حقوق نیوز/ سیاسی و اجتماعی/ اینترنت و شبکه های اجتماعی
آسیب های اینترنت
اعتیاد اینترنتی چیست؟
«اعتياد اينترنتی» يكی از آسيب‌های مهم فردی است. اگر فردی در استفاده دائم از اين فضا، به لحاظ روانی چنان به آن وابسته شود كه اين وابستگی به تدريج بخش عمده‌ای از زندگی او را تحت تأثير قرار دهد و به حيات او در اجتماع واقعي لطمه وارد كند، اين حالت را اصطلاحاً «اعتياد اينترنتی» می نامند.
اصطلاح اعتياد به اينترنت، نخستين بار توسط يانگ مطرح شد و بعد از آن مورد توجه جامعهشناسان، روان‌شناسان، روان‌پزشكان و به خصوص كاربران اينترنت قرار گرفت.
لفظ اعتياد بيشتر يادآور اعتيادهاي سنتي همچون اعتياد به الكل، نيكوتين، مواد مخدر و قمار است، اما اعتياد به اينترنت، نوع جديدي از اعتياد است كه ارمغان ناخواسته عصر تكنولوژي و ارتباطات به شمار مي‌آيد. گسترش رايانههاي شخصي و افزايش اتصال به اينترنت از خانه و محل كار، منجر به ظهور اعتياد آنلاين شده است.
اعتياد يا وابستگي به اينترنت را ميتوان نوعي استفاده از اينترنت دانست كه به ايجاد مشكلات روان‌شناختي، اجتماعي، تحصيلي و حرفهاي در زندگي افراد انجاميده است. اختلال اعتياد اينترنتي نوعي اختلال روان‌شناختي اجتماعي است كه از نشانه‌هاي آن، كناره‌گيري، اختلالات عاطفي و از هم‌گسيختگي روابط اجتماعي است. به هر حال، پديده اعتياد اينترنتي همزمان با افزايش دسترسي روزانه مردم به منابع آنلاين شايع‌تر مي‌شود. اعتياد اينترنتي، انسان‌ها را به افرادي رهاشده تبديل مي‌كند و بر روابط اجتماعي آنها اثر مي‌گذارد.
«یانگ» معتقد است واژه معتاد برای کاربران اینترنت هم به کار گرفته می‌شود، زیرا نشانه‌های اعـتیاد بـه اینترنت همان ویژگی‌هایی را دارد که در اعتیاد به الکل و سیگار دیده می‌شود.
اگر چه مفاهیمی مانند اعتیاد به تکنولوژی یا رایانه را «شاتون» در سال ۱۹۹۱ بررسی کرده بود، ولی اعتیاد به اینترنت (IAD) اصـطلاحی بـود کـه چند سال بعد، اورلی (۱۹۹۶) گریفیث (۱۹۹۷) و یـانگ (۱۹۹۶، ۱۹۹۸) رواج دادنـد.
تـشخیص صحیح این نوع اعتیاد بسیار دشوار است، به‌گونه‌ای که در ویرایش چهارم «راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی»، هنوز اختلالی با این عـنوان گـنجانده نـشده است. اورزاک (۱۹۹۹) اعتیاد به اینترنت را نوعی اختلال می‌داند کـه فـرد صفحه رایانه را جذاب‌تر از واقعیت زندگی روزمره می‌بیند. به‌نظر او، هر کس رایانه دارد، در معرض اعتیاد است، ولی افراد خجالتی، تنها و بـی‌حوصله آسـیب‌پذیری بـیشتری دارند.
نبود روابط پایدار و صمیمی با دیگران، نداشتن اعتماد بـه نفس و به طور کلی، شکست در عرصه‌های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می‌کند. نتایج پژوهـش یـانگ (۱۹۹۷) در ایـن زمینه نشان داد یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابـط عـمومی کمتری دارند، به‌دست آوردن حمایت‌های اجتماعی است.
علائم اعتیاد به اینترنت
مواردي نظير افت تحصيلی شديد، كاهش وزن به علت از بين رفتن نظام تغذيه بدن، افزايش دامنه تنش‌های عصبي، كاهش فعاليت‌هاي اجتماعي و معاشرت با اشخاص يا گروه‌هاي بزرگ‌تر، قانون‌گريزي، مسئوليت‌نا‌پذيري در خانواده، خشونت بيش از حد، پرخاشگري، تغيير عادت‌هاي رفتاري، ابتلا به سردردهاي عصبي و... از نشانه‌هاي اوليه شناخت اعتياد به اينترنت است كه از طريق آن ميتوان اين اعتياد را شناسايي و درمان كرد.
در اعتياد اينترنتي، فرد به دليل عدم تعامل با اجتماع واقعي دچار انزوا شده و تصور او از زندگي اجتماعي و مناسبات آن، منحصر در فضاي رايانه مي‌شود.
از دیگر علائم اختلال اعتياد اينترنتيی عبارتند از: ناديده گرفتن مسئوليت‌هاي مربوط به دوستان، خانواده، كار يا مسئوليت‌هاي فردي، آنلاين ماندن بيش از زمان برنامه‌ريزي‌شده، دروغ گفتن يا مخفي نگه داشتن زمان واقعي كار با اينترنت، كاهش فعاليت فيزيكي، اختلال افسردگی؛ گوشه‌گیری و انزوا؛ اختلال در میزان خواب و زمان آن؛ خستگی بیش از حد؛ فشارهای روانی؛ از دست دادن فـرصت‌های شـغلی؛ اختلال در روابط میان فردی؛ اختلاف‌های خانوادگی، مشکلات درسی، افکار پرخاشگرانه و میل جـنسی زود رس.
در برخی پژوهش‌ها، پی‌آمدهای اعتیاد به اینترنت بررسی شده است. ایوان گلدبرگ (۱۹۹۵) اعـتیاد بـه ایـنترنت را یکی از آسیب‌های روان‌شناختی بسیار زیان‌بخش می‌داند که کـنش‌وری بـهنجار و سلامت روانی فرد را در جنبه‌های مختلف مختل می‌کند. برخی پی‌آمدهای منفی اعتیاد به اینترنت براساس یافته‌های گلدبرگ عبارتند از:
1. دگرگونی‌های شـدید در سـبک زنـدگی به منظور گذراندن زمان بیشتری در شبکه؛
2. کاهش کلی فعالیت‌های بـدنی؛
3. بی‌توجهی به سلامت فردی و در نـتیجه، پرداخـتن به سرگرمی‌های اینترنتی؛
4. دورشدن از فعالیت‌های مهم زندگی؛
5. کمبود خواب و یا تغییر الگوهای خـواب، بـرای گـذراندن زمان بیشتری در شبکه؛
6. کاهش معاشرت و در نتیجه، از دست دادن دوستان؛
7. غفلت از خانواده؛
8. بی‌توجهی به مسئولیت‌های شغلی و شـخصی.
علل گرایش نوجوانان به اینترنت
علل جذب و گرایش نوجوانان به اینترنت را می‌توان به شرح زیر بیان كرد:
1- قابلیت‌های جذاب اینترنت: ویژگی‌های جذاب اینترنت برای نوجوانان عبارتند از:
الف) وب سایت‌ها: كه مجموعه‌ای از اطلاعات، سرگرمی و تعامل در یك مكان منحصر به فرد را در اختیار كاربران قرار می‌دهد، ب) موتور‌های جست و جو: موتور‌های جست و جو از منابع وب هستند كه می‌توانیم از آنها برای جست و جو درباره تمام مسایل و موضوعات مورد نظر استفاده كرد.
ج ) گپ خانه‌ها: سایت‌های خاصی هستند كه اجازه می‌دهند نوجوانان و جوانان مكالمه‌های آنی داشته باشند، اتاق‌های گفت و گو، معمولا بر حسب موضوع یا هدف گفت و گو كننده تقسیم شده اند، د ) ارسال پیام‌های آنی: نرم‌افزار‌هایی كه به طور عمده نوجوانان را آن برای ارسال پیام‌های آنی به كسانی كه دارای همان نرم افزارند، استفاده می‌كنند.
2- پر كردن اوقات فراغت: یكی از علل مصرف بالای اینترنت در میان نوجوانان و جوانان، پر كردن اوقات فراغت است ؛ زیرا امكانات ورزشی یا تفریحی به اندازه كافی در اختیار آنان قرار ندارد. اكثر خانواده‌ها نیز از این امر استقبال می‌كنند كه نوجوانان در خانه و در كنار آنها با یك كامپیوتر و اشغال خط تلفن سرگرم باشند، غافل از این كه در صورت استفاده نامناسب از اینترنت، آثار منفی و مخرب آن به مراتب بیش تر از بسیاری از سرگرمی‌های دیگر است.
3- فرار از خود و ناكامی‌های زندگی: اینترنت برای بسیاری از نوجوانان و جوانان پناهگاهی است كه از مشكلات، دردها و رنج‌های خود به آن روی می‌آورند و به عنوان یك مامن و ابزار سرگرم‌كننده به آن نگاه می‌كنند.
4- عدم شكل گیری هویت مطلوب در نوجوانان، وجود شكاف‌های اجتماعی، شكاف بین نسل‌ها و نیز از هم پاشیدگی تعاملات بین والدین و فرزندان، از دیگر علل گرایش نوجوانان به استفاده از اینترنت می‌تواند باشد.
هرزه‌نگاری در اینترنت
پژوهش‌ها، از روزافزون شدن استفاده از پایـگاه‌های ایـنترنتی ویـژه سکس حکایت می‌کنند. در سال ۱۹۹۸ دکتر کوپر بـا بـررسی صدها کاربر متصل به‌طور همزمان، پی برد که ۱۵ درصد آنان، به یکی از پایگاه‌های سـکسی مـتصل بودند. همچنین پژوهشی در سال ۱۹۹۹ نـشان داد کـه ۳۱ درصد از کـاربران مـتصل بـه اینترنت در یک زمان، به پایگاه‌هایی اتـصال داشـتند که به سکس اختصاص داشت. نیز پژوهشی که زیر نظر مؤسسه بـازپروری مـعتادان به سکس در لوس‌آنجلس در سال ۲۰۰۳ انجام شـده، نشان داد که هر هـفته ۲۵ مـیلیون نفر امریکایی به پایگاه‌های ایـنترنتی ویـژه سکس متصل می‌شوند. و اینکه اساساً ۶ درصد از بازدیدکنندگان هرگونه پایگاه اینترنتی، در پی موضوع‌های مـربوط بـه سکس هستند.
کوپر، شـررز، بـویز و گـوردون در سال ۱۹۹۸ امور جـنسی در ایـنترنت را با ارزیابی آنلاین ۱۱۷۷ کـاربر وب بـررسی کردند و گدین فیلد در سال ۱۹۹۹، نزدیک به ۱۸۰۰۰ کاربر وب را به‌منظور بررسی سوءاستفاده‌های اینترنتی مطالعه کرد. پژوهـش‌ها نـشان داد که شبکه اینترنت، محیطی برای تـوسعه و اجـرای گونه‌های مـختلف رفـتار جـنسی است. یافته‌ها نشان مـی‌دهد اتصال به پایگاه‌های اینترنتی ویژه سکس، افزون بر کاربران خانگی، از معضلات جدی در محیط‌های کاری نـیز هـست. ب
راساس پژوهش‌هایی در مورد ۵۰۰ شرکت تجاری روشـن شـد کـه کـارمندان مـرد، ۶۲ درصد از زمان کـاری خـود در پشت رایانه را، در دیدن پایگاه‌های ویژه سکس سپری می‌کنند.
پی‌آمدهای هرزه‌نگاری اینترنتی می‌تواند بسیار خطرناک بـاشد. بـسیاری افـراد به‌خاطر استفاده از پایگاه‌های سکس اینترنتی، کار، فـرصت شـغلی و زنـدگی زنـاشویی خـود را بـه مخاطره انداخته‌اند.
اشنایدر در پژوهشی بر روی ۹۱ زن که شوهرانشان به این عمل دچار شده‌اند، پی برد که همه آنها احساس می‌کنند به ایشان خیانت شده و آسیب دیده‌اند. ۶۸ درصد آنـان اعلام کردند که شوهرانشان به خاطر تماشای سکس اینترنتی، به ایشان بی‌علاقه شده‌اند. ۲/۳۲ درصد از آنها نیز، علت جداشدن از همسرانشان را اینترنت می‌دانستند.
به باور برخی، اینترنت این توان را دارد تا به گـونه‌ای بـنیادین، اعمال، آداب و فرهنگ جنسی افراد را تغییر دهد و تعریف از رفتار جنسی را دگرگون سازد. برخی از مؤلفان برآنند که بسیاری افراد به دلیل تماشای سکس‌های اینترنتی، به مشکلات جنسی آلوده شده‌اند که در صورت نـبود ایـنترنت این اتفاق نمی‌افتاد.
برخی پژوهش‌ها، از استفاده روزافزون از پایگاه‌های اینترنتی ویژه سکس و پی‌آمدهای فردی و اجتماعی ناشی از آن خبر می‌دهند. در حال حاضر، پایگاه‌های ایـنترنتی ویـژه سکس، صنعتی است که بـه سـرعت در سراسر جهان در حال گسترش است و عامل آن، تا حدودی شرایط آزاد و بی‌قید و شرط در اینترنت است.
نظر به همین شرایط آزاد و بی‌قید و شرط در اینترنت، به تازگی شاهد شـکل‌گیری نـوعی رابطه‌های عاشقانه و جنسی از طـریق ایـنترنت هستیم که در اصطلاح از آن به «سکس مجازی» یاد می‌شود. سکس مجازی، موضوع جدیدی است که افراد می‌توانند همدیگر را در فضای اینترنت ببینند و بدون تماس جسمانی، رابطه عاشقانه و سکسی را تجربه کنند. بی‌شک شـکل‌گیری چـنین شرایطی در فضای مجازی اینترنت می‌تواند نقطه آغازی برای انقلاب دیگری در عرصه اخلاق جنسی باشد.
براساس برخی پژوهش‌ها، سکس مجازی می‌تواند به کابوسی تبدیل شود و افراد را وا دارد تا خانه و کاشانه خود را در جـست‌وجوی فـرد دل‌باخته‌شان رهـا کنند. با وجود چنین شواهدی است که می‌توان اینترنت را عامل ترویج انحراف‌های اخلاقی در جامعه به‌ویژه بـرای نسل جوان دانست.
بازداری‌زدایی در اینترنت
یکی از کارکردهای اینترنت، بازداری‌زدایی است. دو اصـطلاح بـازداری و بـازداری‌زدایی، در نظریه روان‌تحلیل‌گری فروید مطرح شده است. در این دیدگاه، به مهار تکانه‌های غریزی «بُن» توسط «فرامن» بازداری گـفته مـی‌شود. بُن مرکب از غریزه‌ها، گرایش‌ها و خواسته‌های شخص است. اصرار بُن بر ارضای بدون قـید و شـرط ایـن غریزه‌ها و گرایش‌هاست. بُن افزون بر اینکه انسان را برای رفع نیازهای اساسی برمی‌انگیزد، دارای جنبه‌های منفی و خـواسته‌های نامقبول نیز هست. فرامن، نقطه مقابل بُن و تابع ارزش‌های اخلاقی است. فرامن مـی‌کوشد ارضای نیازها و گرایش‌های بـُن را مـحدود ساخته و از خواسته‌های غیراخلاقی بازداری کند.
در حالت عادی و به‌ویژه در موقعیت‌هایی که فرد در حضور دیگران است، بُن تحت مراقبت فرامن قرار می‌گیرد؛ یعنی از بروز این تکانه‌های غریزی بازداری می‌شود، ولی در مواقع خاص این مراقبت کم‌رنگ‌تر شده و بازداری‌زدایی صورت می‌گیرد. یکی از موقعیت‌هایی که زمینه بازداری‌زدایی را فراهم می‌کند، اینترنت است. در اینترنت، افراد اعـمالی را انـجام مـی‌دهند و چیزهایی می‌گویند که به‌طور عادی و در دیدارهای رودررو آنها را انجام نمی‌دهند. پژوهش‌گران ایـن وضـعیت را ناشی از اینترنت می‌دانند.
در اثر بازداری‌زدایی، چه‌بسا افراد به جست‌وجوی مطالب و تصویرهای هرزه‌نگاری بپردازند و بـه جـاهایی کـه احتمال این‌گونه مطالب را می‌دهند، سربزنند؛ جاهایی که هرگز در جهان واقعی و حضور دیـگران بـازدید نـخواهند کرد.
علل بازداری‌زدایی در اینترنت چیست؟
یافته‌ها نشان می‌دهد که «گمنامی» و «نامرئی بودن»، دو عامل اصلی بـازداری‌زدایی در ایـنترنت اسـت. در بسیاری از محیط‌های اینترنتی، افراد دیگر نمی‌توانند شما را ببینند. نامرئی بودن این جرئت را به افـراد مـی‌دهد که به جاهایی بروند و کارهایی بکنند که در خارج از اینترنت نمی‌کردند. نامرئی بودن بـا گـمنامی هـم‌پوشی دارد. در ارتباط‌های متنی، دیگران نمی‌توانند شما را ببینند، یا صدای شما را بشنوند و شما نیز نمی‌توانید صـدای آنـ‌ها را بشنوید و آنها را ببینید. افراد در این‌گونه ارتباط‌ها، نگران این نخواهند بود که از سوی کـسی تـهدید شـوند؛ زیرا هر کاری که انجام دهند، گمنام خواهند ماند (سعیدی و شکیبا، ۱۳۸۴).
یانگ در گزارش خود مـی‌گوید زنـانی که نشانه‌هایی از اختلال به اینترنت را بروز می‌دهند، از دانستن اینکه کسی آنها را نـخواهد شـناخت، آرامـش می‌یافتند (لایبرت، ۲۰۰۵).
خلوت اینترنت و انحراف‌های اخلاقی
جدای از آشفتگی‌های روانی، اینترنت از نظر اخلاقی نیز مشکل‌ساز اسـت. در پژوهـش‌ها بـه برخی ویژگی‌های اینترنت همچون دست‌رسی آسان، ناشناس ماندن مصرف کنندگان آن و... اشاره شـد. بـر اساس مفاهیم و آموزه‌های دینی، می‌توانیم اصطلاح «خلوت اینترنت» را در اینجا به کار ببریم. وقتی در قلمرویی که فـرد در آن قـرار دارد، کس دیگری حضور نداشته باشد و رفتار او از چشم دیگران مخفی بماند، آن قلمرو را مـی‌توان خـلوت شخصی نامید.
انسان از برخی کارها در آشکار و حـضور دیـگران پرهـیز می‌کند، ولی چه‌بسا به محض دور شدن از چشم دیـگران مـرتکب آن شود؛ زیرا اساساً خلوت آسیب‌زا است. یکی از مصداق‌های بارز خلوت، «خلوت اینترنت» اسـت. ایـنترنت با توجه به ماهیت، مـحتوا و شـرایط و ویژگی‌هایی کـه دارد، زمـینه را بـرای انواع انحراف‌های اخلاقی آسان می‌کند. شـیطان در هـمه حال وسوسه‌انگیز است، ولی قدرت وسوسه‌انگیزی و تأثیر وسوسه‌های او در خلوت و در فضایی که فـرد بـدون آگاهی دیگران، به راحتی امکان دسـت‌رسی به انواع تصویرها و مـحتواهای جـنسی مستهجن را دارد، بیشتر می‌گردد.
بنابراین، مـاهیت ایـنترنت، ماهیت شیطانی و وسوسه‌انگیز است و در بسیاری از روایت‌های اسلامی از خلوت کردن، به‌ویژه در موقعیت‌هایی که زمـینه گـناه فراهم است ـ مانند خلوت کـردن بـا نـامحرم ـ نهی شده اسـت. هـمان‌گونه که روشن است، بـا تـوجه به محتوای اینترنت و گرایش بسیاری از کاربران آن، خطری بالقوه به‌شمار می‌آید.
در پژوهشی که برسون، فـرون (۲۰۰۵) انـجام دادند، یک دختر نوجوان اظهار داشـت «ارتـباط از طریق ایـنترنت، مـانند نـقابی در برابر دنیاست؛ می‌توانید هـرچیزی می‌خواهید بگویید و هر کاری می‌خواهید انجام دهید و هرگز هم کسی شما را نمی‌شناسد و از کار شما آگـاهی نـمی‌یابد». این اظهارنظر، هرچند سخن یکی از پاسـخ‌دهندگان بـه پژوهـشی دربـارۀ گـمنامی اینترنتی است، یـکی از مـسائل مهم روان‌شناسی اینترنت، یعنی تأثیرهای گمنامی بر بروز اعمال غیراخلاقی از سوی کاربران اینترنت را اثبات می‌کند.
مـاهیت گـمنام ایـنترنت می‌تواند سبب شود افراد کارهایی بکنند و چـیزهایی بـگویند کـه در خـارج از آن نـمی‌کنند. در پژوهـش برسون، فرون و آفتاب، هنگامی که از دختران نوجوان مورد پژوهش، پرسیده شد که آیا هرگز در اینترنت کاری انجام داده‌اند که در زندگی واقعی از آنان سر نمی‌زند، ۶۰٪ آنها گزارش دادنـد در برخی از انواع سکس‌های مجازی شرکت داشته‌اند.
گرینفیلد (۱۹۹۹) در پژوهشی، نشان داد که اینترنت عاملی بالقوه خطرناک است و به دلیل وجود حوزه‌های محتوایی ویژه، مانند تصویرهای جنسی، قمار، بازار بورس و سکس مجازی از آن سـوءاستفاده مـی‌شود. در این پژوهش، چندین عامل تحریک کننده دیگر نیز در اینترنت بازشناسی شده است که زمینه سوءاستفاده از اینترنت را فراهم می‌آورد. این ویژگی‌ها عبارتند از:
1. نزدیکی مضاعف؛ در میان همه شرکت کنندگان زن و مرد، هـنگامی کـه بر خط یا آنلاین بودند، نزدیکی مضاعفی (۴۱ درصد) گزارش شد و در میان الزام‌های اینترنتی، این شاخص به ۷۵ درصد رسید؛
2. بی‌قید و بندی؛ ۴۳ درصد از آزمودنیها، تـجربه‌ای از بـی‌قید و بندی را گزارش کردند؛
3. نبود مـحدودیت‌ها؛ ۳۹ درصـد از کاربران آنلاین، به نبود نظارت و محدودیت در استفاده از اینترنت اذعان کردند؛
4. ویژگی فرازمانی؛ بیشتر آزمودنیها در این پژوهش، فرازمانی بودن اینترنت را یکی از عوامل خطرساز دانسته‌اند؛
5. خـارج از کـنترل بودن؛ بسیاری از آزمودنیها، احـساس خـارج از کنترل بودن خود را به هنگام استفاده از اینترنت تأیید کردند.
بر اساس این پژوهش‌ها، چه‌بسا افراد به‌ویژه جوانان و نوجوانان در نتیجه اتصال به اینترنت و نبود مراقبت از سوی خانواده و دیگر نهاد‌های مسئول، در مـوقعیت‌های خـطرناک قرار بگیرند.
بولن و هاره (۲۰۰۰) از پنج عامل به‌عنوان آسیب‌هایی که کاربران اینترنت را تهدید می‌کند، نام برده‌اند. این عوامل عبارتند از:
1. ماهیت سانسور نشده اینترنت و ناتوانی افراد در ارزیابی دقیق اطلاعاتی که با آن مـواجه مـی‌شوند؛
2. پی‌آمدهای مـنفی دیدن هرزه‌نگاری‌ها و محتواهای جنسی و غیراخلاقی؛
3. پی‌آمدهای تحریک جنسی؛ در این فضای مجازی این احتمال هست که افرادبه‌طور نـاخودآگاه از داده‌ها و تصویرها تأثیر پذیرند. از نظر روان‌شناسی، ما می‌توانیم محرک‌هایی را ثبت کـنیم کـه از ادراک آنـ‌ها ناآگاهیم. در واقع، می‌توانیم به نوعی یادگیری و تأثیرپذیری از محرک‌های جنسی در اینترنت معتقد باشیم که آگاهانه نیست و افراد بـدون قـصد و آگاهی به ثبت آن اقدام می‌کنند. این‌گونه یادگیری، در اصطلاح «یادگیری پنهان۱» نامیده می‌شود.
4. خـطرهای بـالقوه نـاشی از فراهم شدن دیدارهای شخصی آنلاین با افراد گوناگون؛
5. پی‌آمدهای مواجهه با پایگاه‌ها یا منابع آزار دهـنده و تهدید کننده.
منابع(References)
آسیب های اعتیاد به اینترنتی در خانواده و انواع آن - معصومه محمدی سیف و دیگرا - فصلنامه رسانه و خانواده - شماره 10- 11 - بهار و تابستان 1393
خلوت های وسوسه انگیز - بهرام فاتح عسگر خانلو - رشد آموزش مشاور مدرسه - شماره 43 - بهار 1395
آسیب های ناشی از اینترنت و راه کارهای پیشگیری از آن - محسن ایمانی - پیوند - شماره 347- 345- تابستان 1387
دیدگاه