سهام صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در طول ساعت کاری بورس بصورت پیوسته است. بنابراین سرمایهگذاران صندوقهای سرمایه گذاری قابل معامله در لحظه میدانند چه مبلغی برای خرید سهام پرداخت کرده یا چه مبلغی برای فروش سهام دریافت میکنند.
شفافیت احتمال تقلب یا سوء استفاده از طرف مدیران صندوق را کاهش میدهد. ساختار صندوق های قابل معامله به گونهای است که شفافیت مالی قابل توجهی دارد.
هزینههای پایینتر
هزینههای عملیاتی صندوق بورسی نسبت به صندوق سرمایه گذاری غیرقابل معامله کمتر است. دلیل آن انتقال هزینههای ارائه خدمات مشتری از صندوق به کارگزاری است، برای مثال صندوق قابل معامله نیازی به ارائه خدمات خرید و فروش، ارتباط با مشتریان و … ندارند، چون این کارها توسط کارگزاری انجام میشود.
معایب صندوق های سرمایه گذاری ETF چیست؟
امکان خرید و فروش لحظه ای در بورس همانطور که می تواند به عنوان مزیت این نوع صندوق ها مطرح شود اما در شرایطی می تواند برای سرمایه گذاران نوپا که کمتر توانایی کنترل هیجانات خود را دارند زیان آور باشد چون برای دستیابی به بازدهی مطلوب نیاز به صرف زمان مناسب است. اما افراد تازه کار شاید کند بودن و یا ضرر کوتاه مدت احتمالی صندوق را نتوانند تحمل کنند و با ضرر سرمایه خود را خارج کنند. در صورتیکه ذات سرمایه گذاری در صندوق های غیر قابل معامله در بورس بر اساس سرمایه گذاری میان مدت و یا بلند مدت است.
انواع صندوق ETF
در دنیا انواع متنوعی از ETF وجود دارد که به آنها خواهیم پرداخت. اما برخی از این صندوقها در بازار ایران وجود ندارند.
ممکن است رفتهرفته این ETFها به بازار ما هم راه پیدا کنند. انتخاب نوع ETF به روحیه و انتظار شما بستگی دارد.
صندوق با درآمد ثابت
صندوق با درآمد ثابت قابل معامله در بورس نوعی از ETF است که در آن مقدار رشد صندوق مشخص شده است. یعنی اگر یک واحد از این صندوقها را بخرید، مقدار مشخصی درآمد کسب خواهید کرد. اگر بخواهید واحد سرمایهگذاری خود را برای مدتزمانی کوتاه نگهدارید، بازدهی کوچکتر از بازدهی سالانه خواهد شد.
صندوق در این حالت ضامن اصل پول و سود شما است.
حداقل ۷۰ درصد از دارایی این صندوقها از اوراق مشارکت بانکی، سپرده بانکی یا سایر اوراق با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه تشکیل میشود. برای مطلع شدن از داراییهای یک صندوق، بهتر است به امیدنامه آن مراجعه کنید.
در بازار سرمایه سرمایهگذاری در ETF با درآمد ثابت، به عنوان یک سرمایهگذاری بدون ریسک درک میشود.
صندوق سهام
یک ETF سهام از تعدادی سهم مختلف تشکیل میشود.
در صندوقهای سهام شما هم در سود شریک هستید و هم در زیان. معمولا ۷۰ درصد دارایی این صندوقها از سهام تشکیل میشود.
توجه کنید که حتی اگر از بازگشت اصل پول خود اطمینان داشته باشید، این صندوق بدون ریسک نیست. چرا که ممکن است هیچ سودی نصیب شما نشود. در حالی که اگر بر روی صندوق با درآمد ثابت سرمایهگذاری کرده بودید، از درآمدی ثابت بهره میبردید.
صندوق مختلط
صندوق مختلط، همانطور که از اسمش بر میآید چیزی میان دو حالت قبلی است. در این نوع صندوق حداقل ۴۰ درصد از دارایی را سهام و حداقل ۴۰ درصد را اوراق با درآمد ثابت (مثل سپرده) تشکیل میدهد. ۲۰ درصد باقیمانده میتواند از بین سهام یا اوراق انتخاب شود.
صندوق بازار خارجی
به غیر از صندوق ETF بازار داخلی، در بسیاری از کشورها صندوق بازار خارجی هم وجود دارد. مثلا ممکن است به هر دلیل بخواهید در بازار ژاپن سرمایهگذاری کنید. اما چیزی از وضعیت بازار ژاپن ندانید و نتوانید صورتهای مالی را که به زبان ژاپنی هستند بخوانید.
در این صورت بجای استخدام مترجم یا ثبتنام در کلاس زبان ژاپنی، میتوانید از ETF بازار خارجی (Foreign Market) استفاده کنید.
صندوق ارز
ETF ارز از دیگر انواع این صندوقها است. همانطور که حدس میزنید بیشتر دارایی این صندوقها را ارز تشکیل میدهد. استفاده از ETF ارزی در بازار فارکس مرسوم است. سرمایهگذارانی که میخواهد ریسک نواسانهای ارزی را پوشش بدهند به سراغ این صندوقها میروند.
صندوق صنعتی
ETFهای گروه یا صنعتی، نوعی از صندوق هستند که تمامی سهمهای آن از یک صنعت انتخاب میشوند. فرض کنید که میدانید صنعت فلزات رشد خواهد کرد. اما نمیدانید کدام شرکتها از این رشد بهرهمند میشوند. برای همین میتوانید بر روی ETF صنعت فلزات سرمایهگذاری کنید. در این صندوق سهام شرکتهایی که در صنعت فلزات فعالیت میکنند یافت میشود.
صندوق کالایی
ETF کالایی، به جای سهام و اوراق از کالا تشکیل میشود. صندوق طلا، صندوق فلزات گرانبها شامل طلا، نقره و پلاتین، صندوق فلزات غیرگرانبها شامل فولاد، آلومینیوم، مس و غیره و صندوق نفتی چند مثال از ETF کالایی هستند. مدیریت صندوق میتواند با اوراق تبعی دارایی شما را بیمه کند، یا به کمک ابزارهای مختلف بازدهی بیشتری نسبت به تغییرات قیمت طلا در بازار به دست آورد.
صندوق خرسی یا صندوق معکوس
یک نوع بسیار جالب ETF (که ارزش دارد برای آن یک مقاله جداگانه نوشته شود) ETF معکوس یا ETF خرسی (Inverse ETF or Bear ETF) است. معروف است که میگویند تعداد سهمهای بد از سهمهای خوب بیشتر است.
حالا فرض کنید میتوانستید سهمی که ندارید را امروز بفروشید و وقتی سهم ارزان شد آن را بخرید. به این عمل در اصلاح شورتسل (Short Sell) میگویند. ETF خرسی از این سازوکار بهره میبرد. به کمک این سازوکار، وقتی میدانید بازار منفی است، لازم نیست بورس را ترک کنید. در این وضعیت میتوانید از ETFهای خرسی استفاده کنید.
کسب سود صندوق های سرمایه گذاری ETF چگونه است؟
صندوقهای ETF ممکن است تقسیم سود داشته باشند و هم امکان دارد اینچنین نباشد. سود برخی از صندوقها فقط در NAV آن خلاصه میشود و هر زمان صندوق سود کند، ارزش واحدهای آن افزایش مییابد.
به عبارت دیگر در صورتی که صندوق در سرمایهگذاریهای خود سود نماید، ارزش خالص داراییهای آن افزایش مییابد و در نتیجه قیمت هر واحد آن رشد میکند.
برای مثال یک سرمایه گذار با خرید 100 واحد از صندوق X به ارزش هر واحد 10,000 ریال، یک میلیون ریال در آن سرمایهگذاری کرده است.
در صورتی که ارزش هر واحد صندوق به 10500 ریال برسد، وی دارای یک میلیون و پنجاه هزار ریال دارایی خواهد بود و بنابراین وی 5% سود کرده است. جهت کسب اطلاع از وضعیت سرمایه گذاری در طول عمر صندوق، سرمایهگذار باید NAV آن را دنبال کند.
دیدگاه