امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 277013
۸۲۳
۱
۰
نسخه چاپی

دعاوی متقابل | شرایط و هدف از دعوای متقابل چیست؟

دعاوی متقابل | شرایط و هدف از دعوای متقابل چیست؟

دعوای متقابل چیست؟

دعوا در لغت به معنی خواستن، ادعا کردن، ادعاء، نزاع و دادخواهی است. دعوا در اصطلاح حقوقی عبارت است از عملی که برای تثبیت حقی صورت می‌گیرد، یعنی حقی که مورد انکار یا تجاوز واقع شده باشد. دعوائی که در مقابل دعوای دیگری که دعوای اصلی نام دارد، طرح شده باشد؛ دعوای متقابل نام دارد.

دعوای متقابل باید با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ باشند یا ارتباط کامل داشته باشند و علاوه بر این از قبیل دعوای صلح و تهاتر و فسخ و رد خواسته که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می‌شود، نباشد.

دعوای متقابل در حقیقت دعوائی است که خوانده در مقابل دعوای خواهان اقامه می‌کند. این دعوا ممکن است به منظور پاسخگویی به دعوای اصلی و یا علاوه بر پاسخگوئی الزام خواهان به پرداخت چیزی و یا انجام امری باشد. همچنین این دعوا ممکن است در مقابل دعوای خواهان به منظور کاستن از محکومیتی که خوانده را تهدید می‌کند،یا تخفیف آن و یا جلوگیری کلی از این محکومیت و یا حتی تحصیل حکم محکومیت خواهان اصلی به دادن امتیاز، علیه او اقامه شود.

به عبارت دیگر خوانده حق دارد در مقابل ادعای خواهان، طرح دعوا نماید. اگر دعوای خوانده با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ و یا با دعوای اصلی ارتباط کامل داشته باشد. مانند دعوای اضافی با دعوای اصلی در یک جا رسیدگی شود، مگر اینکه دعوای متقابل از صلاحیت ذاتی دادگاه خارج باشد.

مرجعی که به دعوای جدید رسیدگی می‌کند همان دادگاهی است که به دعوای اصلی رسیدگی می‌نماید. مگر اینکه دعوای جدید از صلاحیت ذاتی دادگاه خارج باشد. دعوای جدید اگر با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ و یا با دعوای اصلی ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل می‌باشد. ارتباط کامل هم وقتی است که اتخاذ تصمیم در هریک موثر در دیگری باشد.

بنابراین در دعوای متقابل، خواهان دعوای متقابل ممکن است هدفش پاسخگوئی به دعوای خواهان اصلی باشد. در این شرایط ممکن است خوانده راهی جز طرح دعوای جدید نداشته باشد. مثلاً دعوای اصلی الزام به حضور در دفتر خانه و تنظیم سند رسمی انتقال باشد، خوانده دعوای اصلی با طرح دعوای فسخ به صورت تقابل اعلام فسخ یا بطلان مبایعه نامه یا قولنامه را نماید.

در این مثال وقتی که خوانده دعوای اصلی به فسخ یا بطلان تمسک جسته و بتواند آن را ثابت نماید بدیهی است دعوای خواهان اصلی محکوم به رد خواهد بود. بدون اینکه دادگاه وارد دعوای الزام اصلی، یعنی الزام خوانده بشود.

ادعای خوانده در مقابل خواهان در صورتی دعوای متقابل محسوب می‌شود که مستقلاً نیز قابل طرح به وسیله دادخواست جداگانه باشد، مانند حق تعمیر خانه یا عدم تمکین زن یا فسخ معامله و غیره. اما اگر اظهار یا ادعای خوانده نتواند به طور مستقل در دادگاه به وسیله دادخواست اقامه شود، دعوا تلقی نمی‌شود و نیاز به تقدیم دادخواست ندارد.

همان گونه که ماده ۱۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر داشته که: دعوای متقابل به موجب دادخواست اقامه می شود، لیکن دعوای تهاتر، صلح، فسخ رد خواسته و امثال آن که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می‌شود، دعوای متقابل محسوب نمی‌شود و نیاز به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد زیرا تحقق آنها بسته به تحقق ادعای خواهان بوده و وجود مستقلی ندارد و بدون آن منتفی می‌گردد و اگر دعوای اصلی به جهتی از جهات رد یا ابطال یا مسترد شود، دعوای متقابل نیز منتفی شده و به عنوان دعوای متقابل مردود است. ولی خوانده در صورت فرض حقی می‌تواند آن را به صورت دعوای مستقلی اقامه کند.

دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرس تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می‌تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تأخیر جلسه را درخواست نماید. شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات دادخواست اصلی خواهد بود.

هدف از دعوای متقابل

هدف اقامه کننده دعوا می تواند یک یا چند مورد زیر باشد:

- پاسخگویی به دعوای اصلی
- هم پاسخگویی و هم الزام خواهان به پرداخت چیزی یا انجام امری . به عنوان مثال در دعوای الزام به تنظیم سند رسمی ملک تجاری از سوی خریدار، ممکن است فروشنده نیز ادعاهایی مطرح کند که درست هم باشد. لذا وی دعوای متقابل را علیه خریدار مطرح و عنوان می کند که خریدار متعهد بوده که فلان مبلغ را به وی بپردازد تا سند مورد نظر انتقال یابد. لذا دادگاه بعد از رسیدگی به دعوای تقابل، ممکن است خریدار را به ایفای تعهد خود ملزم نماید. سپس فروشنده ملزم به انتقال سند گردد.
- کاستن از محکومیتی که خوانده را تهدید می کند
- تخفیف مجازات احتمالی خوانده
- تحصیل حکم محکومیت خواهان اصلی
- گرفتن هر نوع امتیاز دیگر از خواهان

عناصر دعوای متقابل

- دعوائی که مسبوق به طرح دعوای دیگر که دعوای اصلی نام دارد، باشد.
- منشأ آن و منشأ دعوای اصلی یکی باشد و یا با آن، ارتباط کامل داشته باشد.
- عنوان دفاع خوانده از دعوای اصلی را نداشته باشد. دعوای خوانده مبنی بر صلح مورد دعوای اصلی به وی و دعوای تهاتر یا فسخ از جانب خوانده، دعوای متقابل نیست.

شرایط طرح دعوای متقابل

چه شرایطی بایستی وجود داشته باشد تا دعوایی عنوان دعوای متقابل را به خود بگیرد؟

شرایط طرح دعوای متقابل در دو دسته شرایط عمومی و شرایط اختصاصی دسته بندی می گردد.

شرایط عمومی طرح دعوای متقابل

شرایط عمومی طرح چنین دعوایی ، همان شرایط عمومی اقامه دعواست .چرا که جهت اقامه هردعوایی لازم است شرایطی وجود داشته باشد تا اقامه دعوا به طور صحیح اتفاق بیفتد شرایط مزبور عبارتند از:

- اقامه کننده دعوا باید اهلیت قانونی داشته باشد.
- اقامه کننده دعوا بایستی در دعوای مزبور ذی النفع باشد.
- سمت اقامه کننده دعوا باید از حیث اصالت یا نمایندگی احراز گردد.
- دعوا مشروع باشد.
- حق مورد مطالبه باید منجز باشد و مشروط و معلق نباشد.

شرایط اختصاصی طرح دعوای متقابل

طرح دعوای خوانده علیه خواهان: از شروط اختصاصی طرح دعوای تقابل این است که در وهله اول بایستی خوانده علیه خواهان اقامه دعوا نماید ، به عبارت دیگر خواهان در دعوا از خوانده شکایتی را مطرح مینماید اما از طرفی دیگر هم خوانده که خود را محق می داند شکایتی را متقابلاً بر علیه خواهان اقامه می نماید که این اقدام خوانده را ، از آن جهت که در مقابل دعوای خواهان بوده است دعوای تقابل می نامند.

دعوا تقابل با دعوای اصلی ناشی از یک منشا یا دارای ارتباط کامل باشد: از آنجایی که دعوای متقابل یکی از زیرمجموعه‌های دعوای طاری است بایستی یکی از دو شرط ضروری دعوای طاری که در تمامی اقسام دعوای طاری مشترک است در دعوای متقابل نیز وجود داشته باشد فلذا از شروط اختصاصی دیگر دعوای متقابل این است که دعوای مزبور با دعوای اصلی ناشی از یک منشا باشد و یا اینکه با دعوای اصلی دارای ارتباط کامل باشد.

چنانچه دعوایی با شروط فوق اقامه گردد عنوان دعوای متقابل به خود می‌گیرد و دادگاه می‌تواند به صورت توامان به دعوای اصلی و متقابل رسیدگی نماید در غیر این صورت دعاوی مزبور را از یکدیگر جدا کرده و به هر یک جداگانه رسیدگی مینماید .

مهلت طرح دعوای تقابل

تا چه زمانی امکان طرح دعوای تقابل وجود دارد؟

با استناد به ماده ۱۴۳ آیین دادرسی مدنی دادخواست تقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم گردد و بر خلاف سایر دعاوی طاری فقط در مرحله بدوی امکان پذیر است.

به دلیل مهلت محدود اقامه دعوای تقابل خوانده می تواند دعوای تقابل خویش را قبل از اولین جلسه دادرسی هم مطرح نماید. در چنین حالتی چنانچه:

فرصت تا اولین جلسه دادرسی مکفی باشد: در این صورت وقت دادرسی به خوانده آن (خواهان اصلی) ابلاغ و در همان جلسه ای که برای دعوای اصلی در نظر گرفته شده است رسیدگی صورت می گیرد

فرصت تا اولین جلسه دادرسی مکفی نباشد: چنانچه فرصت کافی نباشد و یا اینکه دعوای تقابل در اولین جلسه دادرسی اقامه گردد و خوانده تاخیر جلسه را جهت تدارک دیدن ادله جهت پاسخ به دعوای تقابل درخواست نماید جلسه دادرسی به تاخیر می‌افتد و جلسه مجدداً برگزار می گردد و در آن جلسه به هر دو دعوا به صورت توامان رسیدگی صورت می‌گیرد.

مرجع رسیدگی به دعوای تقابل

دعوای تقابل از زیر مجموعه دعوای طاری می باشد فلذا در دادگاهی اقامه می‌شود که به دعوای اصلی رسیدگی مینماید.

در این مواقع دو فرض مطرح است:

دعوای تقابل از صلاحیت ذاتی دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج باشد: در این صورت دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی ،مجاز به رسیدگی به دعوای تقابل نمی باشد و بایستی دعوای تقابل را حسب مورد به دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور جهت اتخاذ تصمیم ارسال نماید.

در صورتیکه رسیدگی به دعوای اصلی مستلزم رای دعوای تقابل باشد، اما دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی صلاحیت ذاتی رسیدگی به دعوای تقابل را نداشته باشد در این صورت رسیدگی به دعوای اصلی متوقف می گردد تا دعوای تقابل در دادگاه صالح مطرح گردد و نتیجه به دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی جهت اتخاذ تصمیم فرستاده شود.

دعوای تقابل از صلاحیت محلی دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج باشد: چنانچه دادگاه رسیدگی کننده به دعوای تقابل از نظر محلی با دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی هم خوانی نداشته باشد در این صورت قانونگذار در این مورد سختگیری نشان نداده است و طرح چنین دعوایی را در دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی حتی با وجود عدم صلاحیت محلی ممکن دانسته است.

مزایا و معایب دعوای متقابل

مزایای دعوای متقابل

دعوای متقابل دارای فوایدی به شرح ذیل است:

صرفه‌جویی در وقت: در صورت اقامه دعوای متقابل، به جای اینکه دو دعوی در طول هم مورد رسیدگی قرار گیرند و طبعاً وقت بیشتری از دادگستری و اصحاب دعوی صرف شود، در عرض هم رسیدگی می‌شوند.

اگرچه رسیدگی به دو دعوی در عرض هم و به ضمیمه یکدیگر، وقت بیشتری می‌گیرد تا رسیدگی به یک دعوی؛ اما باید مقایسه بین موردی که به دو دعوی توماً رسیدگی می‌شود یا جدا از هم، به عمل آید زیرا مفروض این است که مواجه با دو دعوی هستیم.

اگرچه از نظر هزینه دادرسی و حکم، فرقی بین دعوای اصلی و دعوای متقابل وجود ندارد اما حق‌الوکاله وکیل در دعوای تقابل نصف حق‌الوکاله مرحله بدوی است (ماده ۴ آیین‌‌نامه تعرفه وکلا) و ما‌به التفاوت این هزینه، چه به خواهان تحمیل شود و چه به خوانده، در هر حال صرفه‌جویی است.

جلوگیری از صدور احکام متناقض: مهمترین فایده توام شدن دعوای طاری با دعوای اصلی، جلوگیری از صدور احکام معارض است. وقتی به دو پرونده در دو دادگاه و حتی یک دادگاه اما نه مقارن یا توام با یکدیگر رسیدگی شود، ممکن است احکام صادره با هم قابل جمع نباشند.

معافیت از دادن تامین اتباع بیگانه: بر طبق بند ۴ ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعوای اتباع ایرانی علیه اتباع خارجی، در صورتی که خوانده دعوای متقابل اقامه کند، از دادن تامین اتباع بیگانه (مواد ۲۱۸ و بعد قانون آیین دادرسی مدنی) معاف است.  علت آن نیز این است که دعوای متقابل نوعی دفاع است و خواستن تامین از کسی که در مقام دفاع از حق خود است، ایجاد نوعی محدودیت بر سر راه دفاع محسوب می‌شود.

معایب دعوای متقابل

اطاله ی دادرسی: از نظر خواهان دعوای اصلی، دادن فرصت طرح دعوای متقابل به خوانده و توام ساختن دو دعوا با یکدیگر، که معمولاً با حداقل یک تجدید جلسه همراه است، شاید مطلوب نباشد اما رسیدگی به دو دعوی در طول هم یا در عرض هم اما جدا از یکدیگر، نه تنها مستلزم صرف وقت و هزینه بیشتری برای اصحاب دعوی است بلکه خطر صدور احکام متعارض را نیز احتمالا به همراه خواهد داشت. انحراف از صلاحیت نسبی دادگاه: انحراف از صلاحیت دادگاه، اگرچه به قواعد مربوط به صلاحیت لطمه می‌زند اما به علت مزایای توام شدن دو پرونده مرتبط، قابل توجه نیست

مستندات قانونی مرتبط با دعوای متقابل

ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی

خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواما رسیدگی می شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد.

بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد.

ماده ۱۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی

دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید. شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات دادخواست اصلی خواهد بود.

ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی

هر دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوای دیگر از طرف خواهان یا خوانده یا شخص ثالث یا از طرف متداعیین اصلی بر ثالث اقامه شود دعوای طاری نامیده می شود. این دعوا اگر با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشاء باشد، در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در آنجا اقامه شده است.

بیشتر بخوانید: داوری در قراردادهای خصوصی

ماده ۶۵ قانون آیین دادرسی مدنی

اگر به موجب یک دادخواست دعاوی متعددی اقامه شود که با یکدیگر ارتباط کامل نداشته باشند و دادگاه نتواند ضمن یک دادرسی به آنها رسیدگی کند، دعاوی اقامه شده را از یکدیگر تفکیک و به هر یک در صورت صلاحیت جداگانه رسیدگی می کند و در غیر این صورت نسبت به آنچه صلاحیت ندارد با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده را به مراجع صالح ارسال می نماید.

ماده ۱۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی

اگر دعاوی دیگری که ارتباط کامل با دعوای طرح شده دارند در همان دادگاه مطرح باشد، دادگاه به تمامی آنها یکجا رسیدگی می نماید و چنانچه در چند شعبه مطرح شده باشد در یکی از شعب با تعیین رئیس شعبه اول یکجا رسیدگی خواهد شد.

در مورد این ماده وکلا یا اصحاب دعوا مکلفند از دعاوی مربوط، دادگاه را مستحضر نمایند.

ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی

خواهان می تواند خواسته خود را که در دادخواست تصریح کرده در تمام مراحل دادرسی کم کند ولی افزودن آن یا تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست در صورتی ممکن است که با دعوای طرح شده مربوط بوده و منشا واحدی داشته باشد و تا پایان اولین جلسه آن را به دادگاه اعلام کرده باشد.

ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی

هرگاه رسیدگی به دعوا منوط به اثبات ادعایی باشد که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه دیگری است، رسیدگی به دعوا تا اتخاذ تصمیم از مرجع صلاحیتدار متوقف می شود.

در این مورد، خواهان مکلف است ظرف یک ماه در دادگاه صالح اقامه دعوا کند و رسید آن را به دفتر دادگاه رسیدگی کننده تسلیم نماید، در غیر این صورت قرار رد دعوا صادر می شود و خواهان می تواند پس از اثبات ادعا در دادگاه صالح مجددا اقامه دعوی نماید.

  • منبع
  • یاسا
  • دادپویان حامی
  • دفتر حقوقی ناصر زنگباری
  • عدالت سرا

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید