این قصه حکایتی تکراری است و تا می‌خواهی به همسایه اعتراض کنی که اندکی آرام‌تر، فریاد برمی‌آید که «چاردیواری اختیاری». این در حالی است که ساکنان آپارتمانها اعم از مالک و مستاجر مکلف‌اند برای ایجاد یک زندگی بهتر، به حقوق سایر همسایگان احترام بگذارند. این یک تکلیف قانونی برای تمامی شهروندان است که با اصول و موازین اخلاقی کاملا مطابقت دارد.
از نظر شرعی و قانونی به چه کسانی «همسایه» گفته می‌شود؟
همان‌طور که می‌دانید، در نگاه شرعی ما «همسایه» تعریفی بسیار وسیع دارد؛ مثلا در بعضی روایات، تا 40 منزل از هر طرف همسایه شمرده شده‌اند و حق همسایگی دارند. همچنین در بسیاری از متون دینی ما، درباره همسایه و همسایه‌داری و به خصوص رعایت حال اقتصادی و کمک مالی به همسایه‌ها، سفارش‌های بسیاری شده است. این میزان از توجه جای تامل دارد. اما از نگاه قانونی، اکنون تعریف خاصی از «همسایه» در متون قانونی وجود ندارد، مگر در حوزه آپارتمان. در این مورد، افرادی را که از بعضی قسمت‌های یک ساختمان به صورت مشترک استفاده می‌کنند، همسایه نامیده‌اند؛ یعنی هر یک از واحدهای آپارتمانی که افراد ساکن در آن قابلیت دسترسی به اماکن مشترک را دارند، همسایه محسوب می‌شوند.
وظیفه همسایگان در قبال یکدیگر چیست؟ آیا حقوقی هم بر یکدیگر دارند؟
در ابتدا باید تفکیکی بین حقوق شرعی و قانونی همسایگان صورت پذیرد. در نگاه شرعی، بعضی از حقوقی که باید در حوزه همسایگی رعایت شوند واجب هستند، مانند اجتناب از مزاحمت و ضرر رساندن به او. سایر حقوق و تکالیف شرعی که مسلمان نسبت به هم برعهده دارند، در مورد همسایه‌ها تشدید می‌شود. بعضی حقوق هم هست که رعایت کردن آنها مستحب است، مانند بخشش همسایه‌ای که به شما آزار یا خسارتی وارد می‌کند.
از نظر قانونی و در نظم قوانین آپارتمانها و سایر قوانین که روابط همسایگی را تنظیم کرده‌اند، تعدادی حقوق و تکالیف بر همسایه‌ها وضع شده است. از جمله این قوانین، الزام به داشتن مدیر برای هر آپارتمان است.
بر این اساس، تمامی همسایگان موظف‌اند با مدیر آپارتمان همکاری کامل داشته باشند، مانند پرداخت به‌موقع شارژ آپارتمان، رعایت نظافت عمومی آپارتمان و خودداری از ایجاد سروصداهای غیرمتعارف در راهروها. در مقابل، مدیر آپارتمان هم می‌تواند با افراد خاطی برخورد کند. به طور مثال، اگر کسی حق شارژش را پرداخت نکند، مدیر آپارتمان می‌تواند به طور موقت گاز و آب واحدش را قطع کند، البته با طی مراحل قانونی.
از نظر شرعی و قانونی به چه کسانی «همسایه» گفته می‌شود؟
همان‌طور که می‌دانید، در نگاه شرعی ما «همسایه» تعریفی بسیار وسیع دارد؛ مثلا در بعضی روایات، تا 40 منزل از هر طرف همسایه شمرده شده‌اند و حق همسایگی دارند. همچنین در بسیاری از متون دینی ما، درباره همسایه و همسایه‌داری و به خصوص رعایت حال اقتصادی و کمک مالی به همسایه‌ها، سفارش‌های بسیاری شده است. این میزان از توجه جای تامل دارد. اما از نگاه قانونی، اکنون تعریف خاصی از «همسایه» در متون قانونی وجود ندارد، مگر در حوزه آپارتمان. در این مورد، افرادی را که از بعضی قسمت‌های یک ساختمان به صورت مشترک استفاده می‌کنند، همسایه نامیده‌اند؛ یعنی هر یک از واحدهای آپارتمانی که افراد ساکن در آن قابلیت دسترسی به اماکن مشترک را دارند، همسایه محسوب می‌شوند.
وظیفه همسایگان در قبال یکدیگر چیست؟ آیا حقوقی هم بر یکدیگر دارند؟
در ابتدا باید تفکیکی بین حقوق شرعی و قانونی همسایگان صورت پذیرد. در نگاه شرعی، بعضی از حقوقی که باید در حوزه همسایگی رعایت شوند واجب هستند، مانند اجتناب از مزاحمت و ضرر رساندن به او. سایر حقوق و تکالیف شرعی که مسلمان نسبت به هم برعهده دارند، در مورد همسایه‌ها تشدید می‌شود. بعضی حقوق هم هست که رعایت کردن آنها مستحب است، مانند بخشش همسایه‌ای که به شما آزار یا خسارتی وارد می‌کند.
از نظر قانونی و در نظم قوانین آپارتمانها و سایر قوانین که روابط همسایگی را تنظیم کرده‌اند، تعدادی حقوق و تکالیف بر همسایه‌ها وضع شده است. از جمله این قوانین، الزام به داشتن مدیر برای هر آپارتمان است.
بر این اساس، تمامی همسایگان موظف‌اند با مدیر آپارتمان همکاری کامل داشته باشند، مانند پرداخت به‌موقع شارژ آپارتمان، رعایت نظافت عمومی آپارتمان و خودداری از ایجاد سروصداهای غیرمتعارف در راهروها. در مقابل، مدیر آپارتمان هم می‌تواند با افراد خاطی برخورد کند. به طور مثال، اگر کسی حق شارژش را پرداخت نکند، مدیر آپارتمان می‌تواند به طور موقت گاز و آب واحدش را قطع کند، البته با طی مراحل قانونی.
آیا قانونی مستقل و خاص برای آپارتمان‌نشینی وجود دارد؟
یک قانون ویژه به نام قانون تملک آپارتمانها وجود دارد. بیشترین قوانین راجع به آپارتمانها و همسایگی در همین قانون آمده است. این قانون بعد از چند بار اصلاح در 27 ماده و یک آیین‌نامه مفصل و کامل، وضع شده است. در قانون تملک آپارتمانها، تمامی حقوق و تکالیف مربوط به یک مجتمع مسکونی بیان شده و اختیارات مدیر و هیات امنا مجتمع به تفصیل برشمرد شده است.
در این قانون همچنین مشخص شده است که یک مدیر چگونه باید هزینه‌های مشترک را محاسبه کند و چطور می‌تواند در حفظ و نگهداری آپارتمان برنامه‌ریزی کند. در واقع، قانونی اصلی برای تنظیم روابط حقوقی بین همسایگان، قانون تملک آپارتمانها است.
طبق قانون، چگونه باید از مشاعات آپارتمانها استفاده کرد؟ آیا استفاده شخصی از این فضاها مجاز است؟
طبق قانون و آیین‌نامه اجرایی قانون تملک آپارتمان، فضاهای داخل آپارتمان به 2 قسمت اختصاصی و مشترک طبقه‌بندی می‌شوند. فضاهای مشترک جاهایی مثل حیاط خلوت و راه‌پله و پاگرد است. طبق تبصره ماده 3 آیین‌نامه، گذاشتن هر نوع وسیله‌ای، از قبیل میز، صندلی، جاکفشی و همچنین نگهداری حیوانات خانوادگی ممنوع بوده و قسمت‌های مشترک در مالکیت مشاع است و افراد حق تصرف غیرعرفی در قسمت‌های مشترک را ندارند، مگر با رضایت تمامی همسایگان.
آیا تغییر در نما، در یا بالکن‌های اختصاصی، قانون تملک آپارتمانها را نقض می‌کند؟
طبق ماده 4 آیین‌نامه قانون تملک آپارتمانها، نمای خارجی ساختمان، پله‌ها، پاگردها، راهروها، محوطه ساختمان و باغچه که همگی جزئی از قسمت‌های مشترک ساختمان محسوب می‌شوند و به نوعی از مشاعات ساختمان هستند و هرگونه تصرف در این موارد، مخصوصا نمای خارجی ساختمان، باید با رضایت سایر همسایه‌ها باشد و کسی حق نصب پرچم، تابلو و موارد دیگر را بر دیوار خارجی ساختمان ندارد، مگر اینکه سایر همسایگان هم رضایت خود را برای این کار اعلام کنند.
آیا ایجاد سر و صدای غیر متعارف یا آزار همسایگان از نظر قانونی قابل پیگیری است؟
بله، طبق قواعد عام، مزاحمت هر شخصی که ایجاد مزاحمت کند، از نظر قانونی در مراجع قانونی قابل پیگیری است. در صورت ایجاد سر و صدای غیرمتعارف نیز همسایگان می‌توانند با طرح شکایت، به این موضوع رسیدگی کنند. پس بر مبنای قواعد عام، در صورت ایجاد مزاحمت، فرد شاکی باید به دادسرای محل ملک مراجعه و طرح دادخواست کند.
این دادخواست از نوع عمومی و معمولی است. البته در بعضی موارد، این مزاحمت‌ها جنبه حاد دارد، مثل استعمال مواد مخدر که باعث از بین رفتن آسایش همسایگان می‌شود. در این صورت، باید شکایت را از لحاظ کیفری بررسی و پیگیری کرد.
گاهی هم این مزاحمت‌ها به دلیل تصرف قسمتی از مشاعات آپارتمان است که شایع‌ترین آنها زدن سقف روی حیاط خلوت به دست همسایگان طبقات اول است. در این صورت، می‌توان با مراجعه به شهرداری و شکایت از همسایگان طبقه اول، این مشکل را بر طرف کرد.
فرهنگ آپارتمان‌نشینی در جامعه ما تا چه میزان جاافتاده است و آیا قوانین آپارتمان‌نشینی رعایت می‌شود؟
در بعضی از آپارتمانها و مناطق و شهر‌ها، قوانین آپارتمان‌نشینی بیشتر رعایت می‌شود و در بعضی مناطق و شهر‌ها و آپارتمانها کمتر. در مجموع، به نظر می‌آید که در سی، چهل سال گذشته شاهد رشد در فرهنگ آپارتمان‌نشینی بوده‌ایم. با این حال، باید تاکید کرد که از نظر اسلامی و دینی، آپارتمان‌نشینی چندان مورد تاکید و تایید نیست و اگر می‌توانستیم صورتی دیگر از معماری را که با فرهنگ اسلامی – ایرانی ما تناسب بیشتری داشته باشد به کار گیریم، قطعا بهتر بود، اما فعلا چاره‌ای دیگر نداریم.
منظور ماده 132 قانون مدنی از اصل 40 قانون اساسی که بیان کرده است «کسی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود، مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا ضرر از خود باشد» چیست؟
در این ماده، در مورد ملک خود شخص صحبت شده و مقرر شده است که افراد حتی در ملک خود نمی‌توانند کاری را انجام دهند که باعث آسیب یا خسارت رساندن به همسایگان دیگر شود.
تمامی تصرفاتی که در ملک فرد صورت می‌گیرد، باید به اندازه متعارف و در حد رفع حاجت و ضرر از خود باشد. به طور مثال 2 باغ در همسایگی هم قرار دارند. مالک یکی از آنها حق ندارد آتشی بزرگ روشن کند که به باغ همسایه آسیب رساند، ولی می‌تواند آتشی کوچک به اندازه متعارف برای رفع نیاز‌های خود روشن کند. اگر این آتش در حد متعارف باعث آسیب رساندن به باغ همسایه شود، چون در حد متعارف بوده، مقصر نیست. بنابراین، نمی‌توان از این جمله معروف «چهاردیواری، اختیاری» استفاده کرد، زیرا باید تمامی اعمال ما در حد قانونی و متعارف خود باشد.
دیدگاه