کوه رحمت | گورهای کوه رحمت

کوه رحمت و گورهای آن

پیشینه تاریخی کوه رحمت

كوه رحمت حد فاصل بين تخت جمشيد تا شهر استخر دارای آثار فراوانی از اشكال مختلف گور، از دوره‌های هخامنشی تا اواخر ساسانی است. در اين محدوده ساختارهای متعددی از گور وجود دارد كه بيانگر آداب و رسوم گوناگون تدفين در دوران تاريخی فارس است.

کوه رحمت نظر به اهمیتی که به موضوع بامداد در روزها و نوروز داده می شد، «کوه و امداد» یعنی کوه بامداد نامیده می شد و مقدس بود.

نامهای دیگر نیز برای آن یاد کرده اند که از آن جمله «کوه مهر» یا «کمهر» است.

رحمت ترجمه مهر است و پیداست این نام به مناسبت بر آمدن خورشید یا مهر فروزان از پشت آن کوه به آن داده شده است ولی وجود همین واژه باز باعث پیدایش افسانه یی درباره اش شده است که بیرونی در آثار الباقیه آن را چنین یاد می کند: دو قطره از پشت او (گیومرث) در کوه «وامداد» که در اصطخر است چکیده از آن دو قطره، دو بوته ریباس که در آغاز ماه هم اعضایی بر آنها هویدا گشت رویید. این افسانه به مناسبت واژه «مهر» و «مهرگیا» و «مهری و مهریانه» «مشی و مشیانه» که گویند از خانواده ریواس هستند و نیز آدم و حوای ایرانی که از این گیاه پدید آمده اند ساخته شده است.

قراردادن كامل جسد در شكاف طبيعی صخره‌ها و تراشيدن سطح افقی سنگ ها به صورت حفره‌های مكعب مستطيلی، عمده‌ترين اشكال ساختار گور در اين محدوده است. همچنين استودانها، دخمكها، خرفت‌خانه‌ها و تدفين‌های تابوتی درون خاك، از ديگر انواع مختلف شناسايی شده ساختار گور در محدوده بررسی است. با توجه به قرار داشتن محوطه‌های مهمی همچون تخت‌جمشيد كه خود بخشی از شهر بزرگ پارسه به شمار می رود و شهر استخر، مركز مهم ادوار بعد از هخامنشی و ساسانی در محدوده ذكر شده، به نظر می رسد بيشتر اين قبور و گورستانها، در ارتباط با اين محوطه‌ها و مربوط به ادوار مختلف تاريخی منطقه است.

موقعیت جغرافیایی کوه رحمت

کوه چمگان یا رحمت در بخش شمال شرقی شهرستان مرودشت واقع شده و به صورت منفصل جهت شمالی و جنوبی دارد. وسعت این کوه ۵۰ کیلومتر است و عرض آن حدود ۱۵ کیلومتر است. این کوه دشت ارسنجان را از مرودشت جدا می‌کند و در دامنه‌های آن محوطه‌های دوران تاریخی و عشایری کشف شده‌است. آثار تاریخی مهم عهد باستان همچون نقش رجب و شهر استخر در دامنه این کوه واقع شده‌اند که اهمیت زیادی دارند و در منظر فرهنگی تخت جمشید واقع شده‌اند.

 آثار تاریخی کوه رحمت

کوه رحمت، به ویژه در دامنه شمالی و حدفاصل تخت جمشید تا شهر ساسانی استخر مملو از آثار تاریخی و نیز گورهای باستانی متعلق به دوره‌های هخامنشی، فراهخامنشی و ساسانی است.

مطالعات باستان شناسی در این كوه باستانی كه در دامان خود، بنای عظیم ورفیع تخت جمشید را نگه داشته است، منجر به شناسایی و كشف بیش از ۴ هزار گور تاریخی شده و دراین میان تاكنون۷ نوع تدفین مختلف نیز شناسایی شده است.

یکی از آثار مهم کوه رحمت گورستان چشمه‌ است که این گورستان در سال ۱۳۳۹ توسط چهره جهانی باستان شناسی یعنی پروفسور اشمیت حفاری شد. اما کشتی حامل آثار به دست آمده از این گورستان که قرار بود به آمریکا برده شود در سفر به آمریکا غرق شد. به همین علت اطلاعاتی از این گورستان در دست نیست. در کوه رحمت گورهای باستانی با ارزش مربوط به شاهان و شاهزادگان هخامنشی و اشکانی و ساسانی و... موجود است که باید تحقیقات بیشتری در این خصوص انجام شود.

دیوار کوه رحمت مربوط به دوره هخامنشی است و در شهرستان مرودشت، بخش مرکزی، دهستان کناره، ارتفاعات شمال غربی کوه رحمت واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۳۴۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در دامنه كوه رحمت از سمت جنوب شرقی خزانه و بعد از گذشتن از ویرانه های اقامتگاه نگهبانان و یك چشمه، چند آرامگاه در دل كوه كنده شده است كه فقط به تجربه می توان اولی را به اردشیر دوم (۴۰۵ تا ۳۶۱ قبل از میلاد) و آرامگاه دیگر، در جنوب آن را به اردشیر سوم (۳۶۱تا ۳۳۸ قبل از میلاد) نسبت داد كه هر دو آرامگاه خالی هستند. همانند آرامگاه های نقش رستم که این شاهان نیز در مقابل محرابی در حال نیایشند. اما در مقبره جنوبی نمایندگانی كه تخت پادشاه را بر دوش دارند. بر مبنای شان و منزلتشان در دو ردیف پشت سر یكدیگر قرار گرفته اند.

در ادامه مسیر به طرف جنوب آرامگاه سومی وجود دارد كه هرگز تكمیل نشده و از بیرون صفه یعنی از كنار دیوار جنوبی تخت جمشید می توان به آن دست یافت. در وسط دیواره كتیبه مهم سه زبانه ای از داریوش كبیر مشاهده می شود. متن این كتیبه ها منحصر به فردند. به این دلیل كه سه زبان به كار رفته در آن یكسان نیسیت و هر یك حاوی اطلاعات بیشتری نسبته به دیگری است.

این نوشته ها در مجموع به اصل و نسب و فهرست متصرفات داریوش و اینكه او تخت جمشید را در محلی غیر مسكونی بنا نهاده است. اشاره می كنند. در ادامه مسیر و پس از گذشتن از حفاری های جدید در سمت جنوب غربی و گذر از نهر كوچكی نزدیك صخره و در كنج صخره ای ناپیدا كه بین درختان پنهان است. آرامگاه نا تمامی وجود دارد كه به نظر می رسد برای داریوش سوم (كودامانوس) آخرین پادشاه هخامنشین در نظر گرفته شده بود. در میان كاخ های حفاری شده در دشت پایین صفه كاخی وجود دارد كه شامل كتیبه ای از خشایارشا اول و یك معبد است.

در این محوطه چند بنای دیگر با تاریخ های گوناگون نیز به چشم می خورد. استاد تجویدی از سازمان باستان شناسی ایران به طور همزمان حفاری های مهمی را روی دیوارهای مستحكم دامنه كوه در شرق صفه انجام داده است. طی این حفاری ها جزئیات بسیاری از خشت های اولیه بنا و نیز نقش مهرهایی مربوط به اواخر حكومت هخامنشیان كشف شده است.

بقایای چندین كاخ مربوط به اوائل دوران هخامنشیان نیز در دشت نزدیك تخت جمشید كشف شده است. به علاوه قسمت مركزی كاخی در سمت شمال غربی صفه كه فراتادرا نامیده می شود و ابتدا توسط پروفسور هرتسفلد در سال به عنوان كاخی مربوط به دوران بعد از هخامنشیان شناسایی شده بود. مجدداً حفاری شده. این حفاری ها كاخ دیگری مربوط به اوائل دوران هخامنشی را نیز آشكار ساخت كه خشت های كف اتاق ها و دیوارهای آن بعدها به آن اضافه شده بود.

ستونی مربوط به یك آتشكده احتمالی چندین پایه اصلی مربوط به بنا و چند پایه ستون به همران چهارچوب های یك پنجره سنگی تنها بقایای این كاخ است. بر روی پنجره سنگی دو نقش بسیار آسیب دیده وجود دارد. یكی از آنها مردی را نشان میدهد كه دستانش به طرف بالاست و شاخه بر سمی به دست دارد. نقش دیگر تصویرزنی را نشان می دهد. روبروی این كاخ و بر دامنه كوه محلی برای دفن استخوان های حیوانات وجود دارد كه یك سر ستون ناتمام به شكل گاو هنوز در آنها به چشم می خورد.

یكی از آثار مهم كشف شده در این كوه باستانی اثر قدمگاه در توابع ارسنجان است كه باستان شناسان معتقدند معبد آناهیتا در این بخش از كوه ساخته شده است. كوه رحمت به صورت منفصل جهت شمالی و جنوبی دارد.

منابع

روزنامه تماشا

هزاره ققنوس؛ از ساسانیان تا سامانیان | محمود کویر | لندن 1396

ساختارهای مختلف گور در دوران تاريخی فارس :بررسی روشمند ارتفاعات شمالی كوه رحمت حد فاصل بين تخت جمشيد و شهر استخر | محمدجواد جعفری | پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی 1389