جاسوس‌ های جنسی روسیه؛ روایت به دام افتادن دیپلمات‌های غربی توسط «پرستو» های زیبارو

در دوران اوج جنگ سرد، سفارت بریتانیا در مسکو، نماد پرطمطراق و پرافاده پرستیژ و جایگاه سیاسی و دیپلماتیک بود. این ساختمان که در دهه ۱۸۹۰ توسط یک تاجر شکر روسی ساخته شده بود، دارای یک ورودی با معماری اسکاتلندی و پله هایی تزیین شده با فرش های قرمز رنگ بود. طبقه اول دارای یک اتاق رقص بزرگ سفیدو طلایی با کف پارکت شده بود، اتاقی که برای رقص های باشکوه که ما را به یاد فیلم آنا کارنینا می اندازد طراحی شده بود.

آن سوی رودخانه سنت سوفیا و روبروی این عمارت، دیوار کرملین قرار داشت که برج های نگهبانی آن جلب توجه می کرد. هیچ سفارت دیگری در روسیه چنین نمایی واضح به درون قلب امپراطوری شوروی را نداشت و به همین خاطر بود که جوزف استالین کج خلق دائماً با تماشای دشمن کاپیتالیستی خود از روی دیوارهای آجری قرمز رنگ عمارتش، خشمگین می شد. یکی از آخرین دستورات او در دوران حکومتش بر شوروی در روز عصر کریسمس ۱۹۵۲ این بود که بریتانیا خبر دهد باید به دنبال مکان دیگری برای سفارت خود در مسکو باشد.

 سه ماه بعد استالین درگذشت و بریتانیا پیشنهاد مکانی بزرگ تر برای سفارت جدید این کشور را رد کرد. برای کا گ ب (سرویس امنیتی شوروی) سفارت بریتانیا هدف اصلی برای بی ثبات سازی، تضعیف و ایجاد مانع بر سر راه دستیابی بریتانیا به اهداف و منافعش بود. هیچ محدودیتی در تلاش های کا گ ب وجود نداشت؛ از شنود و آتش سوزی و سرقت گرفته تا دام های عسلی (استفاده از پرستوها)، دستکاری نوشیدنی ها، اخاذی، جاگذاری مواد مخدر، پاییدن بی وقفه با خودرو و نیروهای پیاده، مزاحمت تلفنی و تله گذاشتن.

هدف سرویس امنیتی شوروی بدست آوردن اطلاعات، صداهای ضبط شده و تصاویری بود که بتواند به عنوان ابزار اعمال نفوذ برای ترغیب افسران اطلاعاتی بریتانیا یا دیپلمات های این کشور به منظور جاسوسی کردن برای کا گ ب یا فاش کردن اسرار به کار گیرد. اسناد و مدارک بدست آمده یا بلافاصله به کار گرفته می شد یا بایگانی می شد تا زمانی که هدف مورد نظر قدرت و جایگاه سیاسی خاصی پیدا می کرد. روس ها به چنین اسنادی کومپرومات (Kompromat) می گفتند، ابزاری برای اعمال نفوذ سیاسی، برای بهبود نتیجه مذاکرات و بازی با افکار عمومی.

اتحاد جماهیر شوروی به دولتی برای اخاذی کردن تبدیل شده بود و زمانی که در سال ۱۹۹۱ فرو پاشید، انتظار می رفت که دنیای پارانویایی کا گ ب نیز با آن به پایان برسد. این سازمان بازسازی شده و یک سرویس امنیتی جدید به نام اف اس بی (FSB) جایگزین آن شد. اما زمانی که ولادیمیر پوتین به عنوان یک افسر سابق کا گ ب در سال ۱۹۹۹ به قدرت رسید، به سرعت دوستان و نزدیکان سابق خود در این سرویس امنیتی را منصوب کرد تا سبک مشابهی از جاسوسی را در پیش بگیرند.

امروزه اتهامات زیادی علیه روسیه ی پوتین وجود دارد که شامل ترور تعدادی از مخالفان در خارج و داخل کشور، از جمله الکساندر لیتویننکو، تحت تعقیب قرار دادن مخالفانی مانند الکسی ناوالنی و استفاده از اطلاعات دروغ در شبکه های اجتماعی و استفاده از پرستوهاست. تازه ترین مورد آنا چاپمن است، یک مامور پیچیده سرویس امنیتی روسیه با موهای بلوند که بعد از کار در بانک بارکلیز، در ژوئن ۲۰۱۰ در نیویورک، هویت واقعی او به عنوان بخشی از یک حلقه جاسوسی ۱۰ نفره روسی فاش شد. همانند پوتین، تمام این روش ها شباهت بسیاری به روش های کا گ ب دوران اتحاد جماهیر شوروی داشت.

ماموران سابق کا گ ب که توسط پوتین منصوب شده و به آن ها سیلوویکی (siloviki) به معنای مردان قوی داده شده، وزارت های کلیدی دولت، آژانس های نظامی و کمپانی های دولتی را کنترل می کنند. در واقع، پوتین ساختاری شبیه کا گ ب خلق کرده است و دکترین «کنش فعال» را به عنوان ابزاری در سیاست خارجی دوباره به کار گرفت. در دکترین کا گ ب، همه چیز به سیاست مربوط است، از جمله عملیات های نظامی، مانند آن چه در حمله به اوکراین دیده می شود. اما مهم تر از همه، کنش های فعال به عملیات های اطلاعاتی مخفی مربوط می شود، عملیات هایی مانند تامین هزینه های تبلیغاتی سیاستمداران، انتشار ضد اطلاعات و به استخدام در آوردن افرادی برای اعمال نفوذ.

به همین خاطر است که در طی دهه های متوالی، دیپلمات های بریتانیایی که به مسکو فرستاده می شوند، در جلسه توجیهی سرویس امنیتی MI6 شرکت می کنند و به آن ها هشدار داده می شود که مواظب رفتارها و گفته هایشان باشند زیرا تمام آپارتمان های آن ها دارای سیستم شنود است. در واقع کا گ ب به شنودهای خود گوش می دهد تا کاندیداهای مناسب برای تله های پرستویی را پیدا کند؛ افراد تنها و عاشق پیشه ای که به اسناد سری دسترسی دارند؛ یک همجنسگرای خسته، دیپلماتی که در یک ازدواج ناخوشایند گرفتار شده یا افسر اطلاعاتی که حقوق کافی دریافت نمی کند. همه این افراد طعمه های مناسبی برای زنان زیبایی موسوم به پرستو یا مردان کاریزماتیک و با اعتماد به نفس موسوم به کلاغ هستند.

کا گ ب برخی از بازیگران، خوانندگان، رقصندگان و معلمان را دستچین کرده و در مدارس «جاسوسی جنسی» در کازان، در شرق مسکو آموزش می داد. دختران فقیر و جوان آموزش می دیدند که چطور در کافه ها، لابی هتل ها یا حتی فاحشه خانه های ساختگی موسوم به مالینا (malina به معنای تمشک) که در آن ها شنود و دوربین کار گذاشته شده بود، به خارجی ها نزدیک شوند. در آکادمی مشابهی در آلمان شرقی، سرویس HVA که در واقع شاخه ای از کا گ ب بود، همانند و به اندازه یک خلبان به جاسوسان موسوم به «رومئوها» آموزش می داد، با برنامه درسی که روی مارکسیسم، وفاداری، جاسوسی، و مهم تر از همه سوء استفاده روانشناختی تمرکز داشت.

جاسوس مرد معمول این آکادمی، یک جوان ۳۰ ساله تحصیلکرده، با اعتماد به نفس، قابل اعتماد و بسیار هوشیار بود، با حس شوخ طبعی و رفتارها و منشی که بی نقص به نظر می رسید. آن ها ضرورتاً افرادی خوش قیافه و عشاقی باتجربه نبودند. گرهارد بایر، جاسوس و افسر سابق اشتازی که قبلاً خود رومئو بود می گوید: «چیزی که برای این زنان بیشترین اهمیت را داشت، ارزش های درونی این مردان بود که باعث می شد از خود بپرسند: خب، می توانم زندگی ام را با او به اشتراک بگذارم». در یک مورد، دستیاری که در شهر بن برای کنراد آدنور، صدراعظم سابق آلمان غربی کار می کرد، به مدت ۱۴ سال رازهای آلمان غربی را به رومئو (معشوق مردی که در واقع جاسوس آلمان شرقی بود) منتقل می کرد.

منشی دیگری در سفارت ایالات متحده در بن، بیش از ۱,۵۰۰ سند سری را در طی ۲۲ سال به معشوق خود می داد. هیچ کدام از این زنان نمی دانستند که دوست پسرهایشان افسران اطلاعاتی آلمان شرقی بودند تا زمانی که دستگیر شده و به جرم جاسوسی زندانی شدند. حتی خوانندگان مرد اپرا نیز توسط سازمان های اطلاعاتی مصاحبه شده و برای جاسوسی استخدام می شدند. کارآمدترین کلاغ کا گ ب یک خواننده بسیار خوش قیافه به نام کنستانتین لاپشین بود که در اپرای مسکو اجرا می کرد. در اواخر دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، زندگی مخفی او شامل وسوسه کردن مقامات رسمی و دیپلمات های زن در سفارت آمریکا بود. بزرگ ترین شکار او آنابل بوکار بود که برای ژنرال والتر بدل اسمیت، سفیر ایالات متحده در مسکو کار می کرد.

او چنان مسحور این جاسوس روسی شده بود که پیشنهاد لاپشین برای ازدواج مخفیانه را پذیرفته و در ادامه به شوروی فرار کرد. اطلاعاتی که از هنرهای سیاه جنسی جاسوسان بدست می آمد معمولاً بلافاصله استفاده نمی شد، بلکه در برابر چشم یک مقام رسمی قرار می گرفت که باید بین خیانت به کشورش و مواجهه با بی آبرویی یکی را انتخاب کند. اتفاق مشابهی در سال ۱۹۶۸ رخ داد، وقتی سِر جافری هریسون، دانش آموخته کمبریج که سفیر بریتانیا در مسکو بود به بریتانیا فرا خوانده شد، بعد از اعتراف به اینکه عاشق خدمتکار روس خوش هیکلش شده و پس از افشا شدن رابطه اش، از او خواسته شده بود اطلاعات مربوط به مخالفان دولت در چکسلواکی را در اختیار افسران اطلاعاتی روس قرار دهد.

چهار سال بعد، یک عملیات وسوسه موفقیت آمیزتر از جانب کا گ ب توانست یک دیپلمات بریتانیایی ۳۰ ساله متاهل با به دام بیندازد که توسط خدمتکار روسی خانواده به دام افتاده بود. با اسم رمز کارف (Karev)، هویت این دیپلمات تا به امروز فاش نشده باقی مانده است. پرستویی که برای این عملیات انتخاب شده بود، در زمان مناسب وانمود می کند که از او باردار است و وی را ترغیب می کند که نام افسران MI6 ی که در سفارت بریتانیا تحت پوشش دیپلمات فعالیت می کنند را به وی بگوید.

یک قربانی مشهور دیگر تله های عسلی پرستوها، جان واسال بود، کارمند سفارت بریتانیا که علایق همجنسگرایانه او به سرعت توجه کا گ ب را به خود جلب کرد. او به مدت هفت سال برای کا گ ب جاسوسی می کرد، حتی بعد از این که به لندن بازگشت، تا اینکه در سال ۱۹۶۲ دستگیر شد. اما سرویس امنیتی بریتانیا نیز دست خالی نبود.

در یک کافه شبانه زیرزمینی تاریکی در خیابان ریجنت شهر لندن، زنان عریان روی صحنه ای کوچک می رقصیدند، در حالی که در گارسن های زیبا لبخند زده و برای مشتریان مشروب سرو می کردند. در گوشه ای از کافه Eve Club، ارل جلیکو که یک افسر سابق MI6 و رییس آینده مجلس لردها بود حضور داشت و دیگر میزها نیز از سفرا، تاجرا و دیپلمات های خارجی پذیرایی می کرد. از اعضای این کلوب می توان به ۹ وزیر، ۱۲ سفیر، ۳۰ دیپلمات و ۷۰ انگلیسی شناخته شده اشاره کرد، از جمله دوک دوون شایر، دوک راتلند و دوک نورفولک.

شاید پیچیده ترین عضو این کلوب، جان پروفومو وزیر جنگ بود که در دسامبر ۱۹۵۴ مراسم بزرگی در این کلوب برگزار کرد. او بعد از داشتن رابطه با کریستین کیلر که خود همزمان با یک افسر کا گ ب رابطه داشت، در یک رسوایی اطلاعاتی گرفتار شد. در واقع، کا گ ب و متحدان بلوک شرقی همانند زنبوری که شیفته کندوی عسل باشد به کلاب شبانه ایو جذب می شدند. حضور در این کلاب به آن ها امکان می داد که با افراد مهمی آشنا شده و از سبک زندگی آزادانه و پرزرق و برق و عیاشانه غربی لذت ببرند.

رهبر این مرکز سیاسی، جاسوسی پیچیده یک زن ریزاندام به نام هلن اوبراین بود، که روسی، رومانیایی و فرانسوی را خیلی سلیس صحبت می کرد و یک خبرچین MI5 بود. هلنا در واقع النا کونستانتینسکو نام داشت و در یک خانواده شناخته شده و ثروتمند در رومانی متولد شده و با پیشروی های ارتش سرخ در پایان جنگ جهانی دوم، سوار بر یکی از اسب های مسابقه ای پادشاه رومانی فرار کرده بود. او زنی بلوند، کاریزماتیک و زیبا بود و میزبانی بی نقص به نظر می رسید. اما والدینش پشت دیوار آهنین گرفتار شده و او بارها از سفارت رومانی درخواست ویزای خروج برای والدینش را کرد. او حتی تلگرامی برای رییس جمهور چائوشسکو (دیکتاتور سابق رومانی) فرستاد و از او خواست که اجازه خروج والدینش را بدهد.

در ۱۴ نوامبر ۱۹۵۷، سرهنگ ام وی گاوریلوویچ، رابط نظامی سفارت رومانی در بریتانیا وارد کلاب ایو شد و درخواست عضویت داد. گفتگوی کوتاهی بین این دو آغاز شد و سرهنگ، هلن را با مردی آشنا کرد که ظاهراً روسی بود و مدعی شد که می تواند به خروج والدین او از رومانی کمک کند، تا زمانی که بتواند روی وفاداری و همکاری او حساب کند.

هلن که یک ضد کمونیست سرسخت بود، می دانست که به سمت تله ای که کا گ ب برایش پهن کرده هدایت می شود، از این رو وقتی نامه ای از وزارت دفاع بریتانیا دریافت کرد بسیار خوشحال شد. در این نامه آمده بود: «فکر می کنیم که شما اطلاعات مورد علاقه ما را دارید. لطف می کنید برای یک گفتگو به دفتر وزارت جنگ بیایید؟».

در وزارت جنگ بود که او به یک افسر مشهور ضد اطلاعات MI5 به نام چارلز الول معرفی شد، که او را قانع کرد تا کلاب ایو را به کانون استراق سمع شبانه صحبت های جاسوسان روسی تبدیل کند. هلن و مدیر روسی زبانش، دیپلمات ها و تاجران کمونیست را تحت نظر گرفتند و اسامی، آدرس، جزییات مالی و عاداتشان را به سرویس MI5 منتقل می کردند. او همچنین افسران اطلاعاتی چک را شناسایی کرده و اسم یک عضو ۴۳ ساله کلاب که اهل این کشور بود و جوزف پیسکولا نام داشت را به الول داد. پیسکولا معمولاً با یک مرد خوش قیافه ۳۷ ساله اهل چک که مامور ضد اطلاعات چک بود و به صورت مخفیانه تحت عنوان رابط تجاری در سفارت چک کار می کرد، به کافه ایو می آمد.

وظیفه اصلی این مامور اهل چک هدایت ارنست فرنیهو، از وزرای حزب کارگر و مقامات پارلمان بریتانیا و دستیاران هارولد ویلسون، نخست وزیر وقت بریتانیا، بود که برای چکی ها جاسوسی می کرد. با اسم رمز کوزا (Koza)، فرنیهو اطلاعات شخصی تماس های تلفنی نخست وزیر با رییس جمهور وقت ایالات متحده در مورد ویتنام و کاهش ارزش پوند را به هدایتگر خود می داد تا اینکه هدایتگران او مشکوک شدند که وی با سرویس مخفی بریتانیا همکاری دارد. بعد از آن فرولیک به دیدارهای خود از کلوب ایو ادامه داد تا زنانی که فکر می کرد با دولت ارتباط دارند را به دام بیندازد زیرا رییس جاسوسان او در چک ماهانه فهرستی از زنان را به او معرفی می کرد که باید برای بدست آوردن اسرار دولتی، با آن ها ارتباط برقرار می کرد.

در آوریل ۱۹۷۳، اطلاعاتی فراهم شده از جانب هلن به افشای یک رسوایی اطلاعاتی بزرگ دیگر برای بریتانیایی ها کمک کرد. او گزارش داد که یکی از دخترانی که برای مدت کوتاهی به عنوان گارسن در کلاب او مشغول به کار بوده، توسط شوهرش مورد اخاذی قرار گرفته است. این دختر نورما لوی نام داشت، فاحشه ای که در آپارتمانش در لندن به جاسوسان، سیاستمداران و خلافکاران اهل شوروی سرویس می داد. هلن در مورد او می گوید: «بدنی زیبا با قدرت اجرای فوق العاده و یک مامور خوب. حس ششمم می گفت که او به دردسر افتاده». شوهر او، کالین لوی، به این خاطر از او اخاذی می کرد که فهمیده بود مشتریان مشهور و ثروتمندی دارد، از جمله لرد لمبتون، وزیر دفاع حزب محافظه کار که سالی ۱۰,۰۰۰ پوند به او پول می داد و یک آپارتمان برایش خریده بود.

وقتی الول از لمبتون پرسید که چرا با فاحشه ها رابطه جنسی دارد، او چنین پاسخ داد: «کار من در وزارت دفاع چنان خسته کننده بود که تنها راه برای از بین بردن این خستگی، رابطه جنسی و باغبانی فراوان بود». کا گ ب در عملیات های کنش فعال خود به دنبال کسانی بود که به قول خودش «عوامل تاثیرگذار» باشند و بیشتر به سراغ محافظه کاران می رفت. یکی از موفق ترین شکارهای آنان یک وزیر محافظه کار و از وزرای سایه به نام ری ماوبی بود که در ازای دریافت پول برای سرویس امنیتی چک جاسوسی می کرد. او حتی طرح اتاق خصوصی نخست وزیر را نیز در اختیار کمونیست ها قرار داد.

اما عملیات های کا گ ب در ایالات متحده نیز تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موفقیت آمیز بود. وقتی گورباچف در مارس ۱۹۸۵ به قدرت رسید، دریافت که اگر چه گفتمان خصمانه و تقابل جویانه تاچر و ریگان خطرناک و تحریک کننده است، آن ها در آستانه آغاز یک حمله هسته ای نیستند. این موضوع بیش از هر چیز دیگری مرهون اطلاعات و اسنادی بود که توسط آلدریچ ایمز به کا گ ب فروخته شده بود، کسی که در سازمان سیا در بخش شوروی کار می کرد. رابرت هانسن، افسر اف بی آی نیز دیگر جاسوس شوروی بود که به ارزیابی های سری ایالات متحده در مورد گورباچف و درونمای درگیری هسته ای بین دو کشور دسترسی داشت.

این اسناد به گورباچف اطمینان خاطر می داد که ناتو هیچ نقشه تهاجمی ندارد و اینکه طرح اطلاعاتی ارتش شوروی مبنی بر اینکه حمله اتمی ناتو قریب الوقوع است، چیزی جز یک تفکر متوهمانه نیست. اگر چه دوران جنگ سرد به پایان رسید اما هیچ یک از طرفین فکر نمی کرد که چند دهه بعد، جنگ سرد جدیدی با استفاده از همان روش های جاسوسی قدیمی باز خواهد گشت.