کیفرخواست در حقیقت ادعانامه دادستان علیه متهم است. کیفرخواست هنگامی صادر می شود که تحقیقات انجام شده و دلایل جمع‌آوری گردیده است. کیفرخواست بعد از صدور قرار مجرمیت توسط دادستان یا جانشین او صادر می شود. با صدور کیفرخواست رسیدگی در دادسرا تمام می شود و از آن به بعد رسیدگی در دادگاه آغاز می گردد. هرچند کیفرخواست حکایت از احراز جرم برای دادسرا دارد ولی در عین حال دلیل مجرمیت متهم نیست. به بیان راحت تر و کلی تر باید گفت متهم وقتی مجرم شناخته می شود که دادگاه او را محکوم کند.
کیفرخواست چیست؟
کیفرخواست ادعایی است که دادستان درباره مجرمیت شخص متهم میکند و از دادگاه می‌خواهد تا به آن رسیدگی کند و حکم لازم را صادر نماید. در حقیقت دادستان با صدور کیفرخواست، بیان می‌دارد که تحقیقات دادسرا به این نتیجه رسیده که متهم پرونده مجرم است و از دادگاه درخواست کیفر و مجازات میکند.
با اعلام جرم به کلانتری یا اداره پلیس، کار رسیدگی به جرم آغاز می شود. وظیفه رسیدگی به جرم با دادسرا است. بازپرس و دادیار تحقیق ، افرادی که وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی و بررسی وقوع جرم و کشف آن و تعیین اینکه مجرم کیست را بر عهده دارند.
بازپرس مثل یک کارآگاه با بررسی دقیق و کامل جزئیات وقوع یک جرم مانند یک کارآگاه آن را زیر ذره بین قرار می دهد. تا زمانی که تکلیف اینکه جرم چگونه به وقوع پیوسته است و متهم پرونده کیست پرونده در دادسرا می ماند. زمانی که بازپرس به عنوان قاضی پرونده توانست نظر نهایی خود را درباره پرونده بدهد، سرنوشت ادامه رسیدگی مشخص خواهد شد. در صورتی که بازپرس تشخیص دهد متهم مجرم است اقدام به صدور کیفرخواست می کند.
نظر بازپرس در حین کشف یک جرم تعیین کنده سرنوشت وقوع یک جرم است. نظرات بازپرس از دو حالت خارج نیست :
یا تشخیص می دهد که عمل متهم مجرمانه نبوده و با صدور قرار موقوفی تعقیب به رسیدگی خاتمه می دهد .
یا اینکه تشخیص می دهد عمل متهم جرم بوده است که قرار جلب دادرس صادر میکند . قرار جلب دادرس برای دادستان ارسال می شود. دادستان باید ظرف 5 روز نظر خود را درباره قرار جلب دادرس اعلام کند . در صورتی که دادستان با اینکه عمل مجرمانه رخ داده است موافق باشد ، کیفرخواست صادر می شود و به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به موضوع پرونده را دارد ارسال می شود .
بنابراین کیفرخواست ادعایی است که دادستان درباره مجرم بودن متهم می کند و از دادگاه می خواهد تا به آن رسیدگی کند و حکم لازم را صادر نماید. در واقع دادستان با صدور کیفر خواست بیان می کند که تحقیقات دادسرا به این نتیجه رسیده است که متهم پرونده مجرم است و از دادگاه درخواست کیفر و مجازات می کند .
دادستان موظف است مطابق با ماده‌ی 264 قانون آیین دادرسی کیفری حداکثر ظرف 5 روز نظر خود را درباره‌ی قرار جلب مذکور اعلام کند.
ماده‌ی 264: پس از انجام تحقیقات لازم و اعلام کفایت و ختم تحقیقات، بازپرس مکلف است به صورت مستدل و مستند، عقیده‌ی خود را حداکثر ظرف پنج روز در قالب قرار مناسب، اعلام کند».
در صورتی که دادستان با اینکه عمل مجرمانه واقع شده است موافق باشد، کیفرخواست صادر می‌گردد و پرونده به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد، ارسال می‌شود.
انواع کیفرخواست
در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 دو نوع کیفرخواست پیش‌بینی‌شده است:
کیفرخواست کتبی
کیفرخواست کتبی که محتویات آن در ماده‌ی 279 قانون مذکور آمده است: «در کیفرخواست موارد زیر قید می‌شود (یعنی نوشته می‌شود و کتبی است):
الف – مشخصات متهم، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شهرت، سن، شغل، شماره ملی، شماره شناسنامه، تابعیت، مذهب، محل اقامت و وضعیت تأهل او
ب – آزاد، تحت قرار تأمین یا نظارت قضایی بودن متهم و نوع آن و یا بازداشت بودن وی با قید علت و تاریخ شروع بازداشت
پ – نوع اتهام، تاریخ و محلّ وقوع جرم اعم از بخش، دهستان، روستا، شهر، ناحیه، منطقه، خیابان و کوچه
ت – ادله‌ی انتساب اتهام
ث – مستند قانونی اتهام
ج – سابقه‌ی محکومیت مؤثر کیفری متهم
چ – خلاصه‌ی پرونده شخصیت یا وضعیت روانی متهم
تبصره – هرگاه در صدور کیفرخواست، سهو قلم یا اشتباه بین صورت گیرد، تا پیش از ارسال به دادگاه، دادستان آن را اصلاح و پس از ارسال کیفرخواست به دادگاه، موارد اصلاحی آن را به دادگاه اعلام میکند.»
کیفرخواست شفاهی
کیفرخواست شفاهی در ماده‌ی 335 قانون آیین دادرسی کیفری با عنوان «ادعای شفاهی دادستان در دادگاه» یاد می‌شود. ماده‌ی 86 همین قانون در خصوص کیفرخواست شفاهی مقرر می‌دارد:
«در غیر جرائم موضوع ماده‌ی (302) این قانون، چنانچه متهم و شاکی حاضر باشند یا متهم حاضر و شاکی وجود نداشته یا گذشت کرده باشد و تحقیقات مقدماتی هم کامل باشد، دادستان می‌تواند رأساً یا به درخواست بازپرس، با اعزام متهم به دادگاه و در صورت حضور شاکی به همراه او، دعوای کیفری را بلافاصله بدون صدور کیفرخواست به صورت شفاهی مطرح کند. در این مورد، دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه می‌دهد و به متهم تفهیم میکند که حق دارد برای تعیین وکیل و تدارک دفاع مهلت بخواهد که در صورت درخواست متهم، حداقل سه روز به او مهلت داده می‌شود.
تفهیم این موضوع و پاسخ متهم باید در صورت مجلس دادگاه قید شود. هرگاه متهم از این حق استفاده نکند، دادگاه در همان جلسه، رسیدگی و رأی صادر میکند و اگر ضمن رسیدگی انجام تحقیقاتی را لازم بداند، آنها را انجام و یا دستور تکمیل تحقیقات را به دادستان یا ضابطان دادگستری می‌دهد. اخذ تأمین متناسب از متهم با دادگاه است. شاکی در صورت مطالبه ضرر و زیان می‌تواند حداکثر ظرف پنج روز دادخواست خود را تقدیم کند و دادگاه می‌تواند فارغ از امر کیفری به دعوای ضرر و زیان رسیدگی و رای مقتضی صادر نماید».
نکات کیفرخواست شفاهی
1- کیفرخواست شفاهی، فقط در موضوع جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ می‌باشد و نه موضوعات ماده‌ی ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری.
2- مقام قضایی مطرح کننده دعوی یا صادرکننده‌ی کیفرخواست شفاهی، دادستان (رأساً یا با درخواست بازپرس) است.
3- طرح دعوی یا کیفرخواست با حضور شاکی و متهم (هردو) و یا در صورت عدم وجود شاکی یا گذشت وی با حضور متهم به عمل می‌آید .
4- تحقیقات مقدماتی باید به طور کامل انجام‌شده باشد.
5- بعد از طرح دعوی، دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه می‌دهد.
6- ارکان دادرسی عادلانه مانند حق داشتن وکیل و مهلت سه روزه جهت تدارک دفاع و تفهیم آن، ضمن قید در صورت مجلس دادگاه صورت بگیرد.
7- رسیدگی فوری و صدور رأی در صورت عدم درخواست متهم مبنی بر تعیین وکیل و مهلت دفاع.
8- انجام تحقیقات بیشتر در صورت صلاحدید قاضی، ضمن اخذ تأمین مناسب و انجام یا ارجاع آن جهت تکمیل به دادستان یا ضابطان.
9- امکان تقدیم دادخواست ضرر و زیان حداکثر ظرف پنج روز توسط شاکی و رسیدگی و صدور رأی دادگاه.
10- اختیاری و غیر الزام‌آور بودن طرح دعوی کیفری بدون کیفرخواست یا به صورت کیفرخواست شفاهی مقام‌های قضایی.
محتویات کیفرخواست
کیفرخواست کتبی که محتویات آن در ماده‌ی 279 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است: «در کیفرخواست موارد زیر قید می‌شود (یعنی نوشته می‌شود و کتبی است. نوع دیگری (شفاهی) هم وجود دارد.).
این موارد به شرح زیر است:
الف – مشخصات متهم، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شهرت، سن، شغل، شماره ملی، شماره شناسنامه، تابعیت، مذهب، محل اقامت و وضعیت تاهل او.
ب – آزاد، تحت قرار تأمین یا نظارت قضایی بودن متهم و نوع آن و یا بازداشت بودن وی با قید علت و تاریخ شروع بازداشت.
پ – نوع اتهام، تاریخ و محلّ وقوع جرم اعم از بخش، دهستان، روستا، شهر، ناحیه، منطقه، خیابان و کوچه.
ت – ادله‌ی انتساب اتهام
ث – مستند قانونی اتهام
ج – سابقه‌ی محکومیت مؤثر کیفری متهم
چ – خلاصه‌ی پرونده شخصیت یا وضعیت روانی متهم
تبصره – هرگاه در صدور کیفرخواست، سهو قلم یا اشتباه بین صورت گیرد، تا پیش از ارسال به دادگاه، دادستان آن را اصلاح و پس از ارسال کیفرخواست به دادگاه، موارد اصلاحی آن را به دادگاه اعلام میکند.»
صدور کیفرخواست خطاب به دو مرجع
ممکن است متهم دارای دو اتهام باشد که دادرسی نسبت به یکی از آنها در صلاحیت دادگاه انقلاب و نسبت به دیگری در صلاحیت دادگاه عمومی یا کیفری باشد. در این گونه موارد با توجه به سکوت قانون جدید دادسرا، بایستی بر اساس ماده 55 قانون آئین دادرسی کیفری عمل شود؛ یعنی دادسرا دو کیفرخواست جداگانه خطاب به مرجع صالح صادر و برای یکی اصل پرونده و برای دیگری رونوشت آن را ارسال کند.
اثر کیفرخواست
طبق بند ج ماده 14 قانون تشکیل دادگاههای عمومی وانقلاب دادگاههای جزایی و انقلاب فقط به جرائم مندرج در کیفرخواست رسیدگی می کنند مگر در مورد جرائمی که مستقیما در دادگاه و بدون کیفرخواست مطرح شده باشد مثل جرائم مذکور در تبصره 3 ماده 3 قانون فوق که عبارتند از پرونده هایی که موضوع آنها جرایم مشمول حد زنا یا لواط است همچنین جرائمی که مجازات قانونی آنها فقط تا سه ماه حبس و یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال می باشد و جرائم اطفال مستقیما در دادگاه های مربوط مطرح می شود.
در صورت صدور قرار منع یا انصراف، شاکی می تواند ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ به آن اعتراض کند و در این صورت موضوع در جلسه اداری خارج از نوبت و بدون حضور در دادگاه صالح مطرح می شود. دادستان رأی صادره از دادگاه در این زمینه قطعی خواهد بود.
اعتراض به کیفرخواست
تصمیمات دادسرا که به صورت قرار می‌باشد، به طرفین ابلاغ می‌گردد. اگر تصمیم دادسرا به صورت قرار منع تعقیب یا قرار موقوفی تعقیب باشد، شاکی حق اعتراض دارد اعتراض او به همراه پرونده به دادگاه ارسال می‌شود.
چنانچه دادگاه اعتراض او را پذیرفت، قرار دادسرا را فسخ و پرونده را جهت ادامه تحقیقات و صدور کیفرخواست به دادسرا اعاده می‌دهد و اگر اعتراض را وارد ندانست با رد آن، قرار را تأیید میکند.
قرار مجرمیت دادسرا قابل اعتراض نیست. دلیل آن هم روشن است؛ زیرا، اگر متهم دلیلی بر بی‌گناهی خود داشته باشد، در مرحله بعد که دادگاه است می‌تواند ارائه دهد.
زمانی که بازپرس قرار موقوفی تعقیب را صادر میکند، می‌توان به صدور این قرار اعتراض کرد اما زمانی که او اقدام به صدور قرار جلب و در نهایت صدور کیفرخواست میکند، اعتراض ممکن نیست. دلیل عدم امکان اعتراض به کیفرخواست هم این است که در صورتی که متهم شکایتی نسبت به صدور کیفرخواست داشته باشد، می‌تواند آن را در دادگاه مطرح کند .
توجه به ماده 274 قانون آیین دادرسی کیفری نیز موید همین نظر است:
دادگاه در صورتی که اعتراض شاکی به قرار منع یا موقوفی تعقیب را موجه بداند، آن را نقض و قرار جلب به دادرسی صادر می کند. در مواردی که به نظر دادگاه، تحقیقات دادسرا کامل نباشد، بدون نقض قرار می‌تواند تکمیل تحقیقات را از دادسرا بخواهد یا خود اقدام به تکمیل تحقیقات کند. موارد نقص تحقیق باید به تفصیل و بدون هرگونه ابهام در تصمیم دادگاه قید شود. در صورت نقض قرار اناطه توسط دادگاه، بازپرس تحقیقات خود را ادامه می دهد.
استرداد کیفرخواست و اصلاح آن
آیا دادستان می‌تواند پس از صدور کیفرخواست از تصمیم قبلی خود عدول کند؟
ماده‌ی 283 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب (1392) در پاسخ به این سؤال بیان می‌دارد: «پس از صدور کیفرخواست و قبل از ارسال به دادگاه، هرگاه شاکی در جرائم قابل گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفرخواست عدول میکند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود. در جرایم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می تواند از کیفرخواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفرخواست قبلی عدول و بر این اساس کیفرخواست جدید صادر میکند».
البته شایان توجه است که دادستان نمی‌تواند پس از ارسال پرونده به دادگاه، از اصل اتهام یا ادله‌ی آن عدول کند و بر این اساس کیفرخواست را مسترد یا اصلاح کند، اما می‌تواند ادله‌ی جدید به نفع یا علیه متهم را که کشف یا حادث می‌شود، به دادگاه اعلام دارد.
دیدگاه