تشنج چیست؟
به تعریف ساده، تغییر در فعالیت الکتریکی مغز، تشنج نامیده می‌شود. این تغییر ممکن است سبب بروز واکنش‌های شدید هیجانی شود یا هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. معمولا تشنج شدید با لرزش شدید و از دست رفتن کنترل بدن همراه است.
با این حال تشنج‌های خفیف هم می‌توانند نشان‌دهنده‌ی وجود مشکلی بزرگ در بدن باشند؛ پس تشخیص آنها بسیار حائز اهمیت است. از آنجا که بروز تشنج می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی فرد شود یا علامت هشداری مبنی بر وجود مشکلی جدی در بدن باشد، لذا ضروری است که درصورت بروز آن، فورا برای بررسی دلایل و اقدام به درمان، به پزشک مراجعه شود.
انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که در شدت وقوع و محل وقوع در مغز با هم فرق دارند. بیشتر تشنج‌ها از ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه طول می‌کشند. تشنجی که بیش از پنج دقیقه طول بکشد، یک اورژانس پزشکی است.
علت تشنج چیست؟
در تشنج یک سری فعالیت های الکتریکی انفجاری در مغز به وقوع می پیوندند. انواع مختلفی از تشنج ها وجود دارند و علایم هر یک به محل وقوع آنها در مغز بستگی دارد. این طوفان های الکتریکی مغزی ممکن است در اثر بیماری ، واکنش به داروهای خاص و یا دیگر بیماری ها بوجود بیایند. گاهی مواقع نیز علت تشنج ناشناخته است. اگر تشنج را تجربه کرده اید الزاما به این معنا نیست که به صرع مبتلا هستید اما احتمال وجود آن نیز کاملا از بین نمی رود. صرع یک وضعیت عصبی مزمن می باشد در حالی که تشنج به صورت حاد و در پاسخ به یک واقعه ی پزشکی منفرد و یا در اثر یک بیماری خاص رخ می دهد.
انواع تشنج
چندین نوع تشنج وجود دارد که عبارتند از:
تشنج موضعی
تشنج موضعی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد الکتریکی مغز در یک یا چند ناحیه از مغز مختل شود. دو نوع تشنج موضعی وجود دارد که عبارتند از:
تشنج موضعی ساده: تشنج معمولاً کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد. هوشیاری در این نوع از تشنج از دست نمی‌رود.
تشنج موضعی پیچیده: این نوع تشنج معمولاً در لوب تمپورال مغز رخ می‌دهد. این نوع تشنج معمولاً بین یک تا دو دقیقه طول می‌کشد. هوشیاری معمولاً در هنگام بروز این نوع تشنج از دست رفته و رفتارهای مختلفی ممکن است انجام شود.
تشنج گسترده
تشنج هر دو طرف مغز را در برمی‌گیرد. در هنگام تشنج و پس از آن هوشیاری فرد از دست می‌رود. انواع مختلف تشنج گسترده عبارتند از:
تشنج کوچک: معمولاً، وضعیت شخص در حالت تشنج حفظ می‌شود. دهان و صورت به راحتی حرکت کرده و ممکن است چشم‌ها چشمک بزنند. این نوع از تشنج معمولاً بیش از ۳۰ ثانیه طول نمی‌کشد. وقتی که تشنج تمام شد، شخص به یاد نمی‌آورد که چه اتفاقی افتاده است. این نوع تشنج که معمولاً بین سنین ۴ تا ۱۲ سالگی رخ می‌دهد، ممکن است چندین مرتبه در روز اتفاق بیفتد.
آتونیک (به آن حملات غش نیز اتلاق می‌شود): در هنگام بروز تشنج آتونیک فرد به طور ناگهانی کنترل عضلات خود را از دست داده و از حالت ایستاده به زمین افتاده و ناگهان سرش می‌افتد. در هنگام بروز این نوع تشنج، شخص شل شده و بی‌حرکت می‌شود.
تشنج تونیک – کلونیک گسترده: بدن، دست‌ها و پاها منقبض شده، باز می‌شوند و تکان می‌خورند. پس از این نوع از تشنج، شخص ممکن است به خواب رفته و برای دیدن و تکلم با مشکل مواجه شود و سر درد، خستگی و بی‌حالی و بدن درد شدیدی داشته باشد.
تشنج میوکلونیک: این نوع از تشنج به حرکات سریع و پرش‌های ناگهانی گروهی عضلات اشاره دارد. این نوع از تشنج ممکن است چندین مرتبه در روز یا چند روز پشت سر هم اتفاق بیفتد.
اسپاسم شیرخواران: این نوع نادر از تشنج در شیرخواران زیر شش سال اتفاق می‌افتد. این نوع از تشنج بیشتر در زمانی که کودک بیدار است یا در حالی که دارید او را می‌خوابانید اتفاق می‌افتد. معمولاً در گردن، بدن و پاهای شیرخوار در زمان بسیار کوتاهی در حد چند ثانیه رعشه ایجاد می‌شود.
تشنج ناشی از تب
این نوع از تشنج همراه با تب اتفاق می‌افتد. این تشنج‌ها غالباً در کودکان بین ۶ ماهه تا ۵ ساله دیده می‌شود و ممکن است سابقه فامیلی هم داشته باشد. تب ناشی از تب که کمتر از ۱۵ دقیقه طول بکشد اثرات نورولوژیکی بلندمدت ندارد؛ اما تشنجی که بیش از ۱۵ دقیقه طول بکشد تغییرات نورولوژیکی در کودک ایجاد می‌کند.
علت تشنج
تشنج ممکن است در اثر برخی از شرایط سلامت اتفاق بیفتد. هر چیزی که بر بدن تأثیر می‌گذارد ممکن است مغز را مختل کند و منجر به تشنج شود. شایع‌ترین علت تشنج، صرع است؛ اما هر کسی که تشنج داشته باشد، صرع ندارد. گاهی اوقات تشنج به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:
- تب بالا که می‌تواند با یک عفونت مانند مننژیت همراه باشد
- کمبود خواب
- سطح سدیم کم در خون (هیپوناترمی) که می‌تواند با دیورتیک درمان شود
- مصرف داروهایی مانند داروهای ضد درد، داروهای ضد افسردگی یا درمان ترک سیگار که آستانه تشنج را پایین می‌آورد
- ترومای سر که موجب خونریزی در مغز می‌شود
- سکته مغزی
- مصرف داروهای غیرقانونی یا تفریحی مثل آمفتامین یا کوکائین
- سوء مصرف الکل
- عدم تعادل الکترولیتی
- شوک الکتریکی
- صرع
- فشار خون بسیار بالا
- نارسایی کبد یا کلیه
- سطح قند خون پایین
- آلزایمر
تشنج همچنین می‌تواند به دلایل ژنتیکی نیز رخ دهد. در برخی موارد، به خصوص در کودکان جوان، علت این پدیده ممکن است ناشناخته باشد.
توجه کنید که صرع های همراه با تشنج نیز می توانند در پاسخ به داروهای خاص یا مصرف الکل و مواد مخدر بوجود بیایند.
عوارض جانبی تشنج کردن
تشنج در زمان‌های مشخص می‌تواند منجر به شرایطی شود که برای خود فرد یا دیگران خطرناک است. از جمله:
- شکستگی و آسیب به سر و بدن: اگر در حین تشنج سقوط کنید، احتمال آسیب و شکستگی سر و استخوان‌های بدن وجود دارد.
- غرق شدن: اگر در هنگام شنا، شما دچار تشنج شوید یا علائم صرع در شما بروز دهد احتمال غرق‌شدگی وجود دارد.
- تصادف اتومبیل: اگر در هنگام رانندگی دچار تشنج شوید احتمال تصادف‌های رانندگی بالا می‌رود.
- عوارض بارداری: تشنج در دوران بارداری خطری برای مادر و کودک ایجاد می‌کند و برخی از داروهای ضد صرع خطر بروز نقایص مادرزادی را افزایش می‌دهند. اگر مبتلا به تشنج و صرع هستید و در نظر دارید که باردار شوید، با پزشک خود مشورت کنید. اکثر زنان مبتلا به تشنج و صرع می‌توانند باردار شوند و نوزادان سالم داشته باشند.
- مشکلات روحی و روانی: افراد مبتلا به تشنج و صرع بیشتر احتمال دارد که مشکلات روحی داشته باشند. به ویژه افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی. مشکلات ممکن است ناشی از شرایط مربوط به وضعیت خود و همچنین عوارض جانبی دارو باشد.
علائم تشنج
نشانه‌هایی که از طریق آنها می‌توان دریافت فرد به صورت آنی دچار تشنج شده است به این قرار است:
- دست و پا زدن یا به بیان دیگر، بروز حرکات غیرارادی در بعضی یا تمام اندام‌ها
- در برخی موارد، کم شدن سطح هوشیاری
- عدم شناسایی زمان یا مکان
- بیهوشی موقت
- عدم امکان پاسخگویی به سوالات افراد پیرامون خود
- خیرگی یا چرخیدن چشم‌ها به یک سمت
- احتمال دفع ناخواسته و غیرارادی ادرار
- احساس گیجی
- تاری دید
- احساس خروج از بدن و برون‌فکنی
- سردرد
- اسپاسم غیرقابل‌کنترل
- ماهیچه‌ها
- خروج آب دهان به‌صورت کف آلود
- افتادن
- احساس مزه‌ی عجیب در دهان
- به هم فشردن شدید دندان‌ها
- گاز گرفتن زبان
- حرکت سریع و ناگهانی چشم‌ها
- ایجاد صداهای غیرطبیعی
- تغییر ناگهانی در خلق و خو
تشخیص تشنج
بعد از معاینات فیزیکی، بررسی پرونده پزشکی، داروهای مصرفی و بررسی علائم تشنج، پزشک ممکن است تست‌های خاصی را برای تشخیص دقیق علائم تشنج درخواست کند. پزشک شما سابقه پزشکی کامل و حوادث ناشی از تشنج را از شما خواهد پرسید.
به عنوان مثال، شرایطی مانند سردردهای میگرنی، اختلالات خواب و استرس شدید روانی می‌تواند علائم تشنج را ایجاد کند. آزمایش‌های آزمایشگاهی ممکن است به پزشک شما کمک کند که شرایط دیگری را که باعث ایجاد این اتفاق می‌شود، رد کند. آزمایش‌های لازم عبارت‌اند از:
- - آزمایش خون: برای بررسی عدم تعادل الکترولیتی
- - کشت مایع مغزی نخاعی: برای بررسی عفونت
- - غربالگری سم‌شناسی: برای آزمایش آلودگی با دارو یا سموم
- - آزمایش الکتروانسفالوگرافی نیز می‌تواند به تشخیص پزشک شما کمک کند. این آزمایش‌ها امواج مغزی را اندازه‌گیری می‌کند. مشاهده امواج مغزی در طی تشنج می‌تواند به تشخیص نوع تشنج کمک کند.
- - تصویربرداری مغزی: مانند سی تی اسکن یا اسکن MRI همچنین می‌تواند با ارائه یک تصویر واضح از مغز به تشخیص پزشک کمک کند. این اسکن‌ها اجازه می‌دهد که پزشک شما ناهنجاری‌هایی مانند جریان خون مسدود شده یا تومور را ببیند.
درمان تشنج
اهداف اصلی از کنترل تشنج عبارت است از:
- شناسایی صحیح نوع تشنج
- استفاده از داروهای مناسب با نوع تشنج
- مصرف کمترین مقدار دارو برای دستیابی به کنترل کافی
- حفظ سطح مناسب داروهای مصرفی
معمولاً درمان شامل موارد زیر می‌شود:
دارودرمانی
انواع مختلف دارو برای درمان صرع و تشنج وجود دارد. داروها بر اساس نوع تشنج، سن بیمار، عوارض جانبی، هزینه‌های دارویی و پایبندی به مصرف داروها تعیین می‌شوند. داروها در منزل به شکل کپسول، قرص، قطره یا اسپری و شربت مصرف می‌شوند یا به صورت مقعدی استعمال می‌شوند. اگر فرد مبتلا به تشنج در بیمارستان باشد، داروهایی از طریق تزریق وریدی برای وی تجویز می‌شود.
باید حتماً داروها به موقع و مطابق دستور پزشک مصرف شوند. زمانی که شما دارو مصرف می‌کنید، آزمایش‌های مختلفی برای ارزیابی میزان تأثیر داروها روی شما انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون: انجام آزمایش‌های مکرر خون برای بررسی سطح و میزان تأثیرات داروهای مصرف شده در بدن
- آزمایش ادرار: برای بررسی واکنش بدن نسبت به داروهای مصرف‌شده
- الکتروانسفالوگرام : برای بررسی و ارزیابی چگونگی کمک داروها به مغز در مشکلات الکتریکی
تحریک عصب واگ
تحریک عصب واگ (طولانی‌ترین عصب مغزی است که از ساقه مغز تا اندام‌های داخلی شکم ادامه می‌یابد) فقط برای افراد بالای ۱۲ سال که تشنج جزئی دارند و با روش‌های درمانی دیگر مداوا نشده‌اند به کار برده می‌شود. در تحریک عصب واگ تلاش می‌شود تا از عصب واگ که بزرگ‌ترین عصب گردنی است به مغز پالس‌های کوچک انرژی ارسال شود و تشنج کنترل شود.
برای انجام این منظور طی یک عمل جراحی یک باطری کوچک در دیواره قفسه سینه قرار داده می‌شود. در زیر پوست سیم‌های کوچکی از باطری به اطراف عصب واگ می‌رود. باطری برای ارسال پالس‌های انرژی در هر چند دقیقه یک بار به مغز برنامه‌ریزی می‌شود. وقتی که فرد احساس می‌کند که تشنج در حال وقوع است با نگه داشتن یک مگنت کوچک روی باطری، آن را فعال می‌کند. در بسیار از موارد با این کار جلوی بروز تشنج گرفته می‌شود.
عمل جراحی
یک روش دیگر درمانی برای کنترل تشنج، انجام عمل‌های جراحی است. عمل جراحی در یک شخص با ملاحظات زیر انجام می‌شود:
- - فرد مبتلا به تشنجی باشد که با دارودرمانی کنترل نشود.
- - فرد مبتلا به تشنجی باشد که همیشه در یک نقطه از مغز آغاز می‌شود.
- - فرد به تشنج در قسمتی از مغز مبتلا باشد که بتوان آن را بدون ایجاد اختلال در قدرت تکلم، حافظه یا دید برطرف کرد.
در برخورد با فرد دچار تشنج چه باید کرد؟
دیدن فرد مبتلا به تشنج می تواند ناراحت کننده باشد اما حفظ آرامش در این شرایط بسیار مهم است. در صورت برخورد با بیمار مبتلا به تشنج ضمن حفظ خونسردی اقدامات زیر را انجام دهید:
- - از سر فرد با یک بالشتک نرم محافظت کنید.
- - فرد را به یک سمت بچرخانید تا تنفس وی تسهیل شود.
- - هر گونه جسم سخت یا تیز را از دسترس فرد خارج کنید چرا که ممکن است به خود آسیب برساند.
- - هرگونه پوشش اطراف گردن را خارج کرده و عینک فرد را بردارید.
- - مشخصات و سوابق پزشکی فرد را پیدا کنید.
- - با اورژانس تماس بگیرید.
- - تا برگشت به حالت عادی و اطمینان از هوشیاری کامل فرد در کنار او بمانید.
در برخورد با فرد دچار تشنج باید از انجام چه اقداماتی پرهیز کرد؟
- - قرار دادن هر گونه جسم خارجی در دهان فرد
- - نگه داشتن فرد برای جلوگیری از تشنج
- - تنها گذاشتن فرد مبتلا به تشنج
- - قرار دادن کودک مبتلا به تشنج تب دار در وان حمام به منظور کاهش تب
احتمال پایان یافتن تشنج تب دار پیش از رسیدن کمک وجود دارد. در این حالت به منظور کاهش تب، پتوی اضافی و لباس های ضخیم را کنار بگذارید و به بیمار اطمینان دهید که حالش بهتر می شود.
قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. پس از تشنج ممکن است کودک تا چند روز تحریک پذیر باشد. به کودک خوابیدن در زمان مناسب را آموزش داده و اجازه دهید در اتاق خودش بخوابد.
دیدگاه