حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر
غایب مفقودالاثر کیست؟
در ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی، اصطلاح غایب مفقودالاثر تعریف شده است. بر اساس این ماده غایب مفقودالاثر به فردی گفته می شود كه از غیبت او مدت نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او به هیچ وجه خبری به دست نیامده باشد. غایب مفقودالاثر وضعیت حقوقی خاصی دارد و حقوق و تکالیفی نیز برای او در قانون مقرر شده است.
اگر مفقود الاثر بودن شخصی ثابت شود باید تکلیف اموال، همسر و وراث آن فرد تعیین شود و به بهانه برنگشتن شخص، زندگی دیگران نباید مختل شود، به همین جهت قانونگذار مواعدی را معین کرده است که با گذشت این مواعد، دیگر فرد زنده محسوب نشده و حکم به فوت او داده می شود.
حکم موت فرضی چیست؟
قانون در شرایط بخصوصی این اجازه را به قضات داده است تا نسبت به صدور حکم موت فرضی اقدام کنند. موت فرضی در برخی از موارد با عنوان موت حکمی نیز شناخته می شود و بدین معناست که مرگ واقعی و مسلم یک فرد به اثبات نرسیده است اما وضعیت موجود دال بر عدم زنده بودن شخص است. چنین حکمی باعث می شود تمام آثار یک موت واقعی بر اموال و زندگی شخص حکمفرما شده و از لحاظ قانونی، او به عنوان یک متوفی واقعی شناخته شود.
در شرایطی که از زنده بودن یا فوت کردن شخصی هیچگونه اطلاعاتی وجود نداشته باشد، عنوان غایب مفقوالاثر به این شخص داده می شود و قانون مدنی برای این وضعیت مقرراتی را پیش بینی کرده است. یکی از این مقررات در خصوص غایب مفقودالاثر این است که در قانون مدنی شرایطی پیش بینی شده است که به موجب آنها ورثه شخص غایب مفقوالاثر بتوانند پس از گذشت مدتی به دادگاه مراجعه کنند و حکم موت فرضی او را از دادگاه بگیرند. صدور حکم موت فرضی آثاری خواهد داشت؛ از جمله آثار صدور حکم موت فرضی این است که تصرف در مال و اموال شخص متوفی به موت فرضی را امکانپذیر می کند.
فوت فرضی وقتی است که اشخاص ذی‌نفع بعد از گذشت مدت معینی از غیبت شخص، درخواست صدور فوت فرضی را از مرجع صالح می‌نمایند و در واقع عامل صدور فوت فرضی به این دلیل است که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمانده باشد.
به موجب ماده 1019 قانون مدنی: حکم موت فرضی غایب در موردی صادر می شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمی ماند.
بر اساس ماده 1020 قانون مدنی موارد ذیل از جمله مواردی محسوب است که عادتا شخص غایب زنده فرض نمی‌شود:
1) وقتی که ده سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است گذشته و در انقضاء مدت مزبور سن غایب از 75 سال گذشته باشد.
2) وقتی که یک نفر به عنوانی از عناوین جزء قشون مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح بگذرد بدون اینکه خبری از او برسد هرگاه جنگ منتهی به آنعقاد صلح نشده باشد مدت مزبور ۵ سال از تاریخ ختم جنگ محسوب میشود.
3) وقتی که 1 نفر حین سفر بحری در کشتی بوده که آن کشتی در آن مسافرت تلف شده است سه سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد بدون اینکه از آن مسافر خبری برسد.
بر اساس ماده 1023 قانون مدنی و ماده 155 قانون امور حسبی پس از گذشت این مدت، در صورتی که ورثه تقاضای صدور حکم موت فرضی کرده باشند، دادگاه وقتی می تواند حکم موت فرضی غایب را صادر نماید که در یکی از جرائد محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار طهران اعلانی در سه دفعه متوالی هر کدام به فاصله 1 ماه منتشر کرده و اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند دعوت نماید که اگر خبر دارند به اطلاع محکمه برسانند هر گاه یکسال از تاریخ اولین اعلان بگذرد و حیات غایب ثابت نشود حکم موت فرضی او داده می شود.
مصادیقی که دادگاه با احراز آن حکم فوت فرضی صادر می کند
مصادیقی که دادگاه پس از احراز آن اقدام به صدور حکم فوت فرضی می‌نماید در ماده 1020 قانون مدنی به شرح ذیل است:
- وقتی که ده سال از تاریخ آخرین خبر در مورد حیات او گذشته و در انقضای مدت مزبور سن او هفتاد و پنج سال باشد.
- گذشت مدت پنج سال از تاریخ ختم جنگ و سه سال در صورت انعقاد صلح در صورتی که شخص جزء نیروهای مسلح بوده و مفقود شده باشد.
- گذشتن سه سال تمام از غرق شدن کشتی که غائب با ان مسافرت کرده و از او خبری نباشد. (مواد ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ و ۱۰۲۲ قانون مدنی و بند ۴ ماده ی ۱۵۴ قانون امور حسبی)
درخواست صدور حکم فرضی
بر اساس ماده 153 قانون امور حسبی، ورثه غائب و موصی‌له (کسی که به نفع او وصیت شده است) حق درخواست صدور حکم فوت فرضی را دارند.
تشریفات صدور حکم موت فرضی
صدور حکم موت فرضی نیازمند رعایت مقدمات و شرایطی است . تشریفات صدور حکم موت فرضی را می توان اینگونه بیان کرد :
تقدیم دادخواست صدور حکم موت فرضی به دادگاه
بر اساس مواد 153 و 154 قانون امور حِسبی این دادخواست باید بصورت کتبی و متضمن مشخصات غایب ، تاریخ غیبت و دلایلی که به موجب آن درخواست کننده حق درخواست صدور حکم موت فرضی را دارد و ادله و اسنادی که به موجب آن ، بر طبق قانون مدنی می توان درخواست حکم موت فرضی نمود .
انتشار آگهی
این آگهی باید سه دفعه متوالی و هرکدام به فاصله یک ماه در یکی از روزنامه های محلی و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار تهران منتشر شود . در نهایت ، دادگاه زمانی می تواند حکم موت فرضی شخص غایب مفقودالاثر را صادر کند که یک سال از تاریخ انتشار آخرین آگهی گذشته و حیات غایب معلوم نشده باشد .
بررسی و تحقیقات لازم از سوی دادگاه
در این مرحله دادگاه شرایط لازم برای صدور حکم موت فرضی از جمله انقضای مدت های مقرر شده در مواد 1020 و 1022 را مورد رسیدگی قرار داده و با توجه به تحقق این شرایط، اقدام به صدور حکم موت فرضی می کند .
مرجع صالح برای صدور حکم فوت فرضی
دادخواست فوت فرضی از موارد مربوط به امور حسبی می باشد که در این مورد دادگاهی صالح به رسیدگی می باشد که غائب مفقودالاثر در آنجا اقامت داشته است و آخرین اقامتگاه وی قبل از غیبت وی بوده است.
در صورتی که رای دادگاه مبنی بر رد درخواست صدور حکم فوت فرضی توسط در خواست کننده و یا مبنی بر صدور حکم فوت فرضی باشد توسط دادستان قابل تجدید نظر خواهی بود و این رای قابل فرجام نخواهد بود.
حکم فوت فرضی از مواردی است که حتی در صورت قطعیت، دارای اعتبار امر مختومه نخواهد بود، چرا که سبب و یا شخص اقامه کننده ی دادخواست ممکن است متغیر باشد.
آثار حکم موت فرضی چیست؟
آثار حکم موت فرضی شامل دو نوع اثر مالی و اثر غیرمالی می گردد. این آثار در اغلب کشورها به رسمیت شناخته شده و در متون فقهی و شرعی اسلام نیز مورد مجادله قرار گرفته است. مهمترین آثار مالی مترتب بر اموال غایب مفقودالاثر، در رابطه با ارث و میراث است اما روابط غیر مالی شامل رابطه زوجیت او با دیگری بوده و اینکه امکان طلاق وجود دارد یا خیر؟
اموال موت فرضی
در برخی از موارد آثار مترتب بر اموال غایب مفقودالاثر با عنوان اموال موت فرضی شناخته می شود. این اموال پس از صدور حکم موت فرضی میان وراث وی تقسیم می شوند و تمامی مراحل قانونی در خصوص تقسیم ماترک نیز بر آن ها اعمال می گردد. بنابراین ضرورت دارد ابتدا از طریق تحریر ترکه و تسویه ترکه تمامی دیون و بدهی های او پرداخت شود و پس از کسر هزینه های ضروری، مابقی اموال بر طبق قانون میان وراث او تقسیم شود.
همچنین اگر در طول مدتی که حکم موت فرضی صادر نشده است وی بنابر علتی از اسباب قانونی از فردی ارث ببرد طبق قانون اموال او به فردی با عنوان امین سپرده می شود. در این خصوص نصب امین یک ضرورت قانونی است. اگر فرد تا قبل از صدور حکم موت فرضی بازنگردد این اموال نیز در قالب اموال موت فرضی در اختیار ورثه قرار می گیرد.
اثر حکم موت فرضی بر نکاح
مهمترین و جنجال برانگیزترین مسئله ای که در خصوص غایب مفقودالاثر مطرح می گردد رابطه زوجیت و تعیین تکلیف آن در خصوص همسر وی است. در این خصوص قانون می گوید که اگر تا چهار سال از فرد هیچ گونه خبری دریافت نگردید زن می تواند در دادگاه خانواده درخواست صدور حکم موت فرضی بدهد. دادگاه این درخواست را بررسی کرده و پس از آگهی این امر در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار، یکسال فرصت برای احتمال بازگشت غایب در نظر می گیرد. اگر غایب در این زمان مراجعه نکرد همسر او را طلاق داده و زن ملزم است عده وفات نگهدارد. پس از اتمام عده، زن می توان دوباره ازدواج کند.
رجوع غایب مفقودالاثر
حال که از طریق دادگاه حکم موت فرضی صادر شده است بنابراین فرد نمی تواند به تقسیم اموال و طلاق همسر خود اعتراض نماید. در این خصوص قانون مشخص نموده است هرچقدر از اموال موت فرضی که در زمان برگشت فرد موجود است دوباره به مالکیت او بازمیگردد و اگر بخشی از اموال او از طریق خرید و فروش یا مسائل دیگر از بین رفته باشد قابلیت عودت به مالکیت فرد را ندارد.
رابطه زوجیت نیز در صورتی تداوم می یابد که فرد در طول مدت عده مراجعه کند. اگر عده به پایان رسیده باشد زن می تواند درخواست مرد جهت ازدواج مجدد را رد کرده و یا اینکه به آن پاسخ مثبت دهد. در این خصوص دیگر نمی توان گفت زندگی مشترک تداوم داشته است و صرفا می توان آن را یک ازدواج مجدد برای زن و مرد دانست.
دیدگاه