نوار قلب: پنجره‌ ای به عملکرد قلب و سلامتی آن

نوار قلب (Electrocardiogram یا ECG) یک فرایند غیرتهاجمی است که برای ثبت و نمایش فعالیت الکتریکی قلب استفاده می‌شود. این فعالیت الکتریکی مربوط به انقباض و انبساط عضله قلب است و به وسیلهٔ الکترودها و دستگاهی به نام نوار قلب سنج (ECG Recorder) ثبت می‌شود.

در فرایند نوار قلب، الکترودها بر روی پوست قرار می‌گیرند و از طریق سیم‌های متصل به دستگاه، سیگنال‌های الکتریکی قلب را دریافت و ضبط می‌کنند. سیگنال‌های الکتریکی در قالب نموداری به نام نوار قلب نشان داده می‌شوند که برای پزشکان و متخصصان قلب و عروق اطلاعات مفیدی دربارهٔ وضعیت قلب و عملکرد آن ارائه می‌دهد.

نوار قلب می‌تواند اطلاعاتی دربارهٔ ضربان قلب، نظم ضربان قلب، وجود نوارهای ناهنجار، عرضهٔ خون به عضلهٔ قلب و مشکلات دیگری که ممکن است در عملکرد قلب وجود داشته باشد، ارائه دهد. این تست معمولاً در بررسی‌های پزشکی، تشخیص بیماری‌های قلبی و ارزیابی عملکرد قلب استفاده می‌شود.

انواع دستگاه نوار قلب

نوارقلب‌های معمول فعالیت الکتریکی قلب را به‌مدت خیلی کوتاهی ثبت می‌کنند، به همین دلیل ممکن است بی‌نظمی‌های گاه‌به‌گاه قلب را نشان ندهند. درست مثل وقتی اینترنت شما خوب کار نمی‌کند، اما به‌محض آمدن تعمیرکار به نظر سالم است. برای مشخص‌شدن این بی‌نظمی‌ها می‌توان از ۲ روش دیگر استفاده کرد:

• هولتر مانیتور: پوشیدن دستگاه مخصوص به‌مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب در این دوره زمانی.

• ایونت مانیتور: پوشیدن لباس مخصوص به‌مدت هفته یا بیشتر و زدن دکمه شروع ثبت فعالیت قلب در زمان احساس علائم.

نوار قلب نرمال

گره سینوسی‌دهلیزی یا ضربان‌ساز داخلی قلب با پیام الکتریکی ضربان قلب را شروع می‌کند. دستگاه نوار قلب این پیام را می‌خواند و تأثیر پیام بر انقباض و استراحت قلب با هر ضربان را ردیابی می‌کند. برای تفسیر نوار قلب پزشک به میزان فعالیت الکتریکی قلب، قدرت آن و فاصله بین امواج مختلف موجود در پالس‌های الکتریکی توجه می‌کند.

نوار قلب طبیعی از ۳ موج مهم تشکیل شده است:

• اتاقک‌های بالایی قلب (دهلیزها) محل شروع ضربان قلب هستند و اولین موج یا موج پی (P) را می‌سازند.

• اتاقک‌های پایینی (بطن‌ها) موج بعدی به‌نام ترکیب کیو.آر.اس (QRS) را می‌سازند.

• موج سوم یا موج تی (T) استراحت یا بازیابی بعد از ضربان را نشان می‌دهد.

کاربرد نوار قلب

در بعضی موارد پزشک از نوار قلب استفاده می‌کند، از جمله:

• بررسی طبیعی یا غیرطبیعی بودن ریتم قلب

• بررسی مشکلات خون‌رسانی به قلب و تشخیص جریان خون ضعیف به عضله قلبی (ایسکمی) به‌علت بیماری سرخرگ کرونر

• تشخیص حمله قلبی

• بررسی نازکی یا کشیدگی دیواره قلب

• تشخیص ناهنجاری‌های قلب مثل بزرگ‌شدن اتاقک قلب یا القای الکتریکی غیرطبیعی

• تشخیص آسیب قلبی یا نارسایی قلبی

• اطمینان از سلامت قلب شما برای انجام جراحی

همچنین در بعضی شرایط، برای بررسی نحوه عمل قلب از ابن نوار استفاده می‌شود، از جمله:

• نصب ضربان‌ساز

• شروع دریافت دارو برای بیماری قلبی

• سابقه حمله قلبی

در صورت بروز بعضی علائم هم ممکن است پزشک آزمایش نوار قلب تجویز کند، از جمله:

• درد قفسه سینه

• تنگی نفس

• خستگی

• سرگیجه

• تپش قلب

• ضربان قلب سریع

نحوه انجام نوار قلب

معمولا متخصص قلب (کاردیولوژیست) نوار قلب را تجویز می‌کند. این آزمایش ممکن است به‌جای مطب یا بیمارستان، در آمبولانس یا اتاق اورژانس انجام شود. قبل از انجام این آزمایش می‌توانید خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های معمول را مصرف کنید، اما باید چند نکته را در خصوص پوششتان رعایت کنید، از جمله:

• روز آزمایش از کرم یا لوسیون چرب برای پوست استفاده نکنید. این کار ممکن است مانع تماس مناسب الکترودها با پوست‌ شود.

• جوراب بلند یا جوراب‌شلواری پایتان نکنید، چون الکترودها باید مستقیم روی پاهایتان قرار بگیرند.

• لباسی بپوشید که بتوانید به‌راحتی آن را در بیاورید تا الکترودها به‌خوبی روی قفسه سینه شما قرار داده شوند.

• برای انجام آزمایش باید جواهرات و وسایلی را که نتیجه آزمایش را بر هم می‌زنند دربیاورید.

موقع آزمایش، کارشناس ۱۲ الکترود را با نوار چسبنده روی قفسه سینه، دست‌ها و پاهایتان قرار می‌دهد. برای برقراری ارتباط بهتر الکترود با پوست ممکن است موهای آن ناحیه اصلاح شود. از زمان قراردادن الکترودها تا انجام آزمایش کامل ممکن است ۱۰ دقیقه طول بکشد، اما ثبت واقعی ضربان قلب تنها چند ثانیه زمان می‌برد.

هنگام انجام آزمایش شما روی یک تخت دراز می‌کشید و کامپیوتر تصویری از ضربان قلب شما روی کاغذ گراف ثبت می‌کند. اگر تست ورزش انجام می‌دهید، باید در زمان آزمایش روی تردمیل راه بروید. در زمان انجام این آزمایش، الکترودها روی پوست‌تان باقی می‌مانند. زمانی‌ که الکترودها به کامپیوتر متصل‌اند چیز متفاوتی احساس نمی‌کنید.

بعد از انجام آزمایش، الکترودها از روی پوست‌تان برداشته می‌شوند و می‌توانید کارهای معمول خود را انجام دهید.

خطرات الکتروکاردیوگرام چیست؟

نوار قلب آزمایشی کم‌خطر است. در این آزمایش پرتو یا الکتریسته‌ به پوست شما وارد نمی‌شود. فقط ممکن است بعد از برداشتن برچسب‌های پوستی، پوست شما در آن ناحیه کمی تحریک شود.

در این موارد به پزشک مراجعه کنید:

• چند روز از الکتروکاردیوگرام شما گذشته است و جواب آن را دریافت نکرده‌اید.

• علائم شما در مقایسه با قبل از گرفتن نوار بدتر شده است.

• درباره اقدامات بعد از تشخیص سؤال دارید.

عوامل مؤثر بر نتیجه نوار قلب

عوامل و شرایط خاصی ممکن است بر نتیجه نوار قلب اثر بگذارند، از جمله:

• چاقی

• بارداری

• تجمع مایع در شکم (آسیت)

• آناتومی بدن (مثل اندازه قفسه سینه یا قرارگیری قلب در وسط قفسه سینه)

• حرکت هنگام آزمایش

• ورزش‌کردن یا سیگارکشیدن قبل از آزمایش

• مصرف داروهای خاص

• عدم تعادل الکترولیت (مثل مقدار خیلی زیاد یا خیلی کم پتاسیم، منیزیم و سدیم در خون)