امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 269004
۲۵۶۳
۱
۰
نسخه چاپی
حکیم محمدبن زکریای رازی

حکیم محمدبن زکریای رازی و نوآوری های او در طب (قسمت 1)

محمد‌ بن‌ زکريا بن يحيای رازی ، طبيب و فيلسوف مسلمانان و علامه در علوم اوائل ، يعنی دانش های باستانی که مترجمان کتاب هايش‌ به‌ زبـان‌ لاتـين، بـدو ريزز (Rhazes) گفته اند و در آثار اروپايی بيشتر‌ بـدين نـام اشـتهار دارد و گاهی هم او را رازی (Razi) می نامند

حکیم محمدبن زکریای رازی و نوآوری های او در طب (قسمت 1)
 

پایگاه خبری حقوق نیوز

حکیم محمدبن زکریای رازی و نوآوری های او در طب

محمد‌ بن‌ زکريا بن يحيای رازی ، طبيب و فيلسوف مسلمانان و علامه در علوم اوائل ، يعنی دانش های باستانی که مترجمان کتاب هايش‌ به‌ زبـان‌ لاتـين، بـدو ريزز (Rhazes) گفته اند و در آثار اروپايی بيشتر‌ بـدين نـام اشـتهار دارد و گاهی هم او را رازی (Razi) می نامند.

او در آغاز ماه شعبان سال‌ ٢٥١‌ ق./ ٨٦٥م‌ . در ری چشم به جهان گشود و در ٣١١ق ./ ٩٢٣م در همانجا‌ درگذشت‌ . در عنفوان جوانی به زرگری و صرافی پرداخـت و سـرانجام بـه سوی علم کيميا کشيده شد. وی با‌ تجربه‌ و آزمـايش‌ مـی خواست بتواند گوهر فلزها را دگرگون سازد. پس در نتيجه ممارست اين فن و نزديکی به آتـش و بـوی هـای تند‌، چشمانش در معرض عارضه ها و آسيب ها واقع گرديدند و او بـه درمانگری و مداوای خود‌ پرداخت‌ و سپس به اشتغال طبی کشانيده شد و در اين زمينه چنان پيش رفت که‌ سرآمد‌ پزشکان‌ و سرخيل طـبيبان دوران گـرديد.

رازی پس از آن که به اوج علمی خود‌ رسيد، رياست بيمارستان معتضدی بغداد را که بـعدها پس از تـجديد بنايش به‌ دست‌ عضدالدوله ديلمی به بيمارستان عضدی معروف شد، برعهده گرفت و اميران و حاکمان ، او را به دربـارهای خـود‌ فـرا‌ می خواندند و او رساله ها و کتاب هايی از تأليف های خود را‌ به‌ نام‌ آنـان مـی کـرد. او مدتی نيز به زادگاه خود ری آمد و تصدی بيمارستان آنجا را‌ عهده‌ دار‌ شد، چنان که در مـوردهای بـسياری از کـتاب های خود، به بيمارستان‌ بغداد‌ و بيمارستان ری اشاره کرده است .

استادان و شاگردان رازی

رازی در نزد استادان بـزرگی، هـمچون علی بن‌ ربن طبری، مولف کتاب فردوس الحکمه در روزگار متوکل ، يعنی به سـال‌ ٢٣٦قـ‌ ./ ٨٥٠م ، و ابـو زيد بلخی ، و ايرانشهری درس طب‌ و فلسفه‌ آموخت‌ و در پايان عمر که دوباره به ری آمد‌، در آنجا و در ساير شهرهای ايالت جـبال ، مـنزلتی بسيار عالی يافت و دانشجويان فراوانی از‌ محضر درسش استفاده می کردند‌.

کسانی از‌ فرهيختگان اهل ری که مجلس درس رازی را ديده اند، گفته اند‌ که‌ محضر تدريس رازی چـنين بـود که‌ يک رديف از شاگردان‌ در‌ برابر او مي نشستند و پشت‌ سر‌ آنان رديفي ديگر از شاگردان و هـمچنين پشـت سـر رديف دوم ، رديف سوم قرار‌ داشت‌ . رازي وارد می شد و مطلب‌ علمی مربوط‌ بدان درس را‌ بر‌ نخستين رديف که مواجه‌ بودند‌، در مـيان مـي گـذاشت ، اگر آنان آن مطلب را مي دانستند و بيان می کردند‌، که‌ خوب وگرنه بـه رديف بـعدی می گفت‌ و اگر همه‌ درمی ماندند‌ خود به سخن می پرداخت و مشکل ها و معضل ها را حـل مـی کرد.

کتابی به نام خواص التلاميذ به‌ رازی نسبت داده اند که گويا مـشتمل‌ بـر‌ نکات‌ تعليم‌ و تدريس‌ و چگونگی تربيت دانشجو‌ و مـحصل‌ بـوده اسـت.

رازی بزرگ ترين‌ پزشک‌ ايران‌ و جهان‌ اسلام‌

رازی روش تجربی داشت و هـمان روش را در پژوهـش های علمی، معتبر می دانـست و از هـمين راه بود کـه او در مـشاهده هـا و تجربه های خويش به نتيجه‌ هـای درخـشانی نايل آمد.

رازی در کتاب های خود، نه تنها تمام تجربه های پزشکان يونـان ، روم، ايران و هـند را يکجا گرد آورده است، بلکه مشاهدات و آزمـايش های خود را‌ نيز‌ حـتی بـا ذکر نام و نشان بيماران مـراجعه کـننده ، بر آنها افزوده است و با انصاف کامل ، مراحل هر بيماري را شرح داده و در صورتی کـه بـه درک کنه و علت بيماريی راه‌ نـيافته ، آن را بـيان کـرده است تا اين کـه او سـرانجام به کشف علاج بـيماری هـای بسياری ، از جمله آبله و سرخک موفق گرديده‌ و از‌ اين راه خدمتی بزرگ به‌ تمام‌ انسانيت و به عالم بـشريت انـجام داده است .

رازي نخستين پزشکی است که فـراورده هـاي شيميايی را در پزشـکی وارد سـاخته و بـا موادی که خود‌ تـرکيب‌ می کرده ، آنها را‌ براي‌ بيماران تجويز می نموده است . همچنين او نخستين پزشکی است که بـخيه هـاي زخم های شکمی را خود با روده تـابيده گـوسفند (Corde deltarpe) انـجام داده اسـت و مـخترع فتيله (tonSe‌) دوطرفی در دمـل هـا بوده است و همو اولين بار سل مفصلی انگشتان ( Spina Ventasa) را شناخته و تعريف نموده و برای اولين دفعه از پنبه در طب استفاده کـرده اسـت. چون عمل هـا و تـشخيص هـای طـبی رازی بـر روی تـجربه استوار بوده اند، بدو «مجرب » (rimentateurExpe‌) لقب داده اند و نيز به خاطر نوآوری هايش در جراحی ها‌ او‌ را‌ «جراح » ناميده اند.

 نگاهی به برخی از کتاب های رازی و خدمت هايش به طب جـهانی

به روايت ‌‌ابوريحان‌ بيرونی ، رازي قريب دويست و هفتاد و دو کتاب ، رساله و مقاله به زبان عربی تأليف‌ کرده‌ است‌ که يک صد و اندي از آنها در طب می باشند. با نگاهی به برخي از‌ آثار طبی رازی درمی يابـيم کـه او از طريق آنها به طب جهانی خدمت های ذيل را‌ انجام‌ داده است :

ـ رازی طب پراکنده يونانی را مرتب و منظم نموده است .

ـ طب را از صورت نظری بيرون آورده و طب عملی را بنيانگذاری کرده است .

کشف‌ الکل‌ و جوهر گوگرد راه تحقيق و تجسس در داروسازی را به روی طب جهانی باز نمود‌ و اين‌ امر، بی گفتگو، از يادگارها و خدمت هـای پزشکی رازی به پزشکی جهانی است‌ .

اينک‌ به‌ برخی از کتاب های مهم رازی نگاهي مي افکنيم :

١ـ الحاوی / الجامع الحاضر لصناعه الطب‌

اين‌ اثر بزرگ ترين و مهم ترين کتاب رازی است و حتی برخی آن را‌ از‌ کتاب‌ قـانون ابـن سينا مهم تر شمرده اند. اين اثر، نتيجه تجارب و اعمال وی در بيمارستان‌ و مطب‌ می باشد و در حکم يک دوره دايره المعارف طبی است که رازی در‌ آن‌ ، جميع عقايد و نظرهای پزشکان پيشين را بيان کرده و در پی آن ، نظر و رأی و تجربه های خـود‌ را‌ آورده اسـت . رازی در اين کتاب تجارب شخصی و بالينی خود را که‌ در‌ طي دوران طبابتش در بغداد و ری به‌ انجام‌ رسانيده‌ ، ذکر کرده است و افزون بر آنها تعداد‌ سی و سه يا سی و چهار حکايت طبی تحت عنوان :

«ٔامثلة مـن قـصص المرضي» (نمونه‌ هايي‌ از داستان هاي بيماران ) نقل‌ کرده‌ است که‌ تاريخچه‌ ها‌ می رسانند همه بر روی تجارب‌ شخصي‌ وی استوار می باشند.

الحاوی ترتيبی يک دست ندارد و همين امر آشکار‌ مـي‌ سـازد کـه آن در عين حال‌ ، يادداشت های روزانـه رازی بـوده‌ اسـت و شاگردانش از درگذشت وی ، آنها‌ را گردآوری کرده اند و به علت حجم زياد و دشواری مطالب آن ، نسخه نويسان‌ نيز‌ حوصله استنساخ و تکثيرش را نداشته‌ اند‌؛ از‌ اين رو، از‌ اين‌ کـتاب نـفيس از هـمان‌ ابتدا‌ نسخه های کامل اندکی در دسترس عشاق طـب کـامل بالينی ايرانی بوده است و جز‌ معدودی از توانگران ، ديگران از داشتن متنی کامل‌ از آن‌ کتاب‌ محروم‌ بوده اند، چنان که‌ ابـوالحسن عـلي بـن عباس مجوسي اهوازی (درگذشت : ٤٠٠ق/ ١٠١٠م .) در مقدمه کتاب کامل الصناعه الطبيه خـود‌ که آن را ٥٠ تا ٦٠‌ سال‌ پس‌ از‌ رازی برای عضدالدوله نگاشته‌ و از‌ اين جهت آن را الملکی نيز ناميده است ؛ دربارة کميابی نسخه های الحاوی گـفته اسـت کـه‌ در‌ زمان‌ وی ، او فقط دو نسخه کامل از‌ کتاب‌ الحاوی سراغ‌ داشته‌ است‌ . ابن أبـي اصـيبعه هم پس از آن که الحاوی را «مهم ترين و عظيم ترين کتاب هاي پزشکی » شمرده است که مؤلف در آن همه بـيماری هـايی را‌ کـه متقدمان و متأخران تا زمان خود او کاوش کرده اند، آورده ، می افزايد که : «مـن نـسخه کـامل کتاب الحاوی را نديده ام »

با وجود‌ کميابی نسخه های الحـاوی از هـمان روزگـاران قديم ، محققان و مورخان برجسته طب ، همچون نظامی عروضی در کتاب چهار مقاله و قفطی در اخبار الحـکما بـر اهميت آن تأکيد بسيار کرده اند‌ و مدت‌ ها مرجع طلاب علوم پزشکي در جهان اسـلام و در تـمام عـالم بوده است و در سال ٨٩١ ق./ ١٤٨٦م . آن را ژرارد کريمونايی (moneGerard de‌ Cre‌) در برسيا (Berscia) به زبان‌ لاتين‌ ترجمه کرده ، به چاپ رسانيد و بـار ديگـر در ٩٣٥ق ./ ١٥٢٩م . و ٩٤٩ ق./ ١٥٤٢م  در ونيز ايتاليا تحت عنوان : کانتيننس ـ رازی (Continens-Razi)، به چاپ رسيد‌ که‌ نسخه هايش به زودي‌ بـسيار‌ کـمياب شـد.

تا ١٣٧٤ق ./ ١٩٥٥م که در مرکز دايره المعارف العثمانيه در حيدرآباد دکن برای نخستين بار شروع به چاپ متن عـربی الحـاوی کردند، درباره تعداد مجلدهای آن ، هر کس‌ به‌ تخمين سخنی می گفت ، امـا اکـنون حـدود ٢٤ مجلد از آن چاپ شده است و اميد می رود که ديگر مجلدهای آن هم از زير چاپ بيرون آيند.

از خاورشناسان، نـخستين‌ کـسی کـه متوجه‌ اهميت قصه های بيماران در الحاوی گرديد، ادوارد براون بود که در خلال مـطالعه نـسخه خطي آن‌ بدين امر نايل آمد و سپس متن عربی نخستين قصه را تصحيح‌ و تحقيق‌ و آن‌ را به انـگليسی تـرجمه کرد و تلاش ورزيد تا حالت بيماری مطرح شده در آن را تشخيص دهد‌. پس از او، دکتر مايرهوف متن عربی سی و سـه‌ قـصه ديگـر را تصحيح کرد و به تحقيق و تشخيص حالت بـيماری گـزارش شده در هر کدام‌ پرداخت و همراه با ترجمه آنها به انگليسی انتشارشان داد کتاب‌ الحاوی جاي کار پژوهـشی بـسياری دارد؛ زيرا يک دوره کامل تـشريح و وظـايف الأعـضاء و علم الأمراض و داروشناسی و... و به طور خـلاصه ، يک دوره جـامع طب از عهد کهن تا دوران رازی را دربر دارد‌.

 

منبع: جستاری در جایگاه والای جهانی حکیم محمدبن زکریای رازی و نوآوری های او در طب - غلامرضا جمشید نژاد اول

پایگاه خبری حقوق نیوز - دانستنیهای پزشکی

 

 

 

    دیدگاه

    شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



    کد امنیتی کد جدید