موسیقی جاز | انواع سبک موسیقی جاز

موسیقی جز یا جاز یک سبک موسیقی ایجاد شده توسط سیاه‌پوستان آمریکا در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است.

موسیقی جز

جز نوعی از موسیقی است که بداهه‌پردازی بخش مهم آن را تشکیل می‌دهد. در بیشتر اجراهای جاز، نوازندگان در لحظه و آنی قطعاتی را می‌سازند و به صورت تک‌نوازی اجرا می‌کنند که نیاز به مهارت قابل توجهی دارد.

تنوع فوق‌العاده‌ای در موسیقی جاز وجود دارد، ولی در اغلب موارد موسیقی جاز بسیار ریتمیک است، از سوئینگ (swing)، ضرب‌ها و فاصله‌های کوتاه و خرامان، استفاده می‌کند و استفاده از بلونت یا بنت نت (bent/ blue note) در آن رایج است. بلونت، نتی است که متفاوت با زیروبمی استاندارد، اجرا می‌شود. فاصله این نت چیزی بین ربع پرده و نیم پرده است و در سبک‌های مختلف متفاوت است. به همین دلیل موسیقی در این سبک حالت ریتمیک فوق العاده‌ای دارد. الگوی رایج در این سبک موسیقی، الگوی «فراخوان و پاسخ» است که در آن یک ساز یا صدا یا بخشی از گروه به صدای ساز دیگر یا بخش دیگر گروه پاسخ می‌دهد.

جاز می‌تواند، احساسات زیادی از غم عمیق تا شادی عظیم را بازگو کند. در موسیقی جاز می‌شود نوای آزادی‌خواهی را شنید، نوایی که روایت‌گر اعتراض افرادی است که به خاطر رنگ پوستان مورد رفتاری ناعادلانه قرار می‌گرفتند. هم‌چنین صدای مبارزه افرادی است که در کشورهای تحت سیطره دیکتاتوری زندگی می‌کنند.

ریشه‌یابی واژه “جاز” را باید در فرهنگ غرب جستجو کنیم. کلمه لاتین jasm به معنای روحیه و انرژی است. استفاده از این واژه در دهه 1860، رایج و متداول بود. پیشینه مربوط به نگارش این کلمه به سال 1912 باز می‌گردد. در آن سال در مقاله لس‌آنجلس تایمز، یک بازیکن بیسبال، توپ جاز را بدین صورت معنا کرد. «به این دلیل که تلوتلو می‌خورَد و شما به سادگی نمی‌توانید کاری با آن بکنید.»

طبیعت سبک موسیقی ج  ز 

موزیسین‌های سبک جاز، اهمیت و ارزش بسیار زیادی برای حفظ فردیت خود قائل هستند. به همین خاطر شما وقتی ترومپ‌نوازی مایلز دیویس را می‌شنوید، با صدایی متفاوت از ترومپ‌نوازی لویی آرمسترانگ مواجه می‌شوید. 

به همین دلیل است که شما یک دوجین اجرای متفاوت از یک ترانه و آهنگ واحد از موزیسن‌های مختلف جاز، می‌بینید، چراکه هر خواننده یا نوازنده جاز اصرار دارد، سبک شخصی خودش را داشته باشد. این چنین است که موسیقی جاز این توانایی را دارد تا یک ملودی یا ترانه آشنا را به یک تجربه جدید تبدیل کند. سبک جاز می‌تواند چیزی را که همه می‌دانند و عمومیت دارد به چیزی شخصی و منحصر‌به‌فرد تبدیل کند. به این دلیل است که جاز را یک فرم هنری عالی می‌دانند و مردم آن را به عنوان «موسیقی کلاسیک آمریکا» در نظر می‌گیرند.

رشد و گسترش جاز

تاریخچه موسیقی جاز در ایالات متحده به سال‌های اول قرن بیستم می‌رسد. شهر نیواورلئان واقع در دهانه رود می‌سی‌سی‌پی، نقش کلیدی در گسترش این سبک موسیقی ایفا کرد. جمعیت این شهر بیشتر از هر جای دیگری در جنوب متنوع بود و مردم آفریقایی، فرانسوی، کارائیبی، ایتالیایی، آلمانی، مکزیکی و بومیان آمریکا و هم‌چنین انگلیسی‌ها، به صورت تبارهای مختلف با یکدیگر در تعامل بودند. سنت‌های موسیقی سنتی آفریقایی-آمریکایی با دیگران مخلوط شد و به تدریج جاز از ترکیب رگ‌تایم، موسیقی نظامی، بلوز و انواع دیگر موسیقی ظاهر شد. در ابتدا جاز بیشتر برای رقص بود (در سال های بعد مردم عادت کردند که بشینند و به آن گوش دهند). پس از اولین ضبط‌های جاز در سال ۱۹۱۷، این سبک موسیقی به شکل گسترده، میان مردم پخش شد و به سرعت در حال گسترش بود. سیر تحول موسیقی جاز توسط یک سری از نوازندگان درخشان مانند لویی آرمسترانگ، دوک الیینگتون (می‌توانید بخش‌هایی از اجرای دوک را اینجا گوش کنید)، چارلی پارکر و مایلز دیویس رهبری شد. جاز به صورت مجموعه‌ای از سبک های مختلف از جمله جاز سنتی، سوئینگ (به عنوان مثال، به اجرای سوئینگ از بنی گوش کنید)، بی‌پاب، کول جاز و راک جاز و غیرو گسترش یافت. در همان زمان، جاز از ایالات متحده به بسیاری از نقاط جهان نفوذ کرد و امروز مراکز موسیقی جاز، نوازندگان جاز و جشنواره های جاز در بسیاری از کشورها وجود دارند.

ساز های مهم در سبک جز

برخی سازهای مهم مورد استفاده در سبک جز عبارتند از:

• ساکسیفون

• ترومپت

• ترامبون

• پیانو

• ساز گیتار

• ساز گیتار باس

• درامز

• کنتر باس

انواع سبک موسیقی جز

در دهه ۱۹۳۰ موسیقی های Swing big band تنظیم شده برای رقص، Kansas city jazz  و Gypsy jazz  همگی از سبک های برجسته آن زمان بودند.

سبک bebop

سبک bebop که در دهه ۴۰ ظهور یافت، jazz را بیشتر از حالت قابل رقص بودن به چالشی بودن برای اجرا (موسیقی برای موزیسینها) تبدیل نمود که با ضرب آهنگی سریعتر نواخته میشد و بیشتر بداهه نوازی های آکورد محور را داراست. سبک cool jazz نیز در اواخر دهه ۱۹۴۰ بوجود آمد، که دارای اصواتی آرامتر، نرمتر و خطوط ملودیک خطی و طولانی است.

سبک Free Jazz

دهه ۱۹۵۰ زمان ظهور سبک Free Jazz بود که نواختن بدون ضرب آهنگ منظم و ساختار قراردادی و مشخص ویژگی آن بود.

سبک Hard bop

همچنین در دهه ۵۰، سبک Hard bop ظهور کرد که تاثیرپذیری خود را از سبک R&B، Gospen و موسیقی بلوز مخصوصا در نوازندگی ساکسیفون و پیانو نمایش داد.

سبک modal Jazz

موسیقی modal Jazz نیز در اوخر دهه ۵۰ با استفاده از مدهای کلیسایی و گام های موسیقیایی به عنوان پایه ای برای ساختار موسیقایی و بداهه نوازی بوجود آمد.

سبک Jazz-Rock fusion

موسیقی Jazz-Rock fusion که در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ میلادی بوجود آمد، بداهه نوازی jazz را با ریتمهای موسیقی Rock، سازهای الکترونیک و صداهای بلند موسیقی Rock ترکیب کرد.

سبک Smooth jazz

در اوایل دهه ۸۰ فرم تجاری سبک jazz fusion به نام Smooth jazz به موفقیت رسید و پخش رادیویی قابل توجهی بدست آورد.

دیگر شیوه و سبکها در دهه ۲۰۰۰ فراوانند از جمله Latin jazz و Afro-cuban jazz.

هنرمندان مشهور بین المللی در موسیقی جز

صدای انسان می تواند ابزاری قدرتمند باشد، همانطور که این خوانندگان مشهور جاز گواه آن هستند. جالب است بدانید که از اوایل روزهای پیدایش جاز، آواز خوانندگان و سازندگان موسیقی این سبک، بر آهنگ ها و مفاهیم ملودیک تاثیر عمیقی گذاشته اند.

در اینجا لیستی کوتاه از بهترین خوانندگان جاز و موسیقی دانان برجسته در این سبک را به شما معرفی می کنیم:

Louis Armstrong: August 4, 1901 – July 6, 1971: لوئیس آرمسترانگ که به دلیل بازی در ترومپت مشهور است، خواننده با استعدادی بود که در این سبک فعالیت می کرد.

Johnny Hartman: July 13, 1913 – September 15, 1983: حرفه جانی هارتمن هرگز به اوج موفقیت استعدادهای وی نرسید. صدای سرسبز هارتمن، ملودی های آرزوی جان کولترن را کاملاً تکمیل کرد.

Frank Sinatra: December 12, 1915 – May 14, 1998: فرانک سیناترا کار خود را در دوران نوسان (رشد) این سبک شروع کرد و با گروه بزرگ تامی دورسی آواز خواند. در طول دهه 1940 ، وی محبوبیت زیادی را بدست آورد و شروع به بازیگری در فیلم هایی مانند It Happened در بروکلین و Take Me Out برای Ballgame کرد.

موسیقی جاز ایرانی

تاریخ ظهور موسیقی جاز ایرانی به سال‌های پس از انقلاب باز می‌گردد. اگر چه که ایران بعنوان نماینده موسیقی جاز شناخته نمی‌شود، اما ردپای موسیقی جاز در عناصر مرتبط با آن در ایران دیده می‌شود.

یکی از گروه‌های موسیقی جاز در سال‌های 80، گروه ایجاز است. به همین خاطر، در سال 89، نخستین قطعاتی از این گروه اجرا شد. عزیزا مصطفی زاده و رضا تاج‌بخش در سال 89، قطعاتی از موسیقی جاز را اجرا کردند. هومن غفاری، رضا تاجبخش، دارا دارایی و بابک مالکی فر بعنوان نوازندگان مهمان این گروه بودند. کنسرت گروه ایجاز در 26 و 27 آبان ماه سال 89 در تالار وحدت برگزار گردید. در حقیقت، این کنسرت، اولین کنسرت جاز در سراسر کشور ایران بود. البته گفته می‌شود که این کنسرت، تلفیقی از جاز و عناصر موسیقی ایرانی بود. پیش تر، قطعه باور کن به صورت پاپ اجرا شده بود. اما این گروه در سبک موسیقی جاز اجرا نمودند. در بخش دوم کنسرت، بخش‌هایی مانند «همیشه»، «ویوا کارلوس»، «ادامه دار» و «سنتور من» به روی صحنه آمدند. قطعه «سنتور من» با ریتم‌های موسیقی آغاز گردید و در طول اجرا، گیتار باس، درامز و پیانو با یک ریتم جاز به کار گرفته شدند. در طی اجرای این کنسرت، آوای سنتی سنتور به سبک جاز تغییر پیدا کرد. در طی بیانیه‌ای، رضا تاجبخش بیان کرد که: «هر کشوری برای خودش یک سبک‌های مقامی دارد. در آن گام‌ها می‌شود با ملودی‌ها و هارمونی‌ها بازی کرد. می‌شود از موسیقی جاز و موسیقی مقامی خودمان دگیتاو چیز کاملا متفاوت را با هم ترکیب کرد و فضای جدیدی به وجود آورد.»

گروه بمرانی و پالت نیز جزو گروه‌های موسیقی جاز پس از انقلاب هستند.  فعالیت گروه بمرانی به صورت غیر رسمی از سال 87 در فضای کافه‌ها آغاز شد. آهنگسازی و اجرای زنده در تئاترهای شهر نیز از قدم‌های بعدی گروه بمرانی است. به همین خاطر، گروه بمرانی همانند گروه ایجاز، بعنوان یکی از نخستین گروه‌های موسیقی جاز پس از انقلاب اسلامی در ایران شناخته می‌شود. هم اکنون نیز گروه بمرانی در کشورمان در حال فعالیت است. یک نمونه از موسیقی جاز این گروه، ترانه «تو کجایی» از آلبوم «سیزده چهل» می‌باشد. البته لازم است بدانید که آن‌ها نیز سایر سبک‌های موسیقی را اجرا می‌کردند. بلوز و کانتری جزو سبک‌هایی است که آن‌ها اجرا می‌نمایند.

گروه پالت همانند دو گروه قبلی، در زمینه موسیقی جاز فعالیت خود را آغاز کردند. در آثار هنری گروه پالت به وضوح می‌توانید تلفیق بین موسیقی ایرانی با سبک‌های موسیقی غرب را درک کنید. گفته می‌شود که تنوع گروه پالت، خیلی بیشتر از دو گروه قبلی است. به همین خاطر، شما می‌توانید صدای سازهای  کنترباس، کلارینت، آکاردئون، گیتار و ویولن سل را گوش کنید. یک نمونه از تلفیق عناصر گوناگون در گروه پالت در ترانه «ماهی و گربه» از آلبوم «شهر من بخند» می‌باشد. در رابطه با موسیقی جاز بهتر است بدانید که در ابتدا از سبک موسیقیایی آن‌ها استقبال چندانی نمی‌شد. اما هم اکنون، گروه پالت حتی در میان ایرانی‌های خارج از کشور هم طرفداران زیادی دارد. به بیان ساده، همه نتایج مثبت گروه پالت به این دلیل می‌باشد که تلفیقی از المان‌های مختلف موسیقی در آن، به کار رفته است.

نکاتی در رابطه با موسیقی جز

• موسیقی جاز یک سبک موسیقیایی ترکیبی است که ابداع شد.

• موسیقی جاز در میان سایر سبک‌های موسیقی بعنوان آزاد ترین سبک موسیقی شناخته می‎‌شود.

• هر کدام از زیرشاخه‌های موسیقی جاز بیانگر نام هنرمندانی است که به بداهه‌نوازی تسلط داشتند. به همین خاطر، اکثر نام‌های آن‌ها در میان مردم رد و بدل می‌شود.

• موسیقی جاز دارای زیرشاخه‌هایی است که در اثر ترکیب آن با سایر سبک‌ها بوجود آمده است.

• ساز کلارینت خیلی زودتر از ساز ساکسیفون در بین نوازندگان محبوب شد. به همین خاطر، بسیاری از نوازندگان این گونه فکر می‌کردند که دلیل موفق بودن آن‌ها در موسیقی جاز به علت تسلط بر ساز کلارینت است.

• شور و حس علاقه نوازندگان به ساز کلارینت به گونه‌ای بود که حاضر نبودند از ساز ساکسیفون استفاده کنند.

• روحیه رها و دور از تعلق نوازندگان باعث شد تا آنان به راحتی بتوانند ارتباط عاطفی با موسیقی جاز داشته باشند.

• سبک موسیقی جاز برای افزایش خلاقیت و نوآفرینی بسیار مناسب است. به طوری که از سختی و افسردگی فرد نوازنده در حین نواختن موسیقی جاز، به شدت کاسته می‌شود.