بیماری گریوز | علل، علائم و نحوه درمان

بیماری گریوز یک اختلال سیستم ایمنی است که منجر به تولید بیش‌ از حد هورمون‌های تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) می‌شود.

بیماری گریوز

بیماری گریوز یک اختلال خود ایمنی است که باعث بروز پرکاری تیروئید یا تیروئید بیش فعال می شود. پس از بروز این بیماری، سیستم ایمنی، تیروئید بیمار را تحت حمله قرار داده و باعث تولید میزان بیشتر از نیاز هورمون های تیروئیدی می شود. تیروئید یک غده کوچک و پروانه ای شکل است که در قسمت جلویی گردن قرار دارد. در اصل هورمون های تیروئیدی وظیفه کنترل چگونگی استفاده بدن از انرژی را داشته و در نتیجه تقریباً همه اعضای بدن بیمار حتی ضربان قلب او را تحت تأثیر قرار می دهد.

در صورتی که بیماری گریوز بدون درمان به حال خود رها شود، پر کاری تیروئید می تواند باعث بروز مشکلات و بیماری های جدی برای قلب، استخوان ها، عضلات، سیکل قاعدگی و باروری فرد شود. چنانچه بیماری درمان نشده و فرد وارد دوره بارداری شود، مشکلات بسیار جدی برای مادر و کودک به وجود خواهد آمد.

بیماری گریوز حتی ممکن است چشم ها و پوست را تحت تأثیر قرار دهد.

در بیماری گریوز هم زنان و هم مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند، ولی زنان چند برابر مردان در معرض خطر این بیماری قرار دارند. در همه سنی رخ می‌دهد، ولی بیشتر در سنین 20 تا 30 سالگی شروع می‌شود.

افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، زمینه ژنتیکی در خانواده‌شان دیده می‌شود و اقوام نزدیک آن‌ها سابقه ابتلا به بیماری‌های تیروئید یا بیماری‌های خودایمنی را دارند.

افتالموپاتی گریوز

حدود 30 درصد از مردم مبتلا به بیماری گریو علائم و نشانه های چشمی دارند که به آن افتالموپاتی (Ophthalmopathy) گریوز گفته می شود. در افتالموپاتی گریوز التهاب و دیگر اتفاقات مربوط به سیستم ایمنی عضلات و دیگر بافت های اطراف چشم را تحت تأثیر قرار می دهد.

نتیجه آن بروز علائم و نشانه های زیر خواهد بود:

• بیرون زدگی چشم ها (exophthalmos)

• احساس وجود جسم خارجی در داخل چشم

• درد و احساس فشار داخل چشم ها

• جمع شدن با پف کردن پلک

• قرمزی یا التهاب چشم ها

• حساسیت چشم در برابر نور (فوتوبیا)

• دوبینی

• کاهش قدرت بینایی

علائم بیماری گریوز

معمولاً علائم و نشانه های رایج بیماری گریوز شامل موارد زیر می شود:

• اضطراب و افزایش تحریک

• لرزش دست ها و انگشتان

• حساسیت پوست به دما رطوبت و افزایش تعریق

• کاهش وزن با وجود داشتن تغذیه مناسب

• بزرگ شدن غده تیروئیدی (گواتر)

• تغییر در سیکل قاعدگی

• اختلال در نعوظ و کاهش میل جنسی

• اسهال

• بیرون زدگی چشم ها (Graves’ ophthamopathy)

• بدن درد و خستگی

• ضخامت و قرمزی پوست روی ساق پا و قسمت روی پا (Graves’ dermopath)

• ضربان قلب سریع یا بی نظم

• مشکلات خواب

علت بیماری گریوز

محققان هنوز مطمئن نیستند چرا بعضی از افراد دچار اختلالات خود ایمنی، چون بیماری گریوز می‌شوند. این اختلالات ممکن است ناشی از ترکیب عواملی، چون ژن و محرکی بیرونی، مثلا یک ویروس، باشند. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی یک نوع آنتی بادی به نام ایمونوگلوبولین‌های تحریک کننده تیروئید (TSI) می‌سازد که به سلول‌های تیروئید می‌چسبند. TSI مانند هورمون TSH عمل می‌کند؛ هورمونی که در غده‌ی هیپوفیز ساخته شده و به تیروئید دستور می‌دهد گقدر هورمون تیروئید تولید کند. TSI باعث می‌شود تیروئید، هورمون تیروئید زیادی تولید کند.

عوامل خطر بیماری گریوز

اگرچه که هر شخصی ممکن است به بیماری گریوز دچار شود با این حال عوامل متعددی وجود دارد که ممکن است خطر بروز این بیماری را افزایش دهد.

این عوامل خطرناک شامل موارد زیر می شود:

سابقه خانوادگی

از آن جایی که سابقه خانوادگی به عنوان یکی از عوامل خطرناک برای بیماری گریوز شناخته می شود، احتمال اثر گذار بودن ژن یا ژن های به خصوصی در بروز این اختلال وجود دارد.

جنسیت

احتمال بروز بیماری گریوز در زنان بسیار بیشتر از مردان است.

سن

بیماری گریوز معمولاً در افراد زیر 40 سال بروز پیدا می کند.

اختلالات خود ایمنی دیگر

افراد مبتلا به اختلالات دیگر سیستم ایمنی بدن مثل دیابت نوع 1 یا آرتروز روماتوئید بیش از دیگر افراد در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

استرس فیزیکی یا احساسی

رویدادهای پر استرس زندگی یا بیماری می تواند مثل یک محرک برای شروع بیماری گریوز عمل کرده و باعث برانگیخته شدن ژن های مشکوک در بروز این بیماری خود ایمنی شود.

بارداری

بارداری یا زایمان بیمار می تواند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهد، علی الخصوص اگر فرد از نظر ژنتیکی مشکوک بوده و دارای سابقه خانوادگی بروز بیماری گریوز در یکی از بستگان و نزدیکان خود باشد.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن می تواند بر روی سیستم ایمنی فرد اثر گذار بوده و احتمال بروز بیماری گریوز را افزایش دهد. افراد سیگاری که مبتلا به بیماری گریوز هستند نیز احتمال بروز افتالموپاتی گریوز در آن ها تا حد قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

عوارض بیماری گریوز

عوارض بیماری گریوز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

مشکلات در بارداری: عوارض احتمالی بیماری گریوز در دوران بارداری شامل سقط جنین، زایمان زودرس، اختلال عملکرد جنین تیروئید، رشد جنین ضعیف، نارسایی قلبی مادر و پره اکلامپسی است. پره اکلامپسی یک مشکل در دوران بارداری است که منجر به فشارخون بالا و سایر علائم و نشانه‌های جدی می‌شود.

اختلالات قلبی و عروقی: اگر این بیماری درمان‌نشده باقی بماند، می‌تواند منجر به اختلالات ریتم قلب، تغییر ساختار و عملکرد ماهیچه‌های قلب و عدم توانایی قلب برای پمپ خون کافی در بدن (نارسایی احتقانی قلب) شود.

طوفان تیروئیدی: یک عارضه ناخوشایند اما تهدیدکننده زندگی بیماری گریوز، طوفان تیروئیدی است که همچنین به‌عنوان پرکاری تیروئید تسریع‌کننده یا بحران تیروتوکسی شناخته می‌شود. احتمال بیشتر وجود دارد که پرکاری تیروئید شدید درمان نشود یا درمان نگردد.

افزایش ناگهانی و شدید هورمون‌های تیروئید می‌تواند اثرات متعددی ازجمله تب، عرق فراوان، استفراغ، اسهال، دلیریم (هذیان –سرسام)، ضعف شدید، تشنج، ضربان قلب نا منظم، زردی پوست و چشم (یرقان)، فشارخون پایین شدید و کاما و طوفان تیروئید که درنتیجه نیاز به مراقبت‌های اورژانس را در پی داشته باشد.

استخوان‌های شکننده: هیپرتیروئیدیسم بدون درمان همچنین می‌تواند به عارضه استخوان‌های ضعیف و شکننده (پوکی استخوان) منجر شود. استحکام استخوان‌های شما به میزان کافی بستگی به میزان کلسیم و دیگر مواد معدنی موجود در آن دارد. وجود بیش‌ ازحد هورمون تیروئید با توانایی بدن شما در ترکیب کلسیم در استخوان‌های شما تأثیر می‌گذارد.

تشخیص بیماری گریوز

معمولاً تشخیص بیماری گریوز با استفاده از شیوه های زیر انجام می شود:

معاینه

در اولین قدم پزشک چشم بیمار را معاینه کرده و هر گونه آسیب یا بیرون زدگی چشم را مورد بررسی قرار خواهد داد. علاوه بر این وضعیت ظاهری غده تیروئید نیز مورد بررسی قرار می گیرد تا در صورت بزرگ شدن غده تیروئید بیماری سریعاً تشخیص داده شده و تحت درمان قرار بگیرد. از آن جایی که بروز بیماری گریوز باعث افزایش متابولیسم (سوخت و ساز) در بدن فدر می شود، پزشک ضربان قلب و فشار قلب را مورد بررسی قرار داده و به دنبال علائمی همچون لرزش دست خواهد بود.

نمونه خون

پزشک برای تعیین سطح هورمون های تحریک کننده تیروئید (TSH) و هورمون هیپوفیز از آزمایش خون استفاده خواهد کرد. افراد مبتلا به بیماری گریوز معمولاً سطح TSH خون شان پایین تر از افراد سالم بوده و همچنین سطح هورمون تیروئیدی شان بیشتر از دیگر افراد است. البته می توان با استفاده از آزمایش خون میزان آنتی بادی های مرتبط با بیماری گریوز را مورد بررسی و اندازه گیری قرار داد. هرچند که انجام این آزمایش برای تشخیص بیماری گریوز ضرورتی ندارد اما در صورت منفی بودن جواب آزمایش باید به دنبال دلیل دیگری برای بروز پر کاری تیروئید فرد بود.

جذب ید رادیو اکتیو

بدن برای تولید هورمون های تیروئیدی نیاز به ید دارد. در نتیجه می توان با وارد کردن مقدار کمی ید رادیو اکتیو به بدن و اندازه گیری میزان آن در غده تیروئیدی میزان جذب ید توسط غده تیروئید را اندازه گیری کرد. اندازه گیری میزان ید جذب شده توسط دوربین های تصویر برداری به خصوصی انجام می شود. میزان ید رادیو اکتیو جذب شده توسط غده تیروئید به تشخیص بیماری گریوز یا عوامل دیگر به وجود آورنده پر کاری تیروئید کمک خواهد کرد. این آزمایش ممکن است با اسکن ید رادیواکتیو برای نشان دادن چشمی الگوی جذب نیز همراه باشد.

سونو گرافی

در سونوگرافی برای تصویر برداری از ساختار داخلی بدن از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می شود. سونوگرافی به تشخیص بزرگ شدن غده تیروئید کمک کرده و از این شیوه می توان برای افرادی مثل زنان باردار که نمی توان در آن ها جذب ید رادیو اکتیو را اندازه گیری کرد، استفاده نمود.

تصویر برداری ها

در صورتی که از نتایج آزمایشگاهی و بالینی نتوان به افتالموپاتی گریوز پی برد، پزشک ممکن است از شیوه های تصویر برداری مثل سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده کند. سی تی اسکن شیوه ای است که در آن از تکنولوژی اشعه ایکس برای تصویر برداری مقطعی از قسمت های مختلف بدن استفاده می شود. برای تصویر برداری ام آر ای (MRI) نیز از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای عکس برداری مقطعی یا سه بعدی استفاده می شود.

نحوه درمان بیماری گریوز

هدف اصلی درمان بیماری گریوز، جلوگیری از تولید هورمون های تیروئیدی و محدود کردن تأثیر هورمون ها بر روی بدن فرد بیمار است. بعضی از این شیوه های درمانی برای بهبود بیماری گریوز عبارتند از:

درمان ید رادیو اکتیو

برای انجام این شیوه، بیمار به صورت خوراکی ید رادیو اکتیو یا رادیو ید میل می کند. از آن جایی که تیروئید برای تولید هورمون نیاز به ید دارد، این ید وارد سلول های تیروئیدی شده و رادیو اکتیو بیش فعالی سلول های تیروئیدی را به مرور زمان از بین خواهد برد. این شیوه درمانی باعث جمع شدن و کوچک تر شدن غده تیروئید بیمار شده و به مرور زمان علائم بیماری کاهش چشمگیری خواهد داشت. معمولاً تأثیر این شیوه بعد از گذشت چند هفته یا چند ماه از شروع درمان قابل مشاهده خواهد بود.

البته این شیوه درمانی گاهی عوارض جانبی دارد. به عنوان مثال در بعضی از موارد درمان رادیوید ممکن است احتمال بروز علائم جدید یا شدت گرفتن علائم افتالموپاتی را در بیمار را افزایش دهد. دیگر عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی است. با وجود موارد گفته شده اگر فرد مبتلا به بیماری گریوز دچار بیماری های چشمی متوسط یا شدید باشد، استفاده از این شیوه درمانی به هیچ وجه توصیه نمی شود.

دیگر عوارض جانبی ممکن است شامل حساسیت در ناحیه گردن و افزایش موقت هورمون های تیروئید شود. دقت داشته باشید که درمان رادیو ید برای زنان باردار یا زنان شیرده مورد استفاده قرار نمی گیرد. به این علت که استفاده از این شیوه درمانی شاید فعالیت تیروئید نوزاد را کاهش دهد، احتمالاً برای تأمین هورمون های تیروئید مورد نیاز بدن نیاز به درمان های دیگری خواهید داشت.

داروهای ضد تیروئید

داروهای ضد تیروئید با استفاده ید توسط غده تیروئید تداخل داشته و تولید هورمون ها را با مشکل مواجه می کند. البته مصرف بعضی از این داروها احتمال بروز بیماری کبد را افزایش داده و در نتیجه تجویز بعضی از داروهای ضد تیروئید بر دیگر انواع آن اولویت خواهد داشت. معمولاً این داروها باید به صورت طولانی مدت مصرف شود و بعد از یک سال می توان شاهد اثرات دارو بود.  ممکن است در بعضی از موارد بعد از اتمام درمان رادیو ید از داروهای ضد تیروئید استفاده کرده یا از این شیوه به عنوان یک درمان مکمل استفاده شود.

عوارض جانبی استفاده از این داروها شامل عارضه های پوستی، درد مفصلی، نارسایی کبدی یا کاهش گلبول های سفید خون می شود. بعضی از این داروها را نباید در سه ماهه اول بارداری استفاده کرد زیرا مصرف آن احتمال نقائص هنگام تولد نوازاد را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد. اما بعد از گذشت سه ماهه اول مصرف داروها مشکلی نداشته و می توان از آن ها به عنوان درمان اصلی یا درمان مکمل زنان باردار استفاده کرد.

بتا بلاکرها

این داروها مانع تولید هورمون های تیروئیدی نمی شود اما می تواند جلوی اثر هورمون ها بر روی قسمت های مختلف بدن را بگیرد. این داروها می تواند به کاهش یا بهبود سریع علائمی مثل ضربان قلب نامنظم، لرزش دست ها، اضطراب یا تحریک پذیری، عدم تحمل گرما، تعریق، حالت تهوع و ضعف عضلات کمک کند. داروهای بتا بلاکر معمولاً برای افراد مبتلا به بیماری آسم تجویز نمی شود. زیرا این داروها ممکن است احتمال بروز حملات تنفسی را تا حد قابل توجهی افزایش دهد. همچنین استفاده از این داروها ممکن است کنترل و مدیریت قند خون در افراد مبتلا به دیابت را پیچیده کند.

عمل جراحی

یکی دیگر از شیوه های درمانی بیماری گریوز، عمل جراحی برداشتن تمام یا بخشی از تیروئید است. فرد پس از انجام عمل جراحی و برداشته شدن غده تیروئید، برای تأمین هورمون تیروئید مورد نیاز بدن خود نیاز به درمان خواهد داشت. عوارض جانبی عمل جراحی بیماری گریوز شامل احتمال آسیب عصب کنترل کننده تارهای صوتی و غدد کوچک قرار گرفته در مجاورت غده تیروئید (غدد پاراتیروئید) می باشد. غدد پاراتیروئید هورمونی ترشح می کند که به کنترل و تنظیم کلسیم در خون کمک می کند. در صورتی که برای انجام این عمل جراحی توسط فرد متخصص و خبره انجام شود، احتمال بروز چنین عوارض جانبی به حداقل ممکن خواهد رسید.

درمان افتالموپاتی گریوز

علائم خفیف به وجود آمده در نتیجه افتالموپاتی گریوز را می توان با استفاده از اشک های مصنوعی  بدون نیاز به نسخه در طول روز و استفاده از ژل ها روان کننده در شب به حداقل رساند. اما در صورتی که علائم ناشی از افتالموپاتی گریوز شدید باشد، پزشک ممکن است راه های درمانی زیر را توصیه کند:

کورتیکو استروئید

تجویز کورتیکو استروئید برای بهبود افتالموپاتی گریوز می تواند علائمی مثل تورم پشت حدقه چشم را کاهش دهد. اما عوارض جانبی استفاده از کورتیکو استروئیدها شامل احتباس آب، افزایش وزن، افزایش میزان قند خون، افزایش فشار خون و تغییرات خلق و خو بیمار می شود.

منشورها

فرد مبتلا به بیماری گریوز یا فرد مبتلا به عوارض جانبی بعد از عمل گریوز ممکن است دچار مشکلاتی بینایی مثل دوبینی شود. در چنین مواردی می توان از منشورها برای اصلاح دو بینی استفاده کرد. برای اینکار منشور در داخل عینک فرد قرار داده خواهد شد اما همیشه این شیوه مؤثر نبوده و ممکن است به بهبود دو بینی فرد کمکی نکند.

جراحی رفع فشار چشمی

در این عمل جراحی، پزشک استخوان بین حفره های چشمی و سینوس ها را برخواهد داشت. با این کار چشم فضای کافی برای برگشتن به وضعیت قبلی خود را خواهد داشت. معمولاً این شیوه درمانی در صورت وارد شدن فشار بر روی عصب بینایی و احتمال نابینا شدن فرد مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

عوارض جانبی استفاده از این شیوه درمانی شامل اختلالات بینایی مثل دوبینی خواهد بود.

رادیوتراپی اوربیتال

زمانی استفاده از شیوه درمانی رادیوتراپی اوربیتال بسیار شایع و متداول بود اما فواید این شیوه درمانی تا به امروز نامشخص است. در شیوه رادیوتراپی اوربیتال از اشعه ایکس برای از بین بردن بعضی از بافت های پشت چشم استفاده شده و فرآیند درمانی طی چند روز صورت خواهد گرفت. پزشک در صورت شدت گرفتن مشکلات چشمی و مؤثر نبودن تجویز کورتیکو استروئید ها به سراغ این شیوه درمانی خواهد رفت. با وجود درمان بیماری گریوز، ممکن است افتالموپاتی گریوز هیچ بهبودی نداشته باشد. علائم افتالموپاتی گریوز ممکن است به مدت 3 تا 6 ماه بعد از درمان شدت گرفته و پس از آن خود به خود به حالت عادی بازگشته یا بهبود خواهد یافت.