ارث زوج و زوجه و شرایط و چگونگی ارث بردن آنها از یک دیگر از جمله مسائلی است که امروزه مطرح میشود و به دلیل کاربرد عینی و ملموسی که در دعاوی خانوادگی دارد از اهمیت زیادی برخوردار است.
ارث زوج و زوجه
یکی از آثار حقوقی ازدواج ارث بردن زن و مرد از یکدیگر بعد از فوت یکی از آن هاست. مبنای این ارث بردن در قرآن کریم مطرح شده است و قانون مدنی نیز به جزئیات و نحوه ارث بردن و تفاوتهای مقدار ارث زن و مرد پرداخته است.
در میزان سهم الارث زن و شوهر تفاوتهایی وجود دارد بدین صورت که با شرایط مساوی میزان سهم الارث زوج از ترکه زوجه دو برابر سهم الارث زوجه از ترکه زوج است. لازم به ذکر است که وجود یا عدم وجود فرزند در میزان سهم الارث زوجین تاثیر دارد و در صورتی که مرد دارای همسران متعدد باشد نیز در میزان سهم الارث آنان تغییراتی ایجاد میگردد که در ادامه مورد بررسی قرار میگیرد.
شرایط ارث بردن زوجین
رابطه زوجیت با عقد نکاح بین زن و مرد شکل می گیرد و با فوت هر یک از آنان رابطه توارث برقرار می گردد و زوج و زوجه می توانند به موجب قانون از هم ارث ببرند اما تقسیم ارث و میزان سهم الارث هر یک و شرایط آن متفاوت است، طبق قانون مدنی نحوه و میزان سهم ارث هر یک از دیگری معین شده است.
برای اینکه زن و شوهر از یکدیگر ارث ببرند لازم است شرایطی وجود داشته باشد و با رعایت این شرایط است که امکان ارث بری بین زوجین برقرار خواهد شد. این شرایط عبارتند از:
1- زن و شوهر در عقد دائم یکدیگر باشد
ماده ۹۴۰ قانون مدنی بیان می کند : «زوجین که زوجیت آن ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند». پس طبق این ماده شروط توارث عبارتند از : وجود نکاح در زمان مرگ و دائمی بودن زوجیت.
چرا که در ازدواج موقت زن و شوهر از یکدیگر ارث نمیبرند ،حتی اگر بین خودشان شرط ارث بردن را نیز قرار داده باشند این شرط باطل است و هیچ اثری ندارد. یعنی زن و مردی که در ازدواج موقت هستند از یکدیگر ارث نمیبرند حتی اگر شرط کرده باشد. زیرا شرط توارث در نکاح موقت به دلیل تعارض با قواعد آمره ارث نامشروع و باطل است. یعنی دائمی بودن نکاح بین زوجین از قواعد آمره است و امکان توافق بر خلاف آن وجود ندارد.
2- در هنگام فوت زن یا شوهر رابطه زوجیت برقرار باشد
یکی از شرایط ارث بری زوجین از یکدیگر این است که در زمان فوت هم رابطه زوجیت بین آن ها برقرار باشد.
در این زمینه دو استثنا وجود دارد. بدین معنی که در مواردی حتی اگر رابطه زوجیت بین آن ها برقرار نباشد باز هم زن و شوهر از یکدیگر ارث می برند. این استثنائات عبارتند از طلاق رجعی و طلاق زن در حالت مرض متصل به موت شوهر.
3- رابطه زوجیت به دلایلی مثل فسخ نکاح یا طلاق از بین نرفته باشد
علاوه براین که لازم است در هنگام فوت رابطه زوجیت بین زن و شوهر برقرار باشد لازم است که این رابطه به دلایلی مثل طلاق یا فسخ نکاح به خاطر برقرار شدن شرایط فسخ مثل عیب یکی از زوجین، تخلف از شرط صفت و دلایل دیگر از بین نرفته باشد.
سهم الارث زوجین
سهم الارث زوجین با بودن اقربای نسبی برای متوفی
به موجب ماده ۸۶۲ قانون مدنی اقربای نسبی که وارث متوفی هستند به سه طبقه به اعتبار نزدیکی به متوفی به شرح ذیل تقسیم میگردند:
طبقه اول: پدر و مادر و فرزندان و نوادگان
طبقه دوم: اجداد و برادر و خواهر و فرزندان آنها
طبقه سوم: عمو و عمه و خاله و دایی و فرزندان آنها
در صورتی که در هر یک از این طبقات شخصی وجود داشته باشد ارث به وی میرسد و نوبت به اشخاصی که در طبقه بعدی هستند نمیرسد. لازم به ذکر است که زن و شوهر در هر صورت از هم ارث میبرند و هیچ یک از وراث نمیتواند مانع ارث بردن آنها شود.
در واقع در تقسیم ترکه ابتدا سهم زن یا شوهر کنار گذاشته میشود سپس باقی بین بقیه وراث به میزان سهمشان تقسیم میگردد. به عنوان مثال هرگاه ورثه متوفی عبارت از چند دختر و زوجه باشد، در این صورت ابتدا سهم زوجه که ۱/۸ است کنار گذاشته میشود سپس بقیه اموال بین فرزندان متوفی تقسیم میشود.
۱- سهم الارث زوج: در صورتی که زوجه بمیرد و فرزند یا نوه داشته باشد زوج ۱/۴ از ترکه وی را خواهد برد. (خواه اولاد زوجه از زوج مزبور باشد یا از مرد دیگری) چنانچه زوجه اولاد یا نوه نداشته باشد زوج ۱/۲ از ترکه را خواهد برد.
۲- سهم الارث زوجه: در صورتی که زوج بمیرد و اولاد یا نوه داشته باشد، زوجه ۱/۸ از ترکه وی را خواهد برد (خواه اولاد زوج از زوجه مزبور باشد یا از زن دیگری) چنانچه زوج اولاد یا نوه نداشته باشد زوجه ۱/۴ از ترکه را خواهد برد.
لازم به ذکر است که منظور از اولاد داشتن متوفی، در موارد بالا اولادی است که از نکاح صحیح یا از شبهه (منظور از شبهه آن است که طرفین به گمان وجود رابطه مشروع با یکدیگر رابطه جنسی داشته باشند حال آن که در واقعیت چنین رابطهای مشروع نباشد) متولد شده باشند و الا چنانچه از زنا متولد شده باشد مانند آن است که متوفی اولاد ندارد بنابراین فرزند متولد از زنا ارث نمیبرد.
سهم الارث زوجین در صورت نبودن اقربای نسبی برای متوفی
در صورتی که یکی از زوجین بمیرد و وارث نسبی نداشته باشد ترکه به شرح ذیل تقسیم میگردد:
۱- سهم الارث زوج: هرگاه زوجه بمیرد و اقربای نسبی نداشته باشد تمامی ترکه به زوج میرسد.
۲- سهم الارث زوجه: در صورتی که زوج بمیرد و اقربای نسبی نداشته باشد زوجه فقط ۱/۴ ترکه را میبرد و بقیه مانند ترکه بلاوارث به خزانه دولت داده میشود.
سهم الارث زوجات متعدد
به موجب ماده ۹۴۲ قانون مدنی در صورت تعدد زوجات ۱/۴ یا ۱/۸ ترکه که به زوجه تعلق دارد بین همه آنها به صورت مساوی تقسیم میشود. به عنوان مثال هرگاه شوهری بمیرد و در زمان فوت ۴ زن دائم داشته باشد ۱/۴ ترکه در صورتی که متوفی فرزندی نداشته باشد و ۱/۸ ترکه هرگاه متوفی فرزند داشته باشد بین آنها به صورت مساوی تقسیم میگردد.
سهم الارث در صورت طلاق
طلاق ممکن است رجعی یا بائن باشد. در طلاق رجعی، در مدت عده که برای زن سه پاکی یا حدود سه ماه است، زن و مرد میتوانند به یکدیگر رجوع کرده و زندگی مشترک را دوباره از سر بگیرند، اما در طلاق بائن اینگونه نیست و امکان رجوع وجود ندارد.
طلاق خلع (بخشیدن مهریه در ازای طلاق) یا طلاق پیش از نزدیکی یا طلاق زن یائسه، از جمله طلاقهایی هستند که در آن امکان رجوع وجود ندارد. اگر شوهر، زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند و هر یک از آنها قبل از انقضای عده (سه ماه) فوت کند، در این صورت، دیگری از او ارث میبرد. بر این اساس، اگر شوهر در مدت عده فوت کند، زن از او ارث میبرد و اگر زن در مدت عده فوت کند، شوهر از او ارث میبرد. حکم دیگری که در خصوص ارث بردن زن و شوهر وجود دارد، این است که اگر شوهر در بستر بیماری باشد و در همان حال بیماری، زن خود را طلاق دهد، اگر ظرف مدت یک سال از تاریخ طلاق، به واسطه همان بیماری فوت کند، در این صورت زن از شوهر ارث میبرد. حتی اگر طلاق از نوع بائن (غیر قابل رجوع) باشد یا مدت عده رجعی هم سرآمده باشد، تفاوتی در حکم گفتهشده ندارد، مگر اینکه در این مدت زن دوباره شوهر کرده باشد که در این صورت، دیگر مستحق ارث از شوهر سابقش نخواهد بود.
در چه مواردی زن و شوهر از یکدیگر ارث نمیبرند؟
طبق قانون با رعایت شرایطی زن و شوهر از یکدیگر ارث نمیبرند که این شرایط شامل موارد ذیل است:
- در نکاح منقطع (نکاح موقت) زن و شوهر به هیچ وجه از یکدیگر ارث نمیبرند حتی اگر شرط کرده باشند.
- چنانچه هر یک از زن و شوهر مسلمان و دیگری کافر باشد کافر از مسلمان ارث نمی برد ولی مسلمان از کافر ارث می برد.
- اگر هر یک از زن و شوهر دیگری را به قتل برساند از ارث وی محروم میشود. چرا که طبق ماده ۸۸۰ قانون مدنی قتل مورث از موانع ارث بردن است. و چنانچه کسی مورث خود را عمداً بکشد از ارث او محروم می شود .اعم از اینکه به تنهایی به قتل رسانده باشد یا با شرکت و کمک دیگری.
- اگر بین زن و شوهر لعان برقرار شود نیز مانع از ارث بردن آن ها از یکدیگر است .منظور از لعان این است که شوهر فرزند منسوب به خود را نفی کند و بگوید این فرزند متعلق به من نیست و زن من مرتکب زنا شده است.
- مطابق ماده ۹۴۵ قانون مدنی اگر مردی درحال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض ، قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی برد. لیکن اگر بعد از دخول و بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد زن از او ارث می برد. اگر مردی در حالت بیماری زنی را عقد کند و قبل از اینکه با او نزدیکی جنسی داشته باشد به علت همان بیماری بمیرد زن از او ارث نمی برد.
دیدگاه