تفاوت سفته و چک | روش وصول وجه سفته | روش وصول وجه چک | چک بهتر است یا سفته

چک و سفته دو سند تجاری است که در روابط تجاری و شغلی مردم نقش مهمی دارد. تفاوت چک و سفته همیشه مورد سوال است و این که چک بهتر است یا سفته ؟

چک چیست؟

بموجب ماده ۳۱۰ قانون تجارت:‌ «چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.»پس مطابق قانون صدور چک باید محال علیه بانک باشد یعنی چک بر روی بانک کشیده شود و مطابق این تعریف قانونی "حواله هایی" که موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه تحت عنوان چک صادر و تحویل مشتریان می نمایند قانونا چک تلقی نمی گردند و در صورت ایجاد مشکل یا برگشت خوردن ازحمایت های قانونی صدور چک برخوردار نخواهد.

سفته چیست؟

در اصطلاح حقوقی سفته عبارت است از سندی تجاری که به وسیلهٔ آن شخص صادر کننده سفته تعهد می‌نماید که مبلغی معینی را در تاریخی مشخص در وجه حامل، حواله کرد و یا شخص معینی به او پرداخت نماید.

قید عبارت حواله کرد بر روی سفته همواره رواج داشته و این بدان معناست که دارنده سفته می‌تواند و این اختیار را دارد که سند مذکور را به شخص دیگری واگذار نماید و صادرکنندهٔ سفته تعهدش نسبت به کسی است که سند به او انتقال داده شده است و اگر کسی عنوان حواله کرد را خط بزند به این معنی می باشد که آن سفته قابل انتقال به دیگری نمی باشد.

مطابق ماده ۳۰۷ قانون تجارت(تعریف سفته) سفته عبارت است از سند تجارتی که به موجب آن امضاء کننده تعهد می‌کند در موعد و زمان معین یا عندالمطالبه و فوری در وجه حامل ( یعنی هر کسی ) یا شخص معین و یا به حواله کرد ( دارنده، سند را حواله می‌کند به دیگری) آن شخص کارسازی نماید.

تفاوت سفته و چک

1- چک اقدام کیفری دارد ولی سفته حقوقی است. به بیان ساده صدور چک بلامحل در شرایطی جرم است ولی عدم پرداخت سفته در سرسید آن ، مطلقاً جرم نیست. البته طرح دعوای سفته در دادگاه حقوقی در نهایت منجر به حکم جلب صادر کننده سفته می شود بنابراین چک از این جهت که ممکن است دارنده ان را زودتر به نتیجه مطلوب برساند ، بهتر است.

2- چک بدون اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک یا بدون برگشت زدن، قابل طرح دعوا و مطالبه در دادگاه نیست و حتماً باید گواهی عدم پرداخت چک هم ضمیمه دادخواست باشد ولی سفته بدون واخواست کردن آن یا بدون برگشت زدن نیز در دادگاه قابل مطالبه است. اخذ گواهی عدم پرداخت چک ، کار سختی نیست.

3- صدور گواهی عدم پرداخت چک، رایگان انجام می شود ، یعنی بانک برای صدور گواهی عدم پرداخت چک، هزینه ای نمی گیرد ولی واخواست سفته یا اعتراض عدم پرداخت سفته هزینه دارد و ۲ درصد مبلغ سفته را باید بابت واخواست سفته بپردازید. پس از این جهت نیز چک ، بهتر از سفته است.

4 – امضای چک قابل انکار نیست ولی امضای سفته قابل انکار است. بعبارتی صادر کننده چک نمی تواند بگوید که امضای روی چک امضای من نیست و یا حداقل باید برای انکار خود دلیل موجه بیاورد و عدم انتساب امضای چک به خود را با شکایت کیفری سرقت و جعل و یا مفقودی و جعل و یا خیانت در امانت و جعل اثبات نماید. ولی صادر کننده سفته می تواند بگوید امضای من نیست و هیچ دلیلی هم بر انکار خود لازم نیست ارائه نماید.

5 – اگر چک را مدیر عامل شرکت یا نماینده صاحب حساب امضاء کند، طبق ماده ۱۹ قانون صدور چک مدیر عامل و نماینده با صاحب حساب چک" متضامناً "مسئول پرداخت وجه چک هستند ولی اگر مدیر عامل شرکت سفته را امضاء کند، خودش مسئول نیست و فقط شرکت مسئول پرداخت وجه سفته است. چون در مورد چک قانون خاص داریم.

6 – صدور چک در وجه" خود "صادر کننده ممکن است ولی صدور سفته در وجه خود صادر کننده صحیح نیست. از طرفی دریافت دسته چک محدودیت قانونی و تشریفات دارد ولی تهیه سفته بدون محدودیت و آسان است.درج مبلغ در سفته اصولاً محدود به مبلغ چاپ شده در سفته است ولی درج مبلغ در چک نامحدود است.

7- چک بدون اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک یا بدون برگشت زدن، قابل طرح دعوا و مطالبه در دادگاه نیست و حتماً باید گواهی عدم پرداخت چک هم ضمیمه دادخواست باشد ولی سفته بدون واخواست کردن آن یا بدون برگشت زدن نیز در دادگاه قابل مطالبه است. اخذ گواهی عدم پرداخت چک ، کار سختی نیست.

8- صدور گواهی عدم پرداخت چک ، رایگان انجام می شود ، یعنی بانک برای صدور گواهی عدم پرداخت چک ، هزینه ای نمی گیرد ولی واخواست سفته یا اعتراض عدم پرداخت سفته هزینه دارد و ۲ درصد مبلغ سفته را باید بابت واخواست سفته بپردازید. پس از این جهت نیز چک ، بهتر از سفته است.

9- خسارت تاخیر تادیه: در چک به دلیل مصوبه خاص مجمع تشخیص مصلحت نظام، قانونا از تاریخ سررسید چک محاسبه می شود ولی در سفته ممکن است تحت شرایطی از تاریخ مطالبه و یا طرح دعوا و یا طبق ماده ۳۰۴ و ۳۰۹ قانون تجارت، از تاریخ واخواست سفته محاسبه شود.

10- مهلت واخواست:در چک جهت استفاده از مزایای تجاری آن، ظرف ۱۵ روز از تاریخ سررسید است ولی در مورد سفته، ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید است.معمولا شناسایی هویت و آدرس و تلفن صادر کننده چک بعلت داشتن سابقه دربانک آسان تر از صادر کننده سفته است.

11 – امضای پشت چک: به معنای ظهر نویسی ولی امضای پشت سفته معمولاً به معنای ضمانت تلقی می شود.

12- موجودی :چک در زمان صدور و یا سررسید باید دارای محل در بانک محال علیه باشد ولی محل در مورد سفته مصداق و معنا ندارد. اگر در دادگاه ثابت شود تاریخ مندرج در روی چک، تاریخ صدور نیست و تاریخ صدور واقعی چک هم مشخص نگردد، اشکالی برای چک ایجاد نمی شود ولی اگر تاریخ صدور سفته مشخص نباشد، سفته محسوب نمی شود و حکم رسید در کاغذ عادی را دارد و می توان به این امر در دادگاه ایراد نمود و مثلاً توقیف اموال بدهکار بدون پرداخت خسارت احتمالی را آزاد کرد.

13 –گم شدن: صادرکننده چک می تواند در مورد گم شدن و مفقودی چک خود شکایت کند ولی شکایت مفقودی و گم شدن سفته توسط صادرکننده سفته در قانون پیش بینی نشده .

14– حکم کیفری منع از اصدار اسناد تجارتی شامل چک و سفته می شود ولی در مورد چک مستلزم ابطال برگه های چک است و در مورد سفته ابطال برگه های سفته پیش بینی نشده است. فلذا این نگرانی در مورد چک وجود دارد که چک های سفید موجود در دست صادرکننده به موجب حکم کیفری باطل شده باشد.

15 –دادگاه صالح: آدرس مکان واخواست چک (بانک صادر کننده، گواهی عدم پرداخت ،محل اقامت دارنده) برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت محلی می کند در حالی که آدرس مکان واخواست سفته برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت نمی کند. مثلاً اگر چک را در بانکی در میدان تجریش تهران برگشت بزنید، در دادگاه مربوط به منطقه تجریش تهران می توانید طرح دعوا کنید ولی واخواست سفته در بانکی در میدان تجریش باشدموجب ایجاد صلاحیت برای دادگاه منطقه تجریش تهران نمی شود.جدایی رابطه بین سفته و قرارداد بیشتر از جدایی رابطه چک و قرارداد قابل تصور است. به این معنی که وقتی بعد از قرارداد بابت ثمن از خریدار چک بگیرید و چک برگشت خورد، حق فسخ مذکور در قرارداد که در خصوص عدم پرداخت هر یک از اقساط ثمن توافق شده است، زایل نمیشود چون چک فقط یک وسیله پرداخت است. ولی اگر سفته بگیرید، احتمال بیشتری دارد که حق فسخ زایل گردد. چرا که رابطه شما با خریدار منحصر و متمرکز به خود برگ سفته می شود.

16 –راههای مختلف مطالبه: چک سند عادی لازم الاجراء است و علاوه بر دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری، از طریق اداره اجرای اسناد اداره ثبت نیز قابل مطالبه است ولی سفته فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل مطالبه و طرح دعوا است.فرار از پرداخت دین:انتقال و فروش اموال صادر کننده بدهکاربعد از تاریخ سررسید سفته، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین نیست ولی انتقال و فروش اموال صادر کننده چک یا بدهکار بعد از تاریخ سر رسید چک، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین است.

17- امضا و مهر: در قانون تجارت در مورد چک فقط امضای چک پیش بینی شده است ولی در مورد سفته، امضاء یا مهر.

روش وصول وجه سفته

1) برای وصول وجه سفته ابتدا باید به اداره واخواست سفته مراجعه نمود و فرمی به اسم واخواستنامه را از همان اداره تهیه و جاهای خالی مندرج در آن را مطابق فرم نمونه موجود در اداره تکمیل نماییم . سپس 2% ارزش سفته بابت هزینه واخواست باید تمبر زده شود . به عنوان مثال سفته ای که 1/000/000/000 ریال است باید 2000/000 ریال تمبر زده شود و فیش واریزی بانک ، به اداره واخواست داده شود .

2) سفته در گوشه سمت چپ خود دارای عدد می باشد و قید شده سفته تا مبلغ فلان مقدار ریال می باشد و بالاترین وجه چاپ شده فعلاً 50/000/000 ریال است بنابراین چنانچه کسی 2/000/000/000 طلب داشته باشد باید 40 برگ سفته را پر کند و همین باعث می شود هنگام واخواست سفته ، زمان تکمیل فرم را 4 برابر کند حال هر چه قدر عدد بالاتر باشد تعداد سفته های مورد نیاز و زمان مورد نیاز برای تکمیل واخواستنامه بیشتر خواهد شد .

3) برای تهیه سفته از جانب بدهکار هم مستلزم صرف هزینه گزاف می باشد زیرا هر چه قدر ارزش سفته بالاتر باشد میزان بیشتری برای خرید سفته باید پرداخت نمود . در حال حاضر هر یک میلیون تومان ارزش سفته مبلغ 15 هزار تومان خریداری می شود .

4) بعد از واخواست سفته بین 40 روز تا دوماه وقت لازم است که سفته ها و واخواستنامه ها توسط اداره واخواست به صادر کننده آنها ( متعهد ) ابلاغ شود و نسخه ابلاغ شده آن عودت شود تا امکان مطالبه وجه از طریق دادخواست به محاکم حقوقی فراهم گردد .

5) بعد از این مرحله می توان به دادگاه مراجعه و دادخواست مطالبه وجه داد که به میزان ارزش سفته که خواسته خواهان است مبلغ 3% تمبر دادرسی باید ابطال شود لذا مثلاً برای 1/500/000/000 ریال سفته باید 45/000/000 ریال تمبر دادرسی ابطال نمود بنابراین 2% بابت واخواست و 3% تمبر دادرسی خودش رقمی گزاف خواهد بود . ( 5% اصل وجه )

6) سفته را نمی توان به غیر از دادگاه در جای دیگری شکایت نمود ضمن اینکه فقط و فقط از طریق حقوقی می توان پیگیری کرد ولاغیر . دادرسی هم طبق روال امروزه بسیار کند و طولانی پیش می رود .

روش وصول وجه چک

1) برای وصول وجه چک ابتدا باید به شعبه عامل مراجعه کرد اگر سیستم شتاب باشد از هر شعبه ای که جزء شعبات همان بانک هستند می توان استفاده نمود و نیازی به پرکردن برگه واخواست نامه نیست زیرا متصدی باجه مربوطه طبق فرم مخصوص ، اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهینامه عدم پرداخت وجه چک به انضمام لاشه چک برگشتی را به دارنده آن تسلیم می نماید . لذا هیچگونه هزینه ای نیاز نیست در حالیکه برای سفته 2% هزینه واخواست نیاز بود.

2) چک ، دارای مبلغ نیست لذا نه صادر کننده اینقدر در زحمت می افتد که تعداد بالایی سفته خریداری کند نه دارنده این همه زحمت تکیمل فرم واخواستنامه را دارد زیرا در یک برگ چک می توان به هر میزان مورد نیاز ، مبلغ را نوشت لذا بسیار صرفه جویی در هزینه و وقت هر دو ایجاد خواهد شد .

3) واخواست چک همان لحظه توسط متصدی شعبه انجام می شود و نیازی به ابلاغ آن به متعهد ( دارنده حساب جاری ) نیست که اصطلاحاً گواهینامه عدم پرداخت گفته می شود . اما سفته بین 40 روز تا 2 ماه نیاز به زمان برای ابلاغ واخواستنامه دارد .

4) برای هزینه دادرسی همانند سفته به میزان ارزش چک باید 3% تمبر دادرسی الصاق نمود اما باید توجه داشت که غیر از هزینه گزافی که صادر کننده برای خرید سفته باید می پرداخت ، دارنده هم باید 2% تمبر واخواست می داد که با 3% تمبر دادرسی جمعاًً 5% می شد اما در چک، نهایتاً همان 3 % می باشد .

5) چک را می توان در 3 مرجع به جریان انداخت که بررسی می شود :

 اول اداره اجرای مفاد اسناد رسمی

چون به موجب قانون تجارت ، چک ، سفته و برات در حکم اسناد رسمی لازم الاجرا می باشد لذا اداره اجرای مفاد اسناد رسمی می تواند بر روی چک ، اجراییه صادر نماید که حسن آن این است که اولاً هیچ هزینه ای در بر ندارد حتی 3% تمبری که در دادگاه مورد نیاز است در اداره اجرا نمی گیرند و رایگان است . دوماً هیچ دادرسی نیاز ندارد بدون تعیین وقت رسیدگی ، بدون صدور حکم و بدون نیاز به قطعیت حکم ، از همان ابتدا ، اجراییه صادر می کند و آن را به صادر کننده ابلاغ می کند . سوماً هم می توان صادر کننده را ممنوع الخروج کرد هم اگر اموالی داشته باشد از طریق اداره اجراء توقیف کرد و به مزایده گذاشت .

دوم دادسرای عمومی جزایی

به طوری که می دانیم چکهای مدت دار ، سفید امضاء ، مشروط ، تضمینی و امانی وصف کیفری ندارد اما چک روز ، هنوز هم کیفری است و با یک مبلغ بسیار ناچیز در دادسرا برای ابطال تمبر ، بلافاصله می توان احضار و جلب متهم را گرفت . چه بسا با جلب متهم می توان وی را ترساند و از ادامه روند رسیدگی منصرف شد و رضایت دارنده را بدست آورد . در اینصورت در همان ابتدای کار، پرونده به اتمام می رسد .

محاکم عمومی حقوقی

چنانچه بیش از 6 ماه از تاریخ چک گذشته باشد و دارنده ، تقاضای برگشت را به بانک ، نداده باشد یا گواهینامه عدم پرداخت را در ظرف مهلت 6 ماه گرفته باشد اما با انقضای 6 ماه بعد از برگشت چک ، آنرا به دادسرا نبرده باشد و یا اینکه چک صادره سفید امضاء ، مشروط ، تضمینی ، مدت دارد و امانی باشد می توان به دادگاه حقوقی مراجعه و تقاضای مطالبه وجه چک را مطرح نمود . در اینصورت فقط 3% تمبر نیاز است و هیچکدام از مشکلاتی که در سفته عنوان نمودیم را ندارد .

چک بهتر است یا سفته

قطعاً و بدون شک امتیازات چک نسبت به سفته ( بنابراین اول گرفتن چک در الویت است ،اگر نشد سفته )بیشتر است چرا به دلایل زیر :

1- چک جزء اسناد لازم الاجرای ثبتی بوده ( علاوه برداشتن جنبه کیفری و حقوقی ) می توان نسبت به وصول وجه چک از طریق اجرای ثبت ، اقدام نمود (بموجب ماده ۲ قانون صدور چک مصوب ۱۱ آبان ۱۳۷۲ )یعنی بدون طرح دعوی در دادگستری و رعایت تشریفات طولانی دادرسی ، میتوان نسبت به وصول چک ( توقیف اموال صادر کننده چک و مزایده آن ) اقدام نمود .ولی مطالبه سفته ،صرفاً جنبه حقوقی داشته بعبارتی مطالبه سفته می بایست با تقدیم دادخواست در محاکم حقوقی بعمل می آید و قابلیت وصول از طریق اجرای ثبت را نداشته و فاقد جنبه ای کیفری می باشد .

2- قانونگذار برای وصول سفته هم ، ضمانت اجراء در نظر گرفته بدین مفهوم که پس از صدور دادنامه از ناحیه دادگاه حقوقی و قطعیت آن و صدور اجراییه ، میتواند نسبت به توقیف اموال و جلب و بازداشت ، صادر کننده سفته اقدام نمود . البته در ابتدای تشکیل پرونده در دادگاه حقوقی نیز ، می توانید تقاضای توقیف اموال صادر کننده سفته را نمود .

3- برگشت چک، فوری و با پرداخت هزینه ی اندکی به عمل می آید ولی واخواست سفته (اصطلاحاً برگشت آن )طولانی وزمان برمی باشد ( معمولاحدود ۲ماه ) واینکه هزینه ای واخواست سفته (اصطلاحا برگشت آن ) معادل ۲۵/۲ درصد خواهد داشت. بعلاوه آنکه می بایست ۵/۳ درصد هزینه دادرسی برای مطالبه وجه سفته از طریق دادگاه حقوقی ، به صندوق دادگستری واریز نمود (یعنی هر ده میلیون تومان ۳۵۰ هزار تومان ) به عبارتی برای مطالبه سفته می بایست، دو برابر چک هزینه برای وصول آن پرداخت نمایید .

4- برای مطالبه وجه چک الزاما می بایست چک را در بانک برگشت بزنید تا دادگاه وارد رسیدگی به دعوی شما شود و لکن برای مطالبه سفته الزامی به واخواست (برگشت) آن نیست .  فقط اثر عدم واخواست این است که دادگاه ، حکم به محکومیت تضامنی صادر کننده سفته با ضامن ویا ظهرنویس را نمی دهد .

5- وصول چک از سه طریق ۱٫حقوقی(دادخواست ) ۲٫ کیفری(شکوائیه ) ۳٫ اجرای ثبت امکان پذیر است . ولکن برای مطالبه سفته ، صرفاً می توانید از طریق دادگاه حقوقی ( با تقدیم دادخواست) اقدام نمایید .

6- برای اخذ دسته چک از بانک، باید هزینه ی ناچیزی به بانک، پرداخت شود ولی میزان هزینه ی خرید سفته، بر مبنای مبلغ چاپی آن و مالیات مأخوذه از آن ، زیاد می باشد

7- صادر کننده ی چک، می تواند مبلغ چک را تا سقف بی نهایت (بدون پرداخت هزینه ) بنویسید ولی ارزش سفته محدود به مبلغ چاپی مندرج در روی آن است .

8- صدور چک بلامحل در صورتی که حائز شرایط خاصی باشد جرم بوده و قانونگذار برای آن مجازات در نظر گرفته (مزیت چک ) ولکن عدم پرداخت وجه سفته، به هیچ وجه جرم نیست و مجازات به همراه ندارد و موجب سوء سابقه کیفری برای صادر کننده آن نمی گردد .

9- چک توسط کلیه بانک های مستقر در سطح کشور چاپ می شود و در اختیار مشتری قرار می گیرد و لکن سفته صرفا توسط بانک ملی چاپ می گردد.