بررسی عوامل مختلف در بروز و پیشرفت بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون

پارکینسون بیماری است که سیستم حرکتی بدن را مختل می‌کند. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که برخی سلول‌های خاص در مغز دچار مشکل می‌شوند.

بیماری پارکینسون دومین اختلال عصبی شایع و اولین اختلال حرکتی شایع است. ویژگی بارز پارکینسون، شروع تدریجی لرزش در اندام‌ها و سر در زمان استراحت، خشکی عضلات، کاهش سرعت حرکت و از دست دادن تعادل است که این علائم به طور پیشرونده‌ای رو به وخامت می‌گذارند و می‌توانند در صحبت کردن و راه رفتن فرد اختلال ایجاد کنند به طوری که فرد توانایی انجام کارهای ساده روزانه را از دست خواهد داد.

بیماری پارکینسون بر سلول‌های مغز که تولید کننده‌ی دوپامین هستند تاثیر می‌گذارد و باعث مرگ آن‌ها می‌شود و به همین دلیل سطح دوپامین در مغز کاهش می‌یابد. علت این بیماری تاکنون مشخص نشده است اما محققین بر این باورند که عوامل ژنتیکی و محیط در ابتلا به این بیماری نقش دارند. اگرچه با شروع علائم،‌ درمان‌های کمکی در بهبود محدودیت‌های فعالیتی مفید هستند اما برای این بیماری درمان قطعی وجود ندارد و گاهی به زوال عقل نیز می‌انجامد.

علائم و نشانه های بیماری پارکینسون

علائم و نشانه های بیماری پارکینسون برای هر کسی می تواند متفاوت باشد.  علائم اولیه ممکن است خفیف و غیر قابل توجه باشد.  علائم اغلب از یک طرف بدن شروع می شود و معمولاً حتی بعد از ایجاد علائم در هر دو طرف ، در سمت اول شدیدتر خواهد بود.

علائم و نشانه های پارکینسون ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• لرزش. لرزش معمولاً از یک اندام شروع می شود، اغلب دست یا انگشتان دست. ممكن است فرد انگشت شست و سبابه را به هم بمالد كه به آن لرزش پیل رولینگ گفته می شود. ممکن است لرزش در هنگام استراحت وجود داشته باشد.

• حرکت آهسته (برادی کینزی). با گذشت زمان بیماری پارکینسون ممکن است حرکت را کند کرده و کارهای ساده را دشوار و وقت گیر کند. قدم های فرد هنگام راه رفتن کوتاه تر می شود. بلند شدن از صندلی دشوار می شود.  فرد هنگام راه رفتن پاهای خود را روی زمین می کشد .

• سفتی عضلات. سفتی عضلات می تواند در هر قسمت از بدن رخ دهد. عضلات سخت می تواند دردناک باشد و دامنه حرکت را محدود کند.

• اختلال در قامت و تعادل. فرد می تواند قامت خمیده پیدا کند یا ممکن است دچار مشکل تعادل شود.

• از دست دادن حرکات اتوماتیک. ممکن است توانایی انجام حرکات ناخودآگاه از جمله چشمک زدن ، لبخند زدن یا حرکت دست ها هنگام راه رفتن کاهش پیدا کند.

• تغییرات تکلم. تکلم ممکن است آرام، سریع، مبهم یا با تردید باشد و بیشتر حالت یکنواخت و بدون بالا و پایین های معمول داشته باشد.

• تغییرات نوشتار. نوشتن می تواند دشوار شود و دست خط فرد کوچک به نظر برسد.

عوامل ایجاد کننده بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون در اثر از بین رفتن سلول های عصبی در قسمتی از مغز به نام ماده سیاه ایجاد می شود.

سلول های عصبی این بخش از مغز وظیفه تولید ماده شیمیایی به نام دوپامین را بر عهده دارند. دوپامین به عنوان یک پیام رسان بین قسمت های مغز و سیستم عصبی عمل کرده و به کنترل و هماهنگی حرکات بدن کمک می کند. آسیب و یا از بین رفتن سلول های این بخش موجب کاهش میزان دوپامین در مغز می شود. این بدان معناست که بخشی از مغز که مسئولیت کنترل حرکت را دارد، به طور نرمال کار نمی کند و موجب می شود حرکات فرد کند و غیر طبیعی شود.

از بین رفتن سلول های عصبی طی یک روند کند ایجاد می شود، اما علائم بیماری پارکینسون معمولاً هنگامی آغاز می شود که حدود 80٪ سلول های عصبی موجود در جسم سیاه از بین رفته باشند.

مشخص نیست که چرا از بین رفتن سلول های عصبی مرتبط با بیماری پارکینسون رخ می دهد، اگرچه تحقیقات برای یافتن دلایل احتمالی در حال انجام است.

در حال حاضر، اعتقاد بر این است که ترکیبی از تغییرات ژنتیکی و عوامل محیطی ممکن است مسئولیت این بیماری باشد.

1. ژنتیک

مشخص شده است که عوامل ژنتیکی خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش می دهد ،  اما علت اینکه چرا برخی افراد نسبت به این بیماری حساس ترند مشخص نیست.

بیماری پارکینسون می تواند ناشی از انتقال ژن های معیوب توسط والدین باشد. اگرچه به ارث رسیدن بیماری از این طریق در یک خانواده نادر می باشد.

2. فاکتورهای محیطی

برخی محققان اعتقاد دارند که عوامل محیطی مانند سموم دفع آفات و علف کش ها در کشاورزی و ترافیک یا آلودگی های صنعتی احتمال ابتلا به بیماری پارکینسون را در فرد افزایش می دهد. هرچند که شواهد که نشان دهنده تاثیر این عوامل را بر بیماری پارکینسون بدست نیامده است.

سایر دلایل پارکینسونیسم

"پارکینسونیسم" اصطلاحی است که برای توصیف علائم لرزش ، سفتی عضلات و کندی حرکت افراد به کار می رود.

بیماری پارکینسون شایعترین نوع پارکینسونیسم است، اما انواع نادری نیز وجود دارد که به علل خاصی ایجاد می شود:

• برخی از این بیماری ها شامل پارکینسونیسم ناشی از دارو: هنگامی که علائم پس از مصرف برخی داروهای خاص مانند برخی از داروهای ضد روان پریشی ایجاد می شوند و معمولاً پس از قطع دارو بهبود می یابند.

• بعضی اختلالات پیشرونده مغز: مانند فلج پیشرونده هسته ای ، پیشرفت آتروفی پیشرونده  سیستم های متعدد و کورتیکوبازال دژنراسیون یا CBD یک بیماری نادر، پیش رونده  و تخریب کننده سیستم اعصاب مرکزی است.

• بیماری عروق مغزی: در واقع سکته های کوچک باعث مرگ چندین قسمت از مغز می شوند.

عوارض جانبی بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون با بیماری‌های دیگری همراه است که اغلب قابل درمان می‌باشند. برخی از این عوارض عبارتند از:

• افسردگی و تغییرات احساسی مانند ترس، اضطراب یا از دست دادن انگیزه.

• مشکل در جویدن و بلع که باعث خفگی و اختلالات تغذیه‌ای می‌شود.

• افزایش ترشح بزاق و آبریزش از دهان.

• اختلالات خواب: بیدار شدن از خواب در طول شب، زود بیدار شدن از خواب و خوابیدن در طول روز.

• مشکلات ادراری، عدم کنترل ادرار

• یبوست

• اختلال بویایی

• خستگی

• درد

• مشکلات جنسی و افت فشار خون

عوامل خطر بیماری پارکینسون

عوامل خطر بیماری پارکینسون شامل موارد زیر است:

• سن. بزرگسالان جوان به ندرت به بیماری پارکینسون مبتلا می شوند. این بیماری معمولاً از میانسالی یا پیری شروع می شود و خطر آن با افزایش سن افزایش می یابد.  معمولاً افراد در حدود 60 سال یا بالاتر به این بیماری مبتلا می شوند.

• وراثت. اگر یکی از بستگان نزدیک فرد به بیماری پارکینسون مبتلا باشد احتمال ابتلا به این بیماری در او افزایش می یابد. با این حال اگر در خانواده خود بستگان زیادی با بیماری پارکینسون نداشته باشید خطر ابتلای شما اندک است.

• جنسیت. مردان بیشتر از زنان در معرض بیماری پارکینسون هستند.

• قرار گرفتن در معرض سموم. قرار گرفتن در معرض علف کش ها و سموم دفع آفات ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را کمی افزایش دهد.

نحوه تشخیص بیماری پارکینسون

تشخیص بیماری پارکینسون اغلب به صورت بالینی انجام می گیرد و با توجه به شرح حال و معاینه دقیق نورولوژیک توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می شود.

برای ارزیابی و تشخیص پارکینسون معمولا موارد زیر را انجام می دهند:

• ضربه به انگشت دست و انگشت شست با هم و یا ضربه به پا برای بررسی کُندی حرکت مراجع

• شل کردن دست برای مشاهده لرزش در حین استراحت

• شل کردن عضلات حین حرکت گردن بازو ها و ساق پا به منظور بررسی سفتی اندام ها

• حفظ تعادل ایستادن حین هل دادن آرام

معمولا اسکن های مغزی برای تشخیص پارکینسون استفاده نمی شوند. اگرچه می توانند برای رد کردن بیماری های دیگر و تشخیص افتراقی مورد استفاده قرار بگیرند.

روشهای PET Scan که به طور اختصاصی کاهش جذب عقده های قاعده ای مغز را نشان می دهد و بیماری پارکینسون را تایید می کند نیز به صورت روتین استفاده نمی شود و بیشتر در مطالعات تحقیقاتی این روش مورد استفاده قرار می گیرد.

سطوح بیماری پارکینسون

درمان معمولا به کنترل علائم در مراحل اولیه بیماری پارکینسون کمک می‌کند و اغلب با پیشرفت بیماری تأثیر داروها کمتر می‌شود. علائمی که در مراحل اولیه بیماری زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد معمولا با ناتوانی بیمار برای کار کردن و انجام فعالیت‌های روزانه آغاز می‌شود.

مرحله‌ی اولیه

مراحل اولیه بیماری معمولا با لرزش در یک سمت بدن شروع می‌شود. با پیشرفت بیماری بیشتر اوقات (نه همیشه) ممکن است لرزش به سمت دیگر هم منتقل شود. در این هنگام ممکن است درد مفاصل، ضعف و خستگی هم رخ دهد.

مرحله‌ی میانه

در این مرحله با پیشرفت بیماری، ممکن است علائم حرکتی بدتر شود. فرد دچار کندی حرکت، سفتی و ضعف در هماهنگی عضلات می‌شود و در انجام کارهایی مثل نوشتن، اصلاح صورت و مسواک زدن دچار مشکل می‌شود. تغییر دست‌خط بیمار از اتفاقات رایج در این مرحله است. فرد با مشکل تعادل روبه‌روست و همان‌طور که پیشتر هم گفتیم هنگام راه رفتن به جلو خم می‌شود و ممکن است پایش را روی زمین بکشد.

مرحله پیشرفته

پس از چندین سال که فرد با علائمی مثل انقباض عضلات و افزایش لرزش بدن دست‌وپنجه نرم می‌کند، به‌خصوص اگر مراقب خودش نباشد ممکن است مجبور شود از ویلچر استفاده کند یا بستری شود.

افرادی که دارو مصرف می‌کنند ممکن است علائم معمول پیشرفت بیماری را تجربه نکنند اما شاید دچار دیگر علائم حرکتی شوند. این نوسانات حرکتی، ممکن است به تغییرات دارویی نیاز داشته باشد. تغییر دارو اغلب با عدم کنترل و توجه بیمار همراه است و ممکن است روند درمان را پیچیده‌تر کند.

یکی دیگر از مشکلاتی که فرد در مرحله‌ی پیشرفته ممکن است به آن دچار شود، زوال عقل است. فرد دچار سردرگمی شبانه و گیجی می‌شود و حافظه‌اش را از دست می‌دهد. متأسفانه درمان‌هایی که برای این بیماری استفاده می‌شود می‌تواند به بروز این مشکلات دامن بزند.

روش های درمان بیماری پارکینسون

در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد اما برخی درمان‌ها به طور چشمگیری باعث تاخیر در شروع و بهبود علائم حرکتی می‌شوند. در زیر به بررسی گزینه‌های درمانی بیماری پارکینسون می‌پردازیم:

داروها: همه‌ی این داروها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با مکانیسم‌هایی مانند جایگزینی دوپامین، تقلید اثر دوپامین یا طولانی کردن ماندگاری اثر دوپامین با مهار تجزیه آن، مقدار دوپامین در مغز را افزایش دهند. مطالعات نشان می‌دهند که درمان اولیه در مرحله‌ی بروز علائم غیر حرکتی می‌تواند شروع نشانه‌های حرکتی را به تاخیر بیندازد و در نتیجه کیفیت زندگی فرد را افزایش دهد. داروها در رفع مشکلات حرکتی مانند راه رفتن و لرزش نیز کمک کننده هستند.

لوودوپا: موثرترین داروی مورد استفاده در درمان بیماری پارکینسون، لوودوپا (Sinemet) است که در مغز به دوپامین تبدیل می‌شود. لوودوپا ممکن است منجر به عوارض جانبی ناخوشایندی مانند پاسخ کوتاه به دوز مصرفی، گرفتگی دردناک عضلات و حرکات غیر ارادی شود، به همین دلیل درمان طولانی مدت با این دارو توصیه نمی‌شود و استفاده از آن تا تشدید اختلالات حرکتی به تاخیر خواهد افتاد. لوودوپا اغلب همراه با کربی دوپا تجویز می‌شود. کربی دوپا مانع از تجزیه‌ی لوودوپا قبل از رسیدن به سلول‌های مغز می‌شود، همچنین دوز مورد نیاز لوودوپا را کاهش می‌دهد و از عوارض جانبی آن‌ می‌کاهد.

آگونیست‌های دوپامین: موادی هستند که عملکرد دوپامین را تقلید می‌کنند. نمونه‌هایی از آگونیست‌های دوپامین شامل پرامیپکسول (Mirapex)، روپینیرول (Requip) و روتیگوتین (Apokyn) هستند. آپومورفین یک آگونیست دوپامین تزریقی کوتاه اثر است که برای بهبود سریع علائم استفاده می‌شود. عوارض جانبی آگونیست‌های دوپامین مشابه عوارض جانبی کربی دوپا و لوودوپا است.

مهار کننده‌های مونوآمین اکسیداز نوع B یا MAO-B inhibitor: موادی که موجب کاهش تجزیه‌ی دوپامین می‌شوند (مهار کننده‌های مونوآمین اکسیداز نوع B یا MAO-B) می‌توانند در کاهش علائم حرکتی بسیار مفید باشند. این داروها شامل سلژیلین (Eldepryl, Zelapar)، راساژلین (Azilect) و سافینامید (Xadago) هستند. از عوارض جانبی این داروها می‌توان به تورم ناشی از تجمع مایع در بافت‌های بدن، خواب آلودگی، یبوست، سرگیجه، توهم و حالت تهوع اشاره کرد.

آنتی کولینرژیک: این داروها سال‌های زیادی به منظور کنترل لرزش در بیماران پارکینسونی استفاده شده است. داروهای ضد کولینرژیکی در دسترس شامل بنزوتروپین (Cogentin) یا تری هگزی فنیدیل هستند. عوارض جانبی این دسته از داروها عبارتند از اختلال در حافظه، سردرگمی، توهم، یبوست، خشکی دهان و اختلال در ادرار.

مهار کننده‌های COMT: این دسته از داروها آنزیمی که لوودوپا را تجزیه می‌کند، مسدود می‌کنند و همراه با لوودوپا مصرف می‌شوند. مثال‌هایی از این دارو عبارتند از تولکاپون (Tasmar) و انتاکاپون (Comtan). تولکاپون به ندرت توسط پزشکان تجویز می‌شود، زیرا می‌تواند باعث آسیب کبدی شود. استالوو (Stalevo) قرص ترکیبی حاوی کربی دوپا لوودوپا و انتاکاپون است. کربی دوپا عوارض جانبی لوودوپا را کاهش می‌دهد و انتاکاپون زمان ماندگاری و فعال بودن لوودوپا در مغز را افزایش می‌دهد.

آمانتادین داروی دیگری است که برای کنترل کوتاه مدت علائم پارکینسون استفاده می‌شود و عوارض جانبی دیده شده به علت مصرف این دارو، شامل لکه‌های پوستی بنفش رنگ، تورم مچ پا و توهم است.

جراحی: در برخی افراد مبتلا به علائم حرکتی پیشرفته و غیر قابل کنترل، جراحی گزینه‌ی مناسبی است. تحریک عمقی مغز (DBS) نوعی روش جراحی است که طی آن جراح الکترودهایی را در ناحیه‌ای از مغز که در بروز علائم پارکینسون نقش دارند قرار می‌دهد. دستگاه مولد ایمپالس‌های الکتریکی نیز در قفسه‌ی سینه کار گذاشته می‌شود.

به این وسیله قسمت‌هایی از مغز که مسئول حرکت هستند تحریک می‌شوند. تحریک عمقی مغز در افرادی استفاده می‌شود که داروهای پارکینسون در بهبود علائم آن‌ها موثر نیست. خطرات این روش جراحی شامل عفونت، سکته‌ی مغزی و خونریزی مغزی است.
DBS می‌تواند نوسانات دارویی را تثبیت کند و همچنین ترمور، خشکی عضلات، حرکات غیر ارادی و دیسکینزی را کاهش دهد و کندی سرعت حرکت را بهبود بخشد. در نوع دیگری از جراحی، مناطق خاصی از مغز که باعث علائم پارکینسون می‌شوند، تخریب می‌شوند.

سلول‌های بنیادی و سلول‌های مولد دوپامین: رویکرد درمانی جدیدی که به تازگی مورد بررسی قرار گرفته است، استفاده از سلول‌های تولید کننده‌ی دوپامین است که از سلول‌های بنیادی استخراج می‌شوند. استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری پارکینسون نیازمند تحقیقات بیش‌تری است.

تغییر شیوه‌ی زندگی: علاوه بر دارو و جراحی، تغییر شیوه‌ی زندگی شامل استراحت کافی، ورزش هوازی، فیزیوتراپی جهت تمرکز بر حفظ تعادل و کشش عضلات، گفتار درمانی جهت بهبود مشکلات کلامی و کاردرمانی در بهبود علائم بیمار بسیار سودمند هستند.