بررسی انواع قتل از منظر قانون مجازات اسلامی

جان هر انسان بزرگترین موهبتی است که خداوند در اختیار او قرار داده است از این رو آسیب به آن و یا گرفتن آن همواره در طول تاریخ نکوهیده بوده است. همه ما داستان هابیل و قابیل را شنیده ایم. داستانی که از اولین جرم رخ داده بر روی زمین خبر می دهد و خداوند در قرآن آن را نکوهش می کند. مردم در همه زمان ها از گرفتن جان دیگری تحت تاثیر قرار می گرفته برای مرتکب آن مجازات تعیین کرده اند. در همه ادیان و حتی در عهد باستان نیز قتل و کشتن دیگری امری ناپسند بوده است. در حال حاضر نیز قوانین همه ادیان و ملت ها برای جرم قتل مجازات تعیین کرده اند؛ اما انچه درباره قتل باید در نظر گرفت شکل رخ دادن و قصد مرتکب آن است. گاهی کسی با هدف و کینه توزی اقدام به این کار می کند و گاهی کشته شدن فردی صرفا نتیجه یک اشتباه بوده است و مرتکب ابدا قصد چنین کاری را نداشته است. توجه به این نکته قانون گذار را در اجرای عدالت یاری می کند. در قانون مجازات اسلامی 92، قانون گذار قتل را به سه دسته تقسیم کرده است.

قتل عمد

قتل عمد یکی از موارد جرم عمدی است. قتل عمد به معنای کشتن غیر قانونی یک انسان زنده با تصمیم و اراده قبلی است مثل اینکه کسی نقشه قتل دیگری بکشد و بر اساس آن اقدام به کشتن فرد مورد نظرش کند. قتل عمد انواع مختلفی را شامل می شود و دامنه گسترده ای دارد از جمله خفه کردن دیگری، چاقو زدن، کشتن با اسلحه، فرو بردن سر کسی در آب، تزریق و انواع مختلف دیگری. نکته مهم در همه این موارد این است که قاتل باید از قبل قصد و اراده انجام این کار را داشته است و به اصطلاح قصد عملی کردن نقشه هایش را دارد.

مجازات قتل عمد، در صورت وجود شرایط لازم قصاص است.

حکم قتل های خانوادگی، بسته به مصادیق آن، از قبیل جرم کشتن فرزند توسط پدر یا مادر، جرم کشتن پدر و مادر توسط فرزند، جرم کشتن برادر و خواهر و نیز ، جرم کشتن زن یا شوهر، متفاوت بوده و شامل مواردی از قبیل قصاص، دیه و حبس تعزیری می باشد که بسته به عمد، شبه عمد یا خطای محض بودن این قتل ها، مجازات آن، قابل اعمال خواهد بود.

قتل شبه عمد

تصور کنید کسی معلمی، شاگردش را با هدف تادیب و تربیت کردن کتک بزند ولی این کار او باعث شود که کودک بمیرد. کودک بر اثر ضرب و شتم معلم فوت کرده است اما معلم قصد کشتن او را نداشته است. به این نوع قتل، قتل شبه عمد می گویند. در واقع قتل شبه عمد، قتلی است که قاتل تنها در عمل قصد داشته ولی قصد کشتن دیگری را نداشته است؛ در مثالی که زده شد معلم، شاگرد را کتک زده است اما قصد کشتن او را نداشته است.

نکته مهم: قتل در صورتی شبه عمد محسوب می شود که وسیله مورد استفاده برای آن قتاله و کشنده نباشد مثلا زدن با خط کش نوعا موجب کشتن نمی شود اما زدن با چاقو نوعا موجب کشتن می شود. بنابراین حتی اگر مرتکب بگوید من با چاقو زدم اما قصد کشتن نداشتن، قتل عمد محسوب می شود.

به طور کلی برای تشخیص قتل شبه عمد می توان گفت در صورتی که مرتکب بر اثر تقصیر یا جهل به موضوعی و یا اینکه قصد کشتن نداشته است، فردی را بکشد، قتلش شبه عمد محسوب می شود و مجازات آن پرداخت دیه و مجازات تعزیری (معمولا حبس) است.

قتل خطاء محض

قتل خطاء محض همانطور که از نام آن بر می آید ناشی از یک خطای کامل است. در واقع در قتل خطاء محض مرتکب نه در عمل و نه در نتیجه قصد کشتن دیگری را ندارد. مثل وقتی که کسی به سمت پرنده ای شلیک می کند ولی تیر به یک انسان اصابت می کند. البته باید دقت کرد مرتکب در این حالت در شلیک کردن دچار تقصیر نشده باشد و احتمال اینکه تیر به یک انسان بخورد ندهد. یا مثلا کسی که در حالت بیهوشی مرتکب جرمی می شود یا اینکه جرم توسط کودک صغیری انجام شود.