زخم بستر (Bedsore) که به آن زخم فشاری (Pressure ulcer) نیز گفته می شود، «زخم فشاری اغلب به دلیل تحت فشار قرار گرفتن پوست، ناشی از عدم تحرک و استراحت در تخت، نشستن روی صندلی چرخدار یا استفاده طولانی مدت از گچ، ایجاد میشود».(منبع) زخم بستر انواعی از زخم‌های بسته تا باز را شامل می شود و بر اساس عمق زخم و با توجه به اینکه زخم در چه مرحله‌ای قرار دارد، به ۴ دسته تقسیم بندی می شود:
- زخم بستر درجه 1: زخم هنوز از لایه اول پوست (اپیدرم) فراتر نرفته است.
- زخم بستر درجه 2: زخم از ۲ لایه فوقانی پوست گذشته است.
- زخم بستر درجه 3: هم ۲ لایه فوقانی پوست و هم بافت چربی زیرین تحت تاثیر قرار گرفته است.
- زخم بستر درجه 4: زخم‌های عمیقی که احتمالا عضلات، تاندون‌ها، رباط‌ها و استخوان را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
زخم بستر غالبا در پی نشستن یا دراز کشیدن طولانی مدت در یک وضعیت ثابت ایجاد میشود. عدم تحرک، خونرسانی به برخی قسمت‌های خاص بدن را قطع کرده و این امر منجر به آسیب رسیدن به بافت‌های مجاور می شود.
زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن که پوست بر روی برجستگی استخوانی قرار دارد، ایجاد میشود. زخم بستر اغلب در قسمت‌های زیر ایجاد میشود:
- باسن
- دنبالچه یا لگن خاصره
- پاشنه پا
- مچ پا
- روی برجستگی کناری لگن
- کمر و پشت بدن
- آرنج‌ها
- تیغه‌های شانه
- پشت و کناره‌های سر
دو نوع زخم فشاری یا زخم بستر شدیدتری که در هیچکدام از این ۴ دسته قرار نمی‌گیرند عبارتند از:
- آسیب بافتی عمیق
- زخم‌های فشاری غیر قابل درجه بندی
درجات مختلف و درمان زخم بستر
زخم بستر بر اساس میزان و سطح آسیب بافتی ایجاد شده، در ۴ درجه تقسیم بندی میشود. این درجه بندی به پزشک کمک میکند تا بهترین روش درمانی را برای تسریع روند بهبودی تعیین کند. درمان سریع و زودهنگام مواردی نظیر، درمان زخم پای دیابتی، زخم بستر و «درمان زخم سوختگی با روش های نوین» برای پیشگیری از بروز هرگونه عارضه و مشکل مضاعف بسیار ضروری و حائز اهمیت است.
چنانچه این نوع زخم‌ها زودهنگام تشخیص داده شده و درمان شوند، طی چندین روز بهبود خواهند یافت. اما اگر زخم بستر شدید درمان نشود، ممکن است بهبودی و التیام آن سال‌ها طول بکشد.
زخم بستر درجه 1
زخم بستر درجه ۱، خفیف‌ترین حالت زخم بستر است و تنها لایه خارجی پوست را درگیر میکند. در این مرحله زخم هنوز باز نشده است.
علائم زخم بستر درجه 1
در زخم بستر درجه ۱، ناحیه آسیب دیده هنوز پاره یا باز نشده است اما ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- تغییر رنگ پوست، در افرادی که پوست روشن‌تری دارند به رنگ قرمز و در افرادی که پوست تیره‌تری دارند به رنگ آبی یا بنفش.
- حتی پس از جابجایی و برداشتن فشار از روی ناحیه، پوست این قسمت بیش از 30 دقیقه قرمز یا تیره رنگ باقی میماند.
- اگر ناحیه محکم فشار داده شود رنگ پوست ناحیه روشن‌تر نمی شود.
- احساس درد با لمس ناحیه.
- دمای پوست ناحیه گرمتر از مناطق مجاور است.
- پوست ناحیه سفت‌تر از مناطق مجاور است.
- سوزش یا خارش خفیفی در ناحیه احساس میشود.
درمان زخم بستر درجه 1
اولین قدم برای درمان زخم بستر درجه ۱، جابجا شدن و برداشتن فشار از ناحیه درگیر شده است. هرگونه فشار مضاعف میتواند باعث باز شدن زخم و پارگی پوست شود. از اینرو، اگر در حالت دراز کش قرار دارید، موقعیت و وضعیت خود را تغییر دهید یا از بالش و پتو برای ایجاد سطحی نرم استفاده کنید. همچنین، برای کاهش آسیب بافتی، باید ناحیه را خشک و تمیز نگهدارید.
سعی کنید بدنتان را هیدراته نگهدارید (زیاد آب بخورید) و از غذاهای سرشار از کلسیم، پروتئین و آهن استفاده کنید. مصرف این نوع مواد غذایی به حفظ سلامتی پوست کمک میکند.
بهبودی و التیام زخم بستر درجه ۱
با درمان زودهنگام، زخم بستر درجه ۱ در عرض ۳ روز بهبود می‌یابد.
زخم بستر درجه 2
در زخم بستر درجه ۲، زخم از لایه خارجی پوست (اپیدرم) گذشته و مقداری از لایه زیرین پوست (درم) را نیز درگیر میکند. در این حالت زخم کمی عمیق شده و پوست باز میشود.
علائم زخم بستر درجه 2
علائم زخم بستر درجه 2 به صورت زیر ظاهر میشوند:
- زخم کم عمق و با دهانه باز
- ایجاد تاول پر از مایع (مایع شفاف مایل به رنگ زرد). تاولی که ممکن است ترکیده یا نترکیده باشد.
همچنین ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشید:
- مقداری ترشح یا چرک در محل زخم
- درد
- بافت ملتهب، قرمز رنگ همراه با سوزش در اطراف زخم، که نشان دهنده مرگ یا آسیب بافتی است.
درمان زخم بستر درجه 2
همانند زخم بستر درجه ۱، درمان زخم بستر درجه ۲ را نیز باید با جابجا شدن و رفع فشار از روی ناحیه شروع کنید. جهت درمان بهتر، باید مداخله و درمان پزشکی صورت بگیرد.
پزشک برای خشک و تمیز نگه‌داشتن ناحیه زخم، پانسمان مخصوص زخم بستر را به شما توصیه خواهد کرد. استفاده از این پانسمان مخصوص، به جلوگیری از تشدید وضعیت و عفونی شدن زخم کمک میکند.
چندین نوع پانسمان مختلف برای زخم بستر وجود دارد که پزشک از یکی از آنها استفاده خواهد کرد. این پانسمان‌ها عبارتند از:
- پانسمان هیدورژل (پانسمان خشک بر پایه آب و ژل)
- پانسمان فوم
- پانسمان هیدروکلوئیدی
- پانسمان آلژینات (ساخته شده از جلبک‌های دریایی)
بعد از تمیز کردن زخم، نحوه صحیح پانسمان کردن زخم را از پزشک خود بیاموزید. نکته مهم دیگر این است که زخم خود را از لحاظ نشانه‌های عفونت بررسی کنید. علائم عفونت عبارتند از:
- تشدید درد
- چرک کردن زخم
- قرمز شدن پوست
- تب
بهبودی و التیام زخم بستر درجه ۲
بهبودی و التیام زخم بستر درجه ۲ ممکن است از 3 روز تا 3 هفته طول بکشد.
زخم بستر درجه ۳
زخم بستری که به مرحله سوم پیشرفت کرده باشد، از دو لایه فوقانی پوست گذشته و بافت چربی زیرین را درگیر میکند.
علائم زخم بستر درجه ۳
زخم بستر درجه ۳ منجر به ایجاد یک دهانه (حفره) خواهد شد. احتمالا بافت چربی زیرین پوست را خواهید دید اما عضله یا استخوان هنوز در این مرحله دیده نمیشوند.
در این مرحله از زخم بستر، بسیار مهم است که به دنبال علائم عفونت در زخم باشید. این علائم شامل موارد زیر میشوند:
- بوی بد
- چرک کردن زخم
- قرمز شدن پوست
- ترشحات زرد رنگ
درمان زخم بستر درجه ۳
اگر زخم بستر درجه ۳ داشته باشید، باید فورا تحت درمان پزشکی قرار بگیرید. زخم بستر درجه ۳ به مداخله و درمان ویژه پزشکی نیاز دارد.
در این مرحله، پزشک فرآیند دبریدمان زخم را توصیه خواهد کرد. دبرید زخم یا دبریدمان در واقع به معنای از بین بردن بافت مرده زخم یا بافت پوستی آلوده برای کمک به التیام و بهبودی زخم است. این فرآیند زخم بستر را از یک زخم طولانی مدت (مزمن) به یک زخم کوتاه مدت (حاد) تغییر می دهد. از روش‌های مختلفی می‌توان برای دست‌یابی به دبریدمان زخم استفاده کرد. این روش‌ها عبارتند از:
- اولتراسوند: استفاده از امواج صوتی برای برداشتن بافت مرده.
- شستشو: استفاده از آب (اغلب با فشار بالا) برای جداسازی بافت مرده از زخم.
- لیزر: استفاده از پرتوهای نور متمرکز برای برداشتن بافت مرده.
- دبریدمان بیولوژیکی: استفاده از لارو یا ماگوت برای از بین بردن باکتری‌های زخم.
- عمل جراحي: برداشتن بافت مرده و بستن زخم بوسیله جراحی.
- دبریدمان موضعی: استفاده از عسل یا پمادهای آنزیمی پزشکی.
چنانچه قادر به حرکت کردن نباشید، پزشک ممکن است استفاده از تشک یا تخت مخصوص را برای کاهش فشار از ناحیه آسیب دیده توصیه کند.
بهبودی و التیام زخم بستر درجه ۳
زخم بستر درجه ۳، برای بهبودی و التیام معمولاً حداقل به 1 الی 4 ماه زمان نیاز خواهد داشت.
زخم بستر درجه ۴
آسیب ناشی از زخم بستر درجه ۴، جدی‌تر و عمیق‌تر می‌باشد. در این مرحله زخم از بافت چربی زیر پوستی گذشته و به بافت‌های عمیق‌تر از جمله عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها گسترش می‌یابد. در موارد شدیدتر، این نوع زخم حتی میتواند تا غضروف و استخوان نیز برسد. در این مرحله، احتمال عفونت زخم بسیار زیاد است.
علائم زخم بستر درجه ۴
علائم رایج زخم بستر درجه ۴ عبارتند از:
- درد شدید
- خروج ترشحات از زخم
- ایجاد بافت مرده، که این بافت ممکن است سیاه رنگ باشد.
- عضلات و گاها استخوان نیز دیده میشود.
- بروز علائم شایع عفونت، مانند بوی بد زخم و چرک کردن زخم
- ایجاد بافتی تیره رنگ و سخت به نام اسکار (بافت مرده و سخت شده زخم)
درمان زخم بستر درجه ۴
افرادی که دچار زخم بستر درجه ۴ شده باشند، باید فورا به بیمارستان منتقل شوند. پزشک برای درمان این نوع زخم بستر احتمالا جراحی را توصیه خواهد کرد.
زخم بزرگ و عمیقی که برای بهبودی و التیام آن به جراحی نیاز خواهد بود. یکی از روش‌های درمانی زخم بستر درجه ۴، جراحی (جراحی بازسازی فلپ) است که در آن از یک لایه از عضله، پوست و یا سایر بافت‌های بدن برای پوشاندن زخم و محافظت از استخوان آسیب دیده استفاده میشود.
بهبودی و التیام زخم بستر درجه ۴
نتایج درمان پزشکی زخم بستر درجه ۴ مثبت است. با این حال، بهبودی و التیام کامل زخم بستر درجه ۴ ممکن است ۳ ماه الی ۲ سال طول بکشد.
اگر زخم بستر درجه ۴ بدرستی درمان نشود، مشکلات و عواقب جبران ناپذیری ایجاد خواهد کرد. درمان صحیح حتی در بهبودی سریع نیز تاثیر خواهد داشت. عدم درمان زخم بستر درجه ۴ میتواند منجر به عوارض مرگباری مانند بیماری عفونی سپسیس شود.
عدم درمان دراز مدت زخم بستر چه عواقبی دارد؟
اگر زخم عفونت کند، این عفونت میتواند از طریق خون به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد. گسترش عفونت، مشکلات و عوارض زیر را به همراه خواهد داشت:
- سلولیت: عفونت پوست و بافت نرم
- استئومیلیت: عفونت استخوان
- باکتریمی: عفونت خون
- مننژیت: عفونت مغز و نخاع
- اندوکاردیت قلبی: عفونت قلب
دیدگاه