تلقیح داخل رحمی (IUI) | مراحل انجام تلقیح داخل رحمی | عوارض تلقیح داخل رحمی

تلقیح داخل رحمی (IUI) یک روش کمکی برای بارداری است که شامل قرار دادن مستقیم اسپرم در رحم زن در طی تخمک گذاری است و گاهی اوقات با داروهای باروری ترکیب می شود تا شانس لقاح را افزایش دهد.

در طول بارداری طبیعی، اسپرم باید از طریق مهبل (واژن)، داخل دهانه رحم، رحم و سپس لوله ی فالوپی که در آن به تخمک می رسد، عبور کند. در IUI، اسپرم فرآوری شده و متمرکز مستقيما در رحم قرار می گيرد و به سرعت و به راحتی به تخمک می رسد. تلقیح داخل رحمی IUI گزینه ای ارزان تر و کم خطر تر در مقایسه با درمان های مشابه مانند لقاح آزمایشگاهی است.

تلقیح داخل رحمی (IUI)

تلقیح داخل رحمی (IUI) عملی است که شامل قرار دادن اسپرم مرد درون رحم زن برای تسهیل باروری می‌باشد. در این روش درمانی، عملی بر روی تخمک زن انجام نمی‌گیرد بنابراین به عنوان یکی از روش‌های کمک به باروری (ART) در نظر گرفته نمی‌شود. هدف از IUI، افزایش تعداد اسپرم‌هایی است که به لوله‌های فالوپ می‌رسند و به این ترتیب احتمال باروری را بالا می‌برد. تحقیقات نشان می دهد که زوج های ناباروری که هیچ نوع از درمان های باروری را انجام نداده اند، شانس بارداری شان در هر دوره قاعدگی حدود یک تا پنج درصد است. اما کسانی که درمان IUI را انجام داده اند، احتمال بارداری شان در هر یک از دوره های قاعدگی حدود 10 تا 20 درصد است.

چه زمانی تلقیح داخل رحمی (IUI) انجام می شود؟

تلقیح داخل رحمی (IUI) معمولا زمانی انجام می شود که مرد دارای تعداد کم اسپرم و یا تحرک اسپرم کم باشد. این امر به ویژه در موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد:

این روش اولین خط درمان ناباروری پیش از انجام IVF است که در موارد ذیل ممکن است به زوجین نابارور پیشنهاد گردد:

- کم بودن تعداد اسپرم و یا کم‌تحرکی اسپرم‌ها.
- زیاد بودن تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی.
- کم بودن حجم مایع منی.
- وجود آنتی اسپرم آنتی‌بادی (Anti sperm Antibodies) در مایع منی.
- وجود ترشحات کشنده اسپرم در دهانه رحم.
- کم بودن مخاط دهانه رحم.
- در مواقعی که موکوس سرویکس بسیار غلیظ است و اجازه عبور به اسپرم داده نمی‌شود. وجود مشکل در موکوس سرویکس را می‌توان در حین انجام تست (Post Coital Test – PCT) مشخص نمود.
- اندومتریوز خفیف یا متوسط.
- عدم امکان انزال درون واژن توسط مرد در اثر ناتوانی جنسی (ناتوانی در ایجاد و حفظ حالت نعوظ) و یا اختلالات ساختمانی آلت تناسلی، فلج اندام تحتانی مرد یا وجود انزال پس‌رونده.
- وجود مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری در زنان.
- واژینیسم (انقباض غیرارادی عضلات واژن به‌نحوی‌که تماس جنسی را غیرممکن می‌سازد).
- ناباروری با علل ناشناخته.

نحوه‌ی انجام تلقیح داخل رحمی IUI چگونه است؟

این روش نسبتاً ساده و بدون درد است و تحت نظر پزشک، بدون بیهوشی انجام می‌شود. در این روش معمولاً مایع منی به روش خاصی شسته شده و سپس اسپرم‌های شسته شده از طریق واژن با استفاده از یک لوله باریک (catheter) به داخل رحم زن ریخته می‌شود.
در این روش باهدفِ افزایش شانس بارداری، با مصرف داروهای تحریک‌کننده‌ تخمدان، تعداد تخمک‌های آزادشده در سیکل مربوطه را به دو یا چهار تخمک افزایش می‌دهند. به این منظور با دستور پزشک معالج داروهای محرک تخمدان باید دقیقاً با دوز مناسب و در زمان مشخص مصرف گردد. پس از بررسی وضعیت تخمدان‌ها به کمک سونوگرافی و مشاهده فولیکول و اطمینان از طبیعی بودن وضعیت، تزریق داروی کمک باروری (HCG) به‌منظور تحریک تخمک‌گذاری انجام می‌شود.

معمولاً IUI حدود ۳۶ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق HCG انجام می‌شود. اما گاهی اوقات بنا بر نظر پزشک و شرایط موجود برای افزایش میزان موفقیت، دو بار عمل IUI و بافاصله یک روز انجام می‌گیرد.
با تعیین زمان دقیق انجام عمل IUI و اعلام آن به زوجین، مرد باید پس از دو الی پنج روز پرهیز از انجام مقاربت و خروج منی، صبح روز تعیین‌شده برای انجام عمل، نمونه‌ اسپرم خود را به آزمایشگاه تحویل دهد. نمونه‌ اسپرم باید به روش خود ارضایی (استمناء) و یا استفاده از کاندوم‌های مخصوص فاقد مواد کُشنده‌ اسپرم در ظرف استریل که توسط آزمایشگاه در اختیار مرد قرار می‌گیرد جمع‌آوری گردد. نمونه باید تازه بوده و حتی‌الامکان در محل آزمایشگاه تهیه شود. نمونه‌ اسپرم در آزمایشگاه به روش شستشو با مواد خاص از مایع منی جداشده و آماده‌ تزریق می‌گردد.

مراحل انجام تلقیح داخل رحمی IUI

انجام روش IUI نیازمند تخمک‌گذاری، حداقل یک لولۀ رحم باز و نمونۀ مایع منی حاوی اسپرم‌های سالم است. به هر بار انجام عمل IUI یک سیکل یا دوره می‌گویند که شامل اولین روز عادت ماهانه تا تخمک‌گذاری، تلقیح و سپس انجام تست بارداری در دو هفتۀ بعد می‌شود. مراحل انجام IUI معمولاً به ترتیب زیر است:

تولید تخمک: تخمدان‌ها به چند روش تخمک تولید می‌کنند. ممکن است پزشک شما انجام یک دورۀ بدون محرک تخمک‌گذاری را پیشنهاد کند که در آن از داروهای باروری استفاده نمی‌شود یا ممکن است مصرف داروی باروری در ابتدای دورۀ عادت ماهانه را توصیه کند تا تخمدان‌ها با تحریک شدن توسط دارو، بیش از یک تخمک بالغ تولید کند؛ تخمدان‌های زنان معمولاً در هر ماه، یک تخمک آزاد می‌کند.

تعیین زمان تخمک‌گذاری: تلقیح اسپرم به درون رحم باید در زمان مشخصی نسبت به زمان تخمک‌گذاری انجام شود. برای این منظور پزشک باید بتواند زمان تخمک‌گذاری را مشخص کند. در برخی موارد ممکن است پزشک برای آزادسازی تخمک در یک زمان مشخص تزریق آمپول hcg را تجویز کند. آزادسازی تخمک، معمولاً ۳۶ ساعت بعد از تزریق این آمپول اتفاق می‌افتد. برخی از پزشکان، ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق hcg، عمل iui را انجام می‌دهند.

شست‌وشوی اسپرم: در روز عمل IUI، مرد باید یک نمونه اسپرم بدهد که این نمونه در آزمایشگاه شست‌وشو داده ‌می‌شود. این کار باعث می‌شود که اسپرم‌های مقاوم‌تر در مقدار کمی مایع تجمع کنند.

تلقیح اسپرم: پزشک شما، اسپرم‌های مقاوم‌تر را از طریق یک لولۀ باریک و بلند یا همان کاتتر، مستقیماً از راه دهانۀ رحم به رحم منتقل می‌کند. این کار معمولاً بدون درد است، اما برخی زنان پس از انجام آن دچار گرفتگی خفیف ماهیچه‌ها می‌شوند. تلقیح اسپرم به داخل رحم فقط چند دقیقه طول می‌کشد.

تست بارداری: حدود دو هفته بعد از تلقیح اسپرم به داخل رحم، تست بارداری انجام می‌شود.

بعد از انجام IUI، زن می‌تواند راحت به منزل برود. بسیاری از پزشکان برای اطمینان از این که در زمان تخمک‌گذاری اسپرم کافی وجود داشته باشد، نزدیکی جنسی بعد از iui را توصیه می‌کنند.

توصیه‌های عمومی جهت افزایش موفقیت تلقیح داخل رحمی IUI

1- انجام مقاربت جنسی بعد از IUI، شانس باروری را افزایش می‌دهد؛ به‌شرط‌آنکه در هنگام IUI بیمار لکه بینی و یا خونریزی نداشته باشد که در این موارد مقاربت جنسی ۴۸ ساعت بعد از IUI انجام می‌شود.
2- در صورت استفاده از داروهای شیاف مانند که معمولاً پس از انجام IUI تجویز می‌شود، باید از شنا کردن پس از IUI خودداری شود، در غیر این صورت هیچ‌گونه ممانعتی جهت شنا کردن وجود ندارد.
3- بهتر است مصرف مکمل‌های بارداری مثل ویتامین‌ها، از روز بعد از IUI آغاز شود.
4- داشتن رژیم غذایی خوب، تمرینات ورزشی، عدم استعمال دخانیات و الکل و کاهش مصرف کافئین در زنان موفقیت باروری را افزایش می‌دهد.
5- در مردان داشتن رژیم غذایی سالم سرشار از آنتی‌اکسیدان (مثل سبزیجات و میوه‌ها)، مصرف مولتی‌ویتامین، نگه‌داشتن وزن در محدوده مناسب، انجام تمرینات ورزشی مرتب و مداوم، دوری از استرس (که با هورمون‌های ضروری تولیدکننده اسپرم، تداخل ایجاد می‌کند)، اطمینان از عدم مسمومیت با فلزات سنگین، حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی موجود در حلال‌ها که می‌تواند روی کیفیت و کمیت اسپرم‌ها اثر بگذارد، روی میزان موفقیت IUI تأثیرگذار خواهد بود.
6- عدم استعمال دخانیات در مردان؛ استعمال دخانیات با دو مکانیزم ذیل بر روی اسپرم‌ها تأثیر می‌گذارد:

منجر به تغییر شکل اسپرم‌ها و درنتیجه اختلالات مربوط به نفوذ اسپرم در تخمک ایجاد می‌شود.
باعث تخریب DNA اسپرم‌ها می‌شود. تخریب DNA منجر به ایجاد مشکلات جدی (مثل عقب‌ماندگی‌های رشدی- ذهنی) جنین می‌شود. مشخص‌شده است که حتی جویدن تنباکو هم سبب کاهش تعداد اسپرم و هم سبب اختلالات نعوظی در آلت تناسلی مرد می‌شود.
7- خودداری مردان از استحمام با آب داغ و یا حمام داغ و یا حتی پوشیدن لباس‌های تنگ که منجر به محدودیت در جریان گردش خون در بیضه‌ها می‌شود و درنتیجه سلامت اسپرم‌‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
8- مصرف بعضی از آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند بر روی کیفیت اسپرم‌ها تأثیر بگذارد، بنابراین باید با پزشک متخصص ناباروری در مورد عدم مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها از چند هفته قبل از انجام IUI مشورت شود.

عوارض تلقیح داخل رحمی IUI

بسیاری از خانم‌هایی که عمل IUI را انجام داده‌اند، دردی شبیه انجام تست پاپ اسمیر داشته‌اند. بااین‌وجود، عبور کاتتر از گردنه رحم به دلیل امکان ایجاد جراحت‌های ریز، می‌تواند موجب لکه‌بینی، خونریزی و دردهای شکمی گردد. البته بسیاری از متخصصین ناباروری، علت دردهای شکمی را تخمک‌گذاری می‌دانند. در بیشتر مواقع به‌دلیل آنکه گردنه رحم در هنگام تخمک‌گذاری نرم و کمی باز می‌شود عبور کاتتر احساس نمی‌شود.

در صورت آلوده بودن اسپرم تلقیحی، احتمال انتقال عفونت‌های منتقله از طریق تماس جنسی (STDs) وجود دارد. همچنین هنگام عبور کاتتر از واژن و سرویکس احتمال دارد کاتتر توسط عوامل میکروبی موجود در این نواحی آلوده شود و احتمال دارد این عوامل میکروبی به رحم انتقال پیدا کنند و موجب انتقال عفونت گردند که با مانیتورینگ صحیح و منظم ریسک انتقال عفونت به حداقل می‌رسد.

در صورتی که شستشوی اسپرم‌ها به‌دقت صورت نگیرد و کمی از مایع سمینال که حاوی پروستاگلاندین‌ها (انقباض کننده عضلانی) می‌باشد وارد رحم شود می‌تواند انقباضات شدید رحمی، دردهای شکمی و حتی بیهوشی و کلاپس رحمی را در پی داشته باشد. در صورت تداوم درد، فقط استفاده از مسکن‌های حاوی استامینوفن ( مثل Tylenol) مجاز است و از مصرف مسکن های گروه NSAIDs مثل (Ibuprofen) باید خودداری شود.

آیا تلقیح داخل رحمی یک روش دردناک است؟

خیر. تلقیح داخل رحمی IUI یک روش دردناک نیست. فقط هنگامی که دکتر اسپگزولوم را وارد می کند و یا زمانی که سوند از ناحیه دهانه رحم عبور می کند ناراحتی کمی را ایجاد می کند. این ناراحتی بسیار موقت است و در پایان روند درمان تمام می شود.

میزان موفقیت تلقیح داخل رحمی IUI

در زوج‌هایی که مشکل ناباروری از جانب مرد است، باردار شدن به روش iui آسان‌تر از باردار شدن صرفاً با برقراری رابطۀ جنسی طبق یک برنامۀ زمانی حساب شده است. زوج‌هایی که علت ناباروری آنها نامشخص است، معمولاً با انجام iui نسبت به مصرف داروهای باروری به تنهایی، نتایج بهتری می‌گیرند. این فرایند باعث می‌شود تا لقاح به صورت طبیعی در بدن اتفاق بیفتد. درصد موفقیت iui به علت ناباروری زوج و سن آنها ارتباط دارد.

تحقیقات نشان داده در زوج‌هایی که علت ناباروری آنها نامشخص است، احتمال موفقیت هر دورۀ طبیعی iui، حدود ۴ تا ۵ درصد است و در صورت استفاده از داروهای باروری، احتمال باردار شدن به حدود ۱۵ درصد افزایش پیدا می‌کند. با توجه به علت ناباروری، ممکن است قبل از باردار شدن، سه یا چهار دوره iui برای یک زن انجام شود و پس از آن پزشک ممکن است سایر روش‌های کمک‌باروری مانند روش ivf را امتحان کند.

معایب تلقیح داخل رحمی IUI

مصرف داروهای باروری تحریک‌کنندۀ تخمدان، احتمال دو یا چندقلوزایی را افزایش می‌دهد و بارداری چندقلو به منزلۀ بارداری پرخطر تلقی می‌شود. اگر از داروهای باروری نظیر کلومیفن‌سیترات برای افزایش تخمک‌گذاری قبل از iui استفاده شود، شانس بارداری دوقلو حدود ۱۰ درصد و در صورت مصرف گنادوتروپین‌ها این احتمال در حدود ۳۰ درصد است. مصرف گنادوتروپین‌ها احتمال بروز شکل خفیفی از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها ( ohss) را کمی افزایش می‌دهد.

در این سندرم، تخمدان‌ها موقتاً بزرگ می‌شوند و مایع درون آنها به درون شکم نشت می‌کند. این سندرم ممکن است آزاردهنده باشد، اما معمولاً بدون نیاز به درمان به سرعت از بین می‌رود. در موراد بسیار معدودی ممکن است مصرف این داررو باعث بروز شکل شدید این سندرم شود که نیاز به بستری شدن دارد.