یبوست یک نوع اختلال در دستگاه گوارشی می باشد که به صورت دفع خیلی سخت همراه با درد و سختی می باشد.
یبوست
دشواری در تخلیهٔ روده را یبوست مینامند که معمولا با سفت شدن مدفوع همراه است. به عبارت دیگر در یبوست، مدفوع معمولا کندتر از حالت عادی از دستگاه گوارش عبور کرده و دفع میشود.
پزشکان معمولا زمانی فرد را دچار یبوست میدانند که کمتر از ۳ بار در هفته قضای حاجت داشته یا مدفوع خشک، سفت و کوچک، و دفع آن با درد یا دشواری همراه باشد.
میلیونها نفر در جهان به یبوست، این مشکل ناراحتکننده و ناخوشایند گرفتار هستند و با وجود تلاش برای پیشگیری از یبوست دائم از این بیماری رنج میبرند. همینطور در ایران، روزانه حدود ۱ درصد از افراد جامعه به خاطر یبوست از چرخه فعالیتهای عادی و روزانه زندگی خود خارج میشوند.
انواع یبوست
یبوست ها ازنظر مکانیسم منشا به سه نوع تقسیم می شوند:
1. یبوست اتونیک (تنبلی) دراثر ضعف روده
این نوع یبوست دراثرتنبلی یا ضعف وسستی درحرکت یا ناتوانی جدار کولون دردفع پس مانده ها ایجاد می گردد. به همین علت، داروهای ملین دربهبود آن نقشی ندارد. علت دیگراین نوع یبوست، فقدان یا کمی حساسیت طبیعی راست روده است. در اینگونه افراد با آنکه راست روده و رکتوم پرازمدفوع است احساس اجابت مزاج صورت نمی گیرد.
حرکات پریستالیس (انقباض وانبساط مکرر) روده درآنان ضعیف است. مدفوع با حرکتی آرام درناحیه ی سگموئید یا قبل ازآن متوقف می گردد. این نوع یبوست بیشتر در افراد سالمند وچاق و بعدازعمل جراحی و در دوران بارداری و همچنین در افراد مبتلا به تبهای طولانی مشاهده می شود. علاوه براین، تغذیه ناکافی و فاقد فیبر و مصرف مقدار کم آب یا مایعات می تواند علت اینگونه یبوست ها باشد.
2. یبوست انسدادی براثر وجود مانع در روده ها، بسته شدن مسیر عبور مواد درروده مثل فیبروم یا سرطان
این نوع یبوست ناشی از انسداد یا تنگی روده مثل تومورکولون است و کمترین نوع یبوست به حساب می آید. اینگونه یبوست ها عموما دیر تشخیص داده می شود. زیرا یبوست یکی ازعلائم مشترک بین اکثر انواع ناراحتی های کولون است. بدین جهت توصیه می شود که هرگاه درمیانسالی تغییراتی درعادات دفع پیدا شد باید احتمال یبوست انسدادی را مدنظر قرار داد و اقدام فوری برای رسیدن به تشخیص نهایی را به عمل آورد. درمان این قبیل یبوست ها فقط جراحی است و رژیم غذایی در بهبود آن ها اثری ندارد.
3. یبوست اسپاستیک (انقباض)
مدفوع، کوچک، تکه تکه و سفت (پشکل مانند) می شود. این یبوست در نتیجه تحریک زیاد عصب روده ای است که حرکات پریستالیس روده ای را نامنظم می سازد. عدم نظم درقسمت سیگموئید وفقدان حساسیت در راست روده موجب دردهای شکمی و اسهال و یبوست متناوب می شود.
اسپاسم کولون درکولون اسپاستیک به دلیل ازدیاد انقباض، موجب ایجاد وقفه درعمل تخلیه و منجر به یبوست می شود. به دلیل درد ناشی ازیبوست، اغلب اینگونه بیماران، کم غذا می خورند که نتیجه ی آن، لاغری است. در یبوست اسپاستیک موادغذایی باید طوری انتخاب شود که اثر تحریکی روی غشای مخاطی روده نداشته باشد. بدین جهت، گاهی غذای نرم وفاقد فیبر تجویز می شود.
علائم و نشانه های یبوست
• درد پایین شکم
• حرکات رودهای کم
• زور زدن بیش از حد حین اجابت مزاج
• مدفوع سفت و سخت یا در قطعات کوچک و گلولهای
• خونریزی از مقعد
• حس تخلیه ناقص پس از اجابت مزاج
• ناراحتی در ناحیه شکم
• نفخ شکم، گاهی اوقات اتساع شکم
• اسهال گاه به گاهی به علت انسداد روده بزرگ توسط مدفوع سخت
• استفراغ
• سردرد
• احساس سوزش و تهوع
• از دست دادن اشتها
دلایل بروز یبوست
یبوست ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند.
• تغییر در غذا یا فعالیت
• عدم استفاده از مقدار کافی آب یا فیبر در رژیم غذایی
• مصرف مقادیر زیادی از محصولات لبنی
• فعال نبودن یا بی تحرکی
• رژیم غذایی نامناسب
• مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع
• استرس
• استفاده بیش از حد مسهل ها
• کمبود منیزیم
• عادتهای بد در اجابت مزاج
• برخی داروها، به ویژه داروهای ضد درد مانند مواد مخدر، داروهای ضد افسردگی و قرص آهن
• داروهای ضد اسید که کلسیم یا آلومینیوم دارند
• اختلالات اشتها
• بارداری
• مشکل در اعصاب یا ماهیچه های دستگاه گوارش
• بیماری های عصبی مانند پارکینسون یا ام اس
• کم کاری تیروئید، که به آن هیپوتیروئیدی می گویند.
• خواب نامناسب
• کهولت سن
تشخیص یبوست
علاوه بر معاینه فیزیکی عمومی و معاینه روده ای دیجیتال، پزشکان از تست های زیر برای تشخیص یبوست مزمن و یافتن علت استفاده می کنند:
تست خون
پزشک به کمک تست خون به جستجوی یک عارضه سیستمیک مانند کم کاری تیروئید یا سطح بالای کلسیم خواهد پرداخت.
تست اشعه ایکس
تست اشعه ایکس می تواند به پزشک در بررسی انسداد روده ها و وجود مدفوع در طول روده بزرگ کمک کند.
معاینه راست روده و کولون سیگموئید
در این روش، پزشک، یک لوله منعطف و چراغ دار را وارد مقعد کرده تا راست روده و بخش تحتانی کولون را معاینه کند.
معاینه راست روده و تمام روده بزرگ
این روش به پزشک اجازه می دهد روده بزرگ را به کمک یک لوله منعطف و مجهز به دوربین معاینه کند.
ارزیابی عملکرد عضله اسفنکتر مقعدی
در این روش، پزشک، یک لوله باریک و منعطف را وارد مقعد و راست روده کرده و سپس بالون کوچکی را که نوک لوله قرار گرفته است، متورم می کند.
سپس این ابزار از داخل ماهیچه اسفنکتر به بیرون کشیده می شود.این روش به پزشک اجازه می دهد هماهنگی عضلات درگیر در دفع را ارزیابی کند.
ارزیابی سرعت عضله اسفنکتر مقعدی
این تست، زمانی را که طول می کشد تا فرد، بالون پر آبی را که داخل راست روده قرار گرفته است، به بیرون براند، اندازه گیری می کند.
ارزیابی کیفیت حرکت غذا در طول روده بزرگ
در این روش، فرد، کپسولی حاوی یک نشانگر غیر قابل نفوذ یا یک ابزار ثبت کننده را می بلعد. پیشرفت کپسول در طول روده بزرگ، طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت ثبت شده و به کمک اشعه ایکس قابل مشاهده است.
عکس برداری اشعه ایکس در زمان خروج مدفوع
در این روش، پزشک، ماده ای حاوی باریم را وارد راست روده می کند. سپس، این ماده طی مدفوع خارج می شود.
باریم، خود را تحت اشعه ایکس نشان داده و ممکن است مشکلات مربوط به عملکرد عضله و هماهنگی عضلانی را آشکار کند.
MRI
در این روش، پزشک، ژلی را وارد راست روده می کند. اسکنر MRI می تواند عملکرد عضلات دفع را ارزیابی کرده و مشکلاتی مانند رکتوسل یا بیرون زدگی راست روده را که می تواند منجر به یبوست شود، تشخیص دهد.
راه های درمان یبوست
ملین ها
انواع مختلفی از ملین ها وجود دارد. هر کدام به یک روش، دفع را آسان تر می کند، از جمله:
مکمل های فیبری. مکمل های فیبری، به مدفوع حجم می دهند. مدفوع های حجیم، نرم تر بوده و دفع آن ها آسان تر است. مکمل های فیبری شامل پسیلیوم، کلسیم پلی کربوفیل و متیل سلولز است.
محرک ها
محرک ها از جمله بیزاکودیل و سنوزید باعث انقباض روده ها می شوند.
اسموتیک ها
ملین های اسمزی با افزایش ترشح مایع از روده ها و تحریک دفع، به حرکت مدفوع در روده بزرگ کمک می کنند.
نمونه این ملین ها عبارت اند از: منیزیم هیدروکساید، منیزیم سیترات، لاکتولوز و پلی اتیلن گلایکول هستند.
روان کننده ها
روان کننده هایی مانند روغن معدنی، مدفوع را قادر می سازند آسان تر در روده حرکت کند.
نرم کننده های مدفوع
نرم کننده های مدفوع از جمله دوکوزات سدیم و دوکوزات کلسیم، رطوبت مدفوع را افزایش می دهند.
تنقیه و شیاف
تنقیه آب می تواند به نرم کردن مدفوع و تولید مدفوع کمک کند. شیاف گلیسیرین یا بیزاکودیل نیز با روان سازی و تحریک، به خروج مدفوع از بدن کمک می کند.
سایر داروها
در صورت موثر نبودن داروهای بدون نسخه بر یبوست مزمن، گاهی پزشک، خصوصا در صورت ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر، یک داروی تجویزی را توصیه می کند.
داروهایی که آب را به داخل روده ها می کشانند.
لوبیپروستون، لیناکلوتید و پلیکاناتید، کار خود را با کشاندن آب به داخل روده ها و افزایش سرعت حرکت مدفوع انجام می دهد.
گیرنده های سروتونین ۵-هیدروکسی تریپتامین.
پروکالوپرید به حرکت مدفوع در روده بزرگ کمک می کند.
آنتاگونیست های گیرنده مو-اپیوئیدی
اگر یبوست ناشی از داروهای مسکن افیونی باشد، این آنتاگونیست ها از جمله نالوکسگول و متیل نالترکسون، تاثیر مواد افیونی بر روده را خنثی کرده تا امکان حرکت مدفوع فراهم شود.
آموزش عضلات لگنی
بیوفیدبک شامل همکاری با یک درمانگر برای کمک به یادگیری شل کردن و منقبض کردن عضلات لگن است.
شل کردن عضلات کف لگن در زمان درست در طول دفع، به خروج آسان تر مدفوع کمک می کند.
طی جلسه بیوفیدبک، یک لوله مخصوص وارد راست می شود. درمانگر به فرد کمک می کند عضلات لگنی را شل و سفت کند.
یک دستگاه، تنش عضلانی را اندازه گیری کرده و با استفاده از صدا یا نور به فرد می فهماند چه زمانی عضلات را شل کرده است.
جراحی
در صورت آزمودن سایر درمان ها و وجود انسداد، رکتوسل یا تنگی روده، جراحی یکی از گزینه های پیش رو است.
برای افرادی که روش های دیگر را امتحان کرده اند و آن هایی که دچار کندی حرکت مدفوع در مسیر روده بزرگ شده اند، برداشتن بخشی از روده بزرگ به کمک جراحی، یکی از گزینه ها است.
به ندرت نیاز به برداشتن کامل روده است.
درمان های طبیعی یبوست
چندین راه برای کاهش علائم یبوست ، بدون استفاده از دارو وجود دارد.
افزایش مصرف فیبر
افراد مبتلا به یبوست، باید روزانه، بین 18 تا 30 گرم فیبر مصرف کنند.مانند :میوه ها، سبزیجات تازه و غلات غنی شده که دارای محتوای فیبر بالا هستند..
نوشیدن آب آشامیدنی زیاد
در طول روز حداقل 8 لیوان آب بنوشید تا از ایجاد یبوست جلوگیری کند.
ورزش منظم
می تواند، فرآیندهای بدن شما را منظم تر کندکه عبور مدفوع یکی از این فرآیندها می باشد.
داروهای هومیوپاتی
برخی مطالعات پیشنهاد کرده اند که درمان های ارائه شده توسط پزشکان هومیوپاتی، می تواند موفقیت آمیز باشید. مانند: کلاسیکا کربنیکا،نیوکس وومیکا، سیلیس، بریونیاو لیکوپردیم.
سبزیجات با برگ سبز
سبزیجات با برگ سبز نه تنها حاوی فیبر هستند، بلکه منیزیم فراوانی نیز دارند که میتواند به بهبود یبوست کمک کند. چون این سبزیجات کمکالری و حاوی مقدار زیادی آب هستند، بهتر است روزانه مصرف شوند.
آلو و انجیر
این میوهها فیبر بالایی دارند و مثل ملین عمل میکنند. مصرف چند عدد از این میوهها در روز میتواند به درمان یبوست کمک کند اما در کل در مصرف انجیر و آلوی خشک زیادهروی نکنید؛ چون با وجود کوچکی، حاوی مقدار زیادی قند هستند.
مایعات گرم
مایعات گرم یا همدما با دمای محیط (به جای نوشیدنیهای سرد)، باعث تحریک روده برای هضم غذا میشوند، به خصوص اگر اولین چیزی باشد که صبحها ناشتا مینوشید. حتما در اول صبح دمنوش های گیاهی، آب گرم با لیمو ترش، قهوه یا سوپ استخوان بخورید.
شایعترین روش برای درمان یبوست، استفاده از مکملهای فیبر و قرصهای ملین بدون نسخه است. برخی از افراد نیز برای کمک به کنترل حرکات روده و تنظیم عملکرد گوارشی، از داروهایی که پزشکان تجویز میکنند، استفاده میکنند. اما این روش بسیار کمتر از مسهلهای ارزانقیمت بدون نسخه مورد استفاده قرار میگیرد.
اگرچه چایها، محلولها و قرصهای ضدیبوست ممکن است بتواند به صورت موقت به از بین بردن یبوست کمک کند، اما مصرف بیش از اندازهی آنها میتواند موجب عوارض جانبی شود. راههای آسانتر برای کنترل یبوست از طریق «ملینهای طبیعی» مثل ورزش، رژیم غذایی سالم و کاهش استرس وجود دارد.
استفاده از ملینها به عنوان رژیم پاکسازی یا استفاده مکرر از آنها، بسیار خطرناک است.
ملینها با ایجاد انقباض در عضلات دستگاه گوارش، جذب آب را افزایش میدهند یا باعث حجیم شدن مدفوع میشوند تا گذر آن از روده سریعتر شود. مشکل این است که قرصهای ملین قسمت رنین آلدوسترون سیستم گوارشی را درگیر میکنند و باعث از دست رفتن غیرطبیعی مایعات بدن و در نهایت ضعیف شدن عضلات مورد نیاز برای حرکات روده میشود. بدن بعد از مصرف مسهلها، تمام آبی که میتواند جذب کند نگه می دارد که باعث ورم یا ادم میشود.
سایر مضرات سوءمصرف مسهل برای سلامت بدن:
• کاهش آب بدن (از دست دادن مایعات)؛
• عدم تعادل الکترولیتی؛
• تغییرات اسیدی/قلیایی؛
• ناتوانی در تولید آنزیمهای گوارشی کافی؛
• ورم (باقی ماندن آب در بدن)؛
• سرگیجه و حس سبکی سر؛
• آسیب به رودهی بزرگ و اندامهای گوارشی؛
• به صورت یک در میان دچار شدن به اسهال و یبوست؛
• عوارض برای سیستم قلبی و عروقی.
توصیه های مهم در مورد یبوست
1. در رژیم غذایی فرد از حبوبات، نان سبوس دار، میوه و سبزیجات تازه استفاده کنید و سعی نمایید میوه های تازه را با پوست میل نمایید، میوه های آبدار موثرتر هستند، سبزی جات را به صورت خام میل کنید، سوپ را در غذای خود جای دهید. در سالاد خود حتماً از روغن زیتون استفاده کنید.
2. غذای خود را در یک ساعت مشخص میل کنید.
3. هر روز حداقل بین 15 تا 30 دقیقه و به صورت منظم ورزش کنید، حتماً صبح ها بعد از بیدار شدن و صرف صبحانه به توالت بروید و کمی بعد از غذا استراحت کنید.
4. از نوشیدن چای غلیظ و قهوه خودداری شود.
5. در بیماری هم چنین توجه به تحرک کافی و ورزش منظم روزانه و برقراری نظم برای ساعات دفع می شود و در نهایت اگر با رعایت موارد فوق موفق به کنترل یبوست نشدیم می توان از داروهای ملین مثل هیدروکسید منیزیم، روغن کرچک و غیره استفاده نمود.
دیدگاه