برات چیست؟
با گسترش فعالیت‌های تجاری و معاملات، برات به یکی از روش و طرق نقل و انتقال نقدینگی در زمینه فعالیت‌های تجاری تبدیل شده است. دو اصل و هدف مهم در شکل‌گیری اسناد تجاری سرعت و امنیت در معاملات و مبادلات است. برات و سفته دو سند تجاری پرکاربرد و مهم در استفاده روزمره و تجاری مردم هستند.
امروزه اسناد تجاری روش و قالب مناسبی برای انجام فعالیت‌های تجاری هستند. از طرفی افزایش معاملات تجاری، خرید و فروش و تغییرات سریع ارز در بازار سرمایه، باعث شده دعاوی اسناد تجاری به یکی از رایج‌ترین و فراوان‌ترین پرونده‌ها در دادگاه‌های داخلی تبدیل شود.
به دنبال این حجم از دعاوی بخشی از قوانین هم در این سال‌ها تغییرات زیادی داشته و سعی شده تا مطابق با شرایط موجود به تصویب برسد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر میشود که اشخاص بدون اطلاع داشتن از جزئیات قوانین و نکات فنی آن اقدام به صدور اسناد تجاری، ضمانت یا ظهرنویسی این اسناد می‌کنند، که این کار تبعات زیادی را برایشان به همراه داشته و سرمایه زیادی را از دست داده‌اند. پس آگاهی هرچه بیشتر از مقررات حاکم بر اسناد تجاری ضرورت دارد.
ابتدا برای آشنایی بیشتر به انواع اسناد تجاری اشاره میشود و در ادامه به برات به عنوان یک سند تجاری خاص که در عرصه معاملات تجاری کاربرد زیادی دارد می‌پردازیم.
انواع اسناد تجاری
اسناد تجاری به معنای عام کلمه به کلیه اسنادی گفته میشود که در عرصه فعالیت‌های تجاری بین تجار برای سهولت و انجام معاملات رد و بدل میشود اعم از سفته، چک، برات، بارنامه، اوراق سهام، اوراق بهادار و غیره.
اسناد تجاری به معنای خاص کلمه، اسنادی است که جایگزین اسکناس و متضمن یک تعهد به پرداخت وجه هستند. مثل سفته، چک و برات.
شروط برات
برات یک عمل حقوقی در عرصه فعالیت‌های تجاری است که مستلزم انجام چند عمل است و عبارت است از سندی که طبق آن شخص «الف» که به شخص «ب» بدهکار است و از شخص «ج» طلبکار است (از شخص «ب» تقاضا دارد که وجه طلب خود را در تاریخ معین از شخص «ج» به نفع خود دریافت کند. طبق این تعریف شخص «الف» برات‌دهنده (برات‌کش)، شخص «ب» (دارنده‌‌برات) و شخص «ج» (برات‌گیر) هستند.
شرایط صوری (شکلی) برات
قانونگذار، آنچه را که در هنگام صدور، باید در ورقه برات قید شود، در ماده 223 قانون تجارت ذکر نموده است؛ و این موارد عبارت هستند از:
1) قید کلمه «برات» بر روی ورقه
2) تاریخ نوشتن ورقه برات
3) اسم شخص که باید مبلغ برات را بپردازد. (برات‌گیر)
4) تعیین مبلغ
5) تاریخ پرداخت مبلغ
6) مکان پرداخت وجه
7) اسم شخصی که وجه برات باید به وی پرداخت شود (دارنده برات)
8) تصریح به این‌که ورقه حاضر، نسخه چندم برات است.
به موجب ماده 226 ق.ت، در صورتی‌که برات متضمن یکی از موارد مذکور در بندهای 2 الی 8 ماده 23 (که در بالا ذکر شد) نباشد، مشمول مقررات راجعه به بروات تجارتی نخواهد بود. معنا و مفهوم این جمله این است که در صورت فقدان یکی از شرایط مذکور، ورقه برات دیگر از امتیازاتی که قانونگذار برای یک برات به‌عنوان سندی تجاری مقرر فرموده است، برخودار نخواهد بود و تنها می‌تواند در حد یک سند عادی غیر تجاری، کارایی داشته باشد.
شرایط ماهوی (محتوایی) صدور برات
1) اهلیّت صادرکننده
اهلیت به‌طور مطلق عبارت است از توانایی قانونی شخص برای دارا شدن یا اجرای حق. توانایی قانونی برای دارا شدن حق را اهلیت تمتُّع (امکان دارا شدن حق) و توانایی قانونی برای اجرای حق را اهلیت استیفاء (امکان اجرای حق) می‌نامند و اصولاً هر شخصی دارای اهلیت تمتع است و می‌تواند صاحب حق باشد. اما شرط وجود اهلیت استیفاء؛ یعنی اجرای حق این است که شخص، بالغ و عاقل و رشید باشد و هر کس فاقد یکی از شرایط فوق باشد، اهلیت استیفاء ندارد و نمی‌تواند عمل حقوقی (مثل صدور برات) انجام بدهد.
2) رضایت صادرکننده
مانند هر عمل حقوقی دیگری، صدور برات تنها در صورتی معتبر است که همراه با رضایت صادرکننده باشد. صادرکننده این رضایت را با درج امضا در ورقه منعکس می‌نماید.
3) جهت (دلیل) صدور
معمولاً صدور برات براساس یک معامله قبلی که از آن به معامله اصلی تعبیر میشود، صورت می‌گیرد برای مثال صادرکننده (یعنی شخص الف) به این علت برات را امضاء می‌کند که دارنده برات (همان شخص ب) به او (یعنی همان شخص الف) کالایی فروخته است و حالا از صادرکننده (شخص الف) طلب دارد و برات‌گیر (یعنی شخص ج) نیز برات را به این دلیل قبول می‌کند که به صادرکننده (یعنی همان شخص الف) در گذشته به علتی بدهکار است.
کارکرد برات
برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار، تعهد می‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد.
اینجاست که تفاوت برات با چک مشخص میشود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده . البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده می‌کنند، که البته این امر خلاف هدف اولیه ایجاد چک است.
برات استفاده‌های مختلفی دارد. تاریخی را که در آن مشخص میشود و در آن تاریخ، باید وجه برات پرداخت شود، وعده برات می‌گویند. معمولاً زمان پرداخت وجه، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین میشود؛ اما روش‌های دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.
تفاوت های سفته با برات
1. در برات معمولاً سه نفر شرکت دارند:
• محیل (برات‌کش)
• محال‌له (دارنده برات)
• محال‌علیه (پرداخت کننده وجه برات یا برات‌گیر) اما در سفته تنها دو نفر شرکت دارند:
• متعهد
• متعهد‌‌له
2. موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگری نیست که احتیاج به قبولی وی باشد.
3. در برات مکان و چگونگی پرداخت وجه شرط اصلی است. هرگاه گیرنده وجه برات، مطالبه یا اعتراض کند آثاری بر آن مترتب است. اما در سفته که بدهکار آن را امضا می‌کند وجود محل اهمیتی نخواهد داشت. به این معنا که در موعد مقرر باید سفته پرداخت شود.
4. در برات قید اسم محتال (طلبکار) الزامی است. زیرا از شرایط اساسی برات این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت میشود ذکر شود. اما در سفته می‌توان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد.
5. صدور برات یک عمل ذاتاً تجاری است اما صدور سفته در صورتی یک عمل تجاری به شمار می‌آید که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.
دیدگاه