پوکی استخوان
پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی سیستماتیک و شایعترین بیماری متابولیک استخوان در جهان است، که با چگالی کم استخوان و تغییرات ساختاری در بافت استخوان همراه است جمعیت افراد مبتلا به پوکی استخوان در سراسر جهان درحال افزایش است. در پوکی استخوان تعداد، ضخامت و اتصالات لایه های استخوانی کاهش می یابد و با کاهش قدرت استخوان می تواند منجر به افتادن و شکستگی های گوناگون در اندام سالمندان شود. افتادن در میان افراد سالمند، به خصوص برای افراد با پوکی استخوان، با هزینه پزشکی و مرگ و میر بالا در ارتباط است.
انواع پوکی استخوان
پوكی استخوان در افراد شامل دو نوع است:
1. نوع اول در بیش تر زنان اثر می کند كه با کاهش استروژن که ۵ تا ۱۰ سال بعد از یائسگی اتفاق می افتد مرتبط است. مهره های ستون فقرات، انتهای استخوان ساعد و مفصل ران شایع ترین محل های خطر برای شکستگی در این نوع پوكی استخوان هستند.
2. نوع دوم هم بر مردان و هم بر زنان تأثیر می گذارد كه ناشی از کمبود کلسیم است و با افزایش سن ارتباط دارد. گردن استخوان ران، استخوان بزرگ ساق پا و استخوان بازو، لگن و مهره ها در خطر بالاتری برای شکستگی هستند.
علائم و نشانه های پوکی استخوان
پوکی استخوان معمولا در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد و علایم آن کم کم یعد از اینکه بیماری پیشرفت کرد خود را نشان می دهند، بعضی از علائم شایع شامل:
• درد مفاصل
• مشکل در ایستادن
• مشکل در راست نشستن
• کوتاه شدن قد در گذر زمان
• آسان شکستگی استخوان با ضربات کم شدت
هرچند پوکی استخوان، بخودی خود دردناک نبوده، اما شکستن استخوان در اثر پوکی استخوان دردناک می باشد، معمول ترین شکستگی استخوان در این بیماری شکستن استخوان های ستون فقرات می باشد.
عوامل ایجاد کننده پوکی استخوان
پوکی استخوان در بعضی افراد بیش از دیگران دیده می شود. تراکم و قدرت استخوان تحت تاثیر متغیرهای ژنتیکی و محیطی است. بطور معمول تراکم استخوان مردان بیش از زنان است پس زنان بیش از مردان دچار پوکی استخوان میشوند و این بیماری در افراد لاغر و در کسانی که در فامیل نزدیک خود سابقه پوکی استخوان دارند بیشتر شایع است.
مهمترین عواملی که زمینه ساز بروز استئوپروز یا پوکی استخوان هستند عبارتند از:
پیری
استخوان یک بافت زنده است و در درون آن سلول های مختلفی فعالیت میکنند. دسته ای از این سلولها بنام استئوبلاست Osteoblast مرتباً در حال استخوان سازی هستند و دسته ای دیگر بنام استئوکلاست Osteoclast وظیفه جذب استخوان را دارند. پس استخوان های بدن ما دائماٌ در حال جذب شدن و جایگزین شدن با مواد نو است.
در سنین جوانی استخوان بیشتر ساخته میشود تا جذب شود ولی حدوداً بعد از ۳۵ سالگی به ازای موادی که از استخوان برداشته میشوند مواد کمتری جایگزین می شوند و این فرایند موجب می شود که بتدریج مقدار ماده تشکیل دهنده استخوان و در نتیجه تراکم و استحکام آن کاهش یابد.
بعد از سنین جوانی و با افزایش سن، کل توده استخوانی بدن کاهش یافته و خطر شکستگی افزایش میابد. در سنین یائسگی شدت پیشرفت روند از دست دادن تراکم استخوان، به ناگهان زیاد می شود بطوریکه خانمها در ده سال اول یائسگی ممکن است نیمی از تراکم استخوان های بدنشان را از دست بدهند.
ژنتیک
در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی دارند، افراد لاغر اندام و افراد با پوست خیلی روشن احتمال استئوپروز یا پوکی استخوان بیشتر است. نژاد آفریقایی استخوان های سفت تری تا نژاد سفید دارند.
تغذیه
کاهش دریافت کلسیم و ویتامین دی از طریق مواد غذایی، موجب پوکی استخوان می شود.
عادات
کسانی که کار پشت میز نشینی دارند و ورزش و فعالیت بدنی کمی دارند و کسانی که عادت به مصرف سیگار یا الکل دارند بیشتر مبتلا به پوکی استخوان و استئوپروز می شوند.
دارو
مصرف داروهای حاوی کورتیکوستروئید و مصرف هپارین و فنی توئین می تواند موجب پوکی استخوان شوند. در کسانی که به علت ابتلا به سرطان تحت شیمی درمانی هستند پوکی استخوان بیشتر دیده میشود.
بیماری ها
در بیماری های زیر احتمال پوکی استخوان بیشتر است:
• بیماری گوارشی منجر به سوء جذب مانند بیماری سلیاک، بیماری های التهابی روده و عدم تحمل به لاکتوز
• سطح پایین تستوسترون در مردان
• آمنوره (قطع عادات ماهانه در زنان)
• وجود بیماری مزمن مانند روماتیسم مفصلی یا بیماری لوپوس یا نارسایی مزمن کبد
• کم کاری غده تیروئید
• بی حرکتی طولانی مدت مانند کسی که سکته مغزی کرده است
• پرکاری غده پاراتیروئید
• سرطان سینه در زنان و سرطان پروستات در مردان
• بی اشتهایی عصبی
ارتباط پوکی استخوان با بیماری های دیگر
پوکی استخوان ممکن است بدنبال ابتلا به بیماری های دیگری ایجاد شده باشد. مهمترین این بیماری ها عبارتند از:
آسم
بیماران مبتلا به آسم در خطر ابتلا به پوکی استخوان بخصوص در ستون مهره هستند. این پوکی استخوان چند علت دارد:
• مصرف کورتون در این بیماران میتواند منجر به پوکی استخوان شود.
• بسیاری از مبتلایان به آسم از ترس داشتن آلرژی به شیر و دیگر لبنیات از مصرف این موارد امتناع می کنند و مصرف کم لبنیات منجر به پوکی استخوان می شود.
• در بعضی از مبتلایان به آسم فعالیت های بدنی و ورزشی موجب بروز حمله آسمی و افزایش تنگی نفس می شود. به همین علت بسیاری از مبتلایان به آسم فعالیت های بدنی محدودی دارند و همین موضوع میتواند منجر به کاهش تراکم استخوان ها و بروز پوکی استخوان شود.
دیابت
در مبتلایان به دیابت نوع یک احتمال پوکی استخوان یا استئوپروز بیشتر است. به نظر می رسد این کاهش تراکم استخوان به علت کم بودن سطح انسولین در این بیماران است. انسولین یک نوع هورمون رشد محسوب شده و موجب افزایش تراکم استخوان می شود.
مبتلایان به دیابت نوع دو هم معمولا فعالیت بدنی اندکی دارند و این کاهش در سطح فعالیت های بدنی و ورزشی می تواند منجر به بروز پوکی استخوان شود.
سطح هورمون
پوکی استخوان در افرادی که مقدار بیش از حد یا خیلی کم از هورمون های خاصی در بدنشان وجود دارد شایعتر است. مانند:
هورمون های جنسی: کاهش سطح هورمون جنسی منجر به تضعیف استخوان میشود.کاهش سطح استروژن در زنان در یائسگی یکی از مهمترین عوامل خطر در بروز پوکی استخوان است.
سطح تستوسترون در مردان با افزایش سن به تدریج کاهش می یابد. درمان سرطان پروستات که باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان و درمان سرطان سینه که باعث کاهش سطح استروژن در خانم ها می شود، احتمالاً باعث افزایش سرعت از بین رفتن استخوان می شود.
مشکلات تیروئید: هورمون بیش از حد تیروئید می تواند باعث از بین رفتن استخوان شود. اگر تیروئید شما پرکار است یا اگر داروی هورمون تیروئید برای درمان تیروئید کمکار استفاده کنید، این مشکل ممکن است برای شما پیش بیاید.
غدد دیگر: پوکی استخوان همچنین با پرکاری غدد پاراتیروئید و فوق کلیوی همراه بوده است.
فاکتورهای غذایی در پوکی استخوان
پوکی استخوان در افراد زیر با احتمال بیشتری وجود دارد:
• مصرف کم کلسیم: کمبود مادام العمر کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، تخریب زودرس استخوان و افزایش خطر شکستگی می شود.
• اختلالات غذا خوردن محدود کردن شدید مصرف مواد غذایی و کمبود وزن باعث ضعف استخوان در زنان و مردان می شود.
• جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا از بین بردن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می کند. این جراحی ها شامل مواردی هستند که برای کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارش به شما کمک می کنند.
عوامل خطر و افزایش احتمال پوکی استخوان
تعدادی از عوامل، وجود دارند که می توانند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند، از جمله سن، نژاد، انتخاب شیوه زندگی، و شرایط و درمان های پزشکی.
برخی از عوامل خطر پوکی استخوان، از کنترل شما خارج هستند، از جمله:
• جنسیت: زنان ،احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند ،به نسبت به مردان.
• سن: هر چه سن بیشتر شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می یابد.
• نژاد: اگر شما سفید پوست یا آسیایی هستید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستید.
• سابقه خانوادگی: داشتن یک والد یا خواهر و برادر مبتلا به پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد، به خصوص اگر مادر یا پدرتان شکستگی لگن داشته باشد.
• سایز بدن: مردان و زنان که سایزهای کوچکی دارند، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتری دارند، زیرا ممکن است توده استخوانی کمتری برای استخراج داشته باشند.
نحوه تشخیص پوکی استخوان
پوکی استخوان در بسیاری اوقات در یک رادیوگرافی ساده دیده می شود. در این عکس برداری، پزشک ممکن است با دیدن کم شدن خطوط داخل استخوان اسفنجی و یا دیدن نازک شدن استخوان کورتیکال به وجود پوکی استخوان شک کند.
وقتی پوکی استخوان در رادیوگرافی قابل تشخیص است هنگامی است که بیش از سی درصد تراکم استخوان از دست رفته است. با این حال رادیوگرافی ساده ابزار دقیقی برای سنجش میزان تراکم استخوان نیست.
امروزه برای سنجش تراکم استخوان بیشتر از روش Dual-energy X-ray DXA استفاده میشود. در این روش که انجام آن حدود ۱۵-۵ دقیقه طول می کشد بیمار در معرض دوز های پایینی از اشعه ایکس قرار می گیرد.
کسانی که باید تست تراکم استخوان بدهد:
افراد زیر باید برای بررسی میزان تراکم استخوان به توسط روش DXA بررسی شوند.
• همه زنان یائسه زیر سن ۶۵ سال که ریسک های ابتلا به پوکی استخوان را دارند.
• همه زنان مسن تر از ۶۵ سال.
• همه زنان یائسه که دچار شکستگی شده اند.
شیوه پیشگیری از پوکی استخوان
برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
• انجام تمرینات ورزشی مانند وزنه برداری، رقص، دویدن و تنیس
• مصرف کلسیم به میزان کافی
• مصرف فرآوردههای لبنی کم چرب
• مصرف ماهی سالمون
• مصرف کلم بروکلی و کلم
• مصرف حبوبات
• چای سبز
• مصرف ویتامین D
راه های درمان پوکی استخوان
توصیه های درمانی غالباً براساس تخمین خطر احتمال شکستن استخوان در 10 سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان انجام می شود. اگر خطر شما زیاد نیست، ممکن است درمان شامل دارو نباشد و در عوض ممکن است بر اصلاح عوامل خطر افتادن و تخریب استخوانی متمرکز شود.
بیو فسفونات ها
برای آقایان و خانمهایی که بیشتر در معرض خطر شکستگی قرار دارند، بیشترین تجویز داروهای پوکی استخوان بیس فسفوناتها هستند. مثالها عبارتند از:
• Alendronate (Binosto, Fosamax)
• Risedronate (Actonel, Atelvia)
• Ibandronate (Boniva)
• Zoledronic acid (Reclast, Zometa)
عوارض جانبی شامل تهوع، دل درد و علائمی مانند سوزش سر دل است. اگر دارو به درستی مصرف شود، این موارد کمتر رخ می دهند.
اشکال داخل وریدی بیس فسفوناتها باعث ناراحتی معده نمی شوند اما می توانند تا سه روز تب، سردرد و دردهای عضلانی دهند. شاید برنامه ریزی یک تزریق سه ماهه یا سالانه آسانتر از یادآوری مصرف قرص هفتگی یا ماهانه باشد، اما انجام این کار می تواند پرهزینه تر باشد.
داروهای آنتی بادی مونوکلونال
در مقایسه با بیس فسفوناتها، دنوزوماب (Prolia, Xgeva) نتایج تراکم استخوانی مشابه یا بهتری ایجاد می کند و احتمال بروز انواع شکستگی ها را کاهش می دهد. دنوزوماب از طریق یک شات زیر پوستی هر شش ماه تجویز می شود.
اگر denosumab مصرف می کنید، ممکن است مجبور شوید این کار را تا پایان عمر ادامه دهید. تحقیقات اخیر نشان می دهد که احتمال وجود شکستگی ستون فقرات پس از قطع دارو بسیار زیاد میشود.
یک عارضه بسیار نادر از بیس فسفوناتها و دنوزوماب شکستگی یا ترک خوردگی در وسط استخوان ران است.
دومین عارضه نادر، تأخیر در بهبودی فک (استئونکروز استخوان فک) است. این مورد می تواند بعد از انجام یک روش تهاجمی در دندان پزشکی مانند از کشیدن دندان ایجاد شود.
قبل از شروع این داروها باید معاینه دندانپزشکی انجام دهید و همچنین باید به خوبی از دندان خود مراقبت کرده و مرتباً در هنگام استفاده از آنها به دندانپزشک خود مراجعه کنید. اطمینان حاصل کنید که دندانپزشک شما می داند که شما این داروها را مصرف می کنید.
هورمون درمانی
استروژن به ویژه هنگامی که بلافاصله پس از یائسگی شروع شود، می تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. اما، استروژن درمانی می تواند خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و احتمالاً بیماری قلبی را افزایش دهد. بنابراین استروژن به طور معمول برای سلامتی استخوان در خانم های جوان تر یا در زنانی که علائم یائسگی آنها نیز به درمان نیاز دارد استفاده می شود.
رالوکسیفن (Evista) اثرات مفید استروژن بر تراکم استخوان در زنان یائسه را بدون داشتن برخی از خطرات مرتبط با استروژن، تقلید می کند. مصرف این دارو می تواند خطر برخی از انواع سرطان پستان را کاهش دهد.
گرگرفتگی یک عارضه جانبی رایج آن است. رالوکسیفن همچنین ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
در مردان پوکی استخوان ممکن است با کاهش تدریجی وابسته به سن در سطح تستوسترون مرتبط باشد. درمان جایگزینی تستوسترون می تواند به بهبود علائم کمبود تستوسترون کمک کند، اما داروهای پوکی استخوان در مردان برای درمان پوکی استخوان بهتر مطالعه شده اند و بنابراین به تنهایی یا علاوه بر تستوسترون توصیه می شود.
داروهای استخوان ساز
اگر نمی توانید درمانهای متداول پوکی استخوان را تحمل کنید یا اگر به اندازه کافی اثر نکنند، پزشک متخصص روماتولوژی ممکن است موارد زیر را پیشنهاد کند:
• تری پاراتاید. (Forteo) این داروی قدرتمند شبیه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوانی جدید را تحریک می کند. با تزریق روزانه زیر پوستی تجویز می شود. پس از دو سال درمان با teriparatide، یک داروی پوکی استخوان دیگر برای حفظ رشد استخوان جدید تجویز می شود.
• Abaloparatid .(Tymlos) داروی دیگری مشابه هورمون پاراتیروئید است. شما می توانید آن را برای تنها دو سال مصرف کنید و بعد از آن با یک داروی پوکی استخوان دیگر درمان را ادامه دهید. .
• Romosozumab. (Evenity) این جدیدترین داروی استخوان ساز برای درمان پوکی استخوان است.تزریق آن هرماه در مطب دکتر روماتولوژ انجام می شود. بعد از یک سال درمان با این دارو، درمان با سایر داروهای ضد پوکی استخوان ادامه می یابد.
دیدگاه