تنبیه بدنی یکی از روش‌های سنتی و قدیمی والدین است که اثرات منفی آن چه بسا بیشتر از جنبه‌های مثبت آن شناخته شده است.
تنبیه بدنی کودکان
تنبیه بدنی‌کودک یکی از روش‌های تربیتی است که بسیاری از والدین علارغم خواسته خود آن را انجام می‌دهند و با وجود ممنوعیت‌ها و مشخص شدن عوارض منفی تنبیه بدنی همچنان ادامه دارد. لازم است والدین توجه داشته باشند که اعمال خشونت آخرین راهبرد برای تنبیه نیست و همواره روش‌های جایگزین و بهتری نیز وجود دارد. شاید شما هم در شرایطی مجبور به اجرای تنبیه بدنی شده باشید. ناراحتی که برای شما و کودکتان بعد تنبیه بدنی ایجاد می‌شود، بر سلامت هر دوی شما تاثیر می‌گذارد. شناخت آسیب‌های وارده به کودک در اثر تنبیه بدنی از اهمیت بالایی برخوردار است و لازم است تا روش‌های تغییر و اصلاح رفتار جایگزین آن شود.
هرگونه آسیب به بدن کودک، از طریق دست، پا و یا وسیله‌های دیگری مانند چوب و کابل، شامل تنبیه بدنی‌کودک می‌شود. معمولا والدین و معلمان دو گروه افرادی هستند که کودک را تنبیه بدنی می‌کنند. پیش‌تر در مدارس و خانواده استفاده از تنبیه بدنی امری عادی به شمار می‌آمد اما امروزه تنبیه بدنی ممنوع شده و سازمان‌های حمایت از حقوق کودکان، با آن مقابله می‌کنند. این را نیز در نظر داشته باشید که تنبیه کودک برای شکل دهی برخی ویژگی‌ها در او لازم است، اگر از روش‌های درست تنبیه کودک استفاده کنید نه تنها به او آسیب نزده بلکه به نوعی او را برای بزرگسالی نیز آماده می‌کنید.
همچنین تنبیه بدنی از بسیاری جهات می‌تواند خطرناک باشد، مثلا اگر در اثر خشم به صورت او سیلی بزنید ممکن است برخورد انگشتان شما موجب آسیب‌دیدگی یا خونریزی در صورت او شود. ضربه زدن به نقاط ظریفی از صورت مانند چشم و گوش خیلی خطرناک است. بعضی از کودکان در اثر تنبیه بدنی دچار آسیب دیدگی اعصاب شده، فلج می‌شوند یا جان خود را از دست می‌دهند.
عواقب تنبیه بدنی در کودکان
خلق ذهنیت سیلی زدن
کودکان از رفتار پدر و مادر خود، چگونه زندگی کردن را می‌آموزند. تنبیه بدنی کودک و روا داشتن رفتار خشونت‌آمیز نسبت به او، این باور ذهنی را در کودک ایجاد می‌کند که سیلی زدن رفتاری قابل پذیرش است و او نیز می‌تواند به دیگران صدمه بزند. به یاد داشته باشید، هنگامی که بر روی کودک خود دست بلند می‌کنید، این مجوز را به او می‌دهید که دیگران را مورد ضرب و شتم قرار دهد.
تاثیر منفی بر شخصیت کودک
عواقب تنبیه بدنی در کودکان بیش از آنکه فیزیکی باشد، عاطفی است. کودک در حال رشد، مشغول ساختن تصویری از شخصیت خودش است. هنگامی که شما به دلیل انجام کار اشتباهی کودک خود را سیلی می‌زنید، این تصویر فرو می‌پاشد و کودک دیگر برای خود احترامی قایل نخواهد بود. در او این باور شکل می‌گیرد که کودک بدی است و مانند یک زخم دردناک برای مدت طولانی آن را با خود حمل می‌کند.
بی‌ارزش شدن والدین
تنبیه کردن کودک باعث می‌شود که فرزندتان از شما بترسد و با بزرگ‌تر شدن از شما فاصله بیشتری بگیرد و کم‌تر احترام شما را رعایت کند. از سویی دیگر شما نیز ممکن است برای لحظه‌ای احساس رضایت کنید، اما مطمیناً در بلندمدت احساس بدی خواهید داشت.
باقی ماندن برای مدت طولانی در ذهن کودک
به گفته پژوهشگران در دانشگاه میسوری، تنبیه در دوران کودکی، تاثیر منفی بر خلق‌وخوی آنان می‌گذارد. این پژوهش تایید می‌کند کودکانی که بیشتر سیلی خورده‌اند، چالش‌های بیشتری با پدر و مادر خود داشته‌اند. همچنین مشخص شده که این شیوه تنبیه بر سلامت روان کودک تاثیر می‌گذارد و بروز مشکلات روان شناختی متعدد از عواقب تنبیه بدنی در کودکان خواهد بود.
خشونت تبدیل به رفتار اولیه می‌شود
پدر و مادر با تنبیه کودک نه تنها خودشان تحت تاثیر عصبانیت و خشم قرار می‌گیرند، بلکه دانه‌های خشم را در نهاد فرزندان خود می‌کارد. این بدان معنی است که فرزند شما در سال‌های رشد، دارای مشکلات عاطفی می‌شود. با سیلی زدن، شاید مشکلات در لحظه حل شوند، اما در واقع آنها افزایش می‌یابند.
والدین هنگام تنبه کنترل خود را از دست می‌دهند
سیلی زدن کودک ممکن است با یک سیلی یا ضربه آرام به پشت او آغاز شود. با این‌حال، مرز باریکی میان تنبیه و ضرب‌وشتم کودک وجود دارد که پس از مدتی از بین می‌رود. برای نمونه، اگر کودک دوباره آن اشتباه را تکرار کند، شما تصمیم می‌گیرید که ضربه محکم‌تری به او بزنید تا «یاد بگیرد» رفتار بهتری داشته باشد. بنابراین، به مرور زمان تنبیه بدنی کودک برای شما و کودکتان شرایط را وخیم‌تر می‌کند.
کاهش عزت نفس کودکان
نتایج یک نظرسنجی نشان داده کودکانی که تنبیه بدنی شده‌اند، در بزرگسالی شخصیتی ضد اجتماعی، خودخواه و با عزت نفس پایین داشته‌اند.
کودک دچار مشکل وزن می‌شود
دکتر دانا نیجای گامبیرر، مشاور و سکسولوژیست، معتقد است که تنبیه بدنی در کودکی موجب چاقی و اضافه وزن در بزرگسالی می‌شود. به گفته وی، «چاقی نتیجه پرخوری و کم تحرکی است. این رفتار‌ها مکانیزم‌های فرار از موقعیت‌های ناخواسته‌اند. هر دوی آنها نشانه عزت‌نفس پایین و افسردگی هستند که منجر به کاهش اعتماد به نفس می‌شود. کمبود اعتماد به نفس موجب تشدید چاقی می‌شود و این چرخه معیوب ادامه می‌یابد.» تجربیات نامطلوب دوران کودکی، پیامدهای طولانی مدتی در قالب ناامیدی، چاقی، افسردگی و سوء مصرف مواد مخدر دارند.
ضرب‌وشتم خاطرات بد را به یاد می‌آورد
خاطرات کودک در مورد تنبیه شدن، لحظات شاد او را تلخ و سیاه می‌کند. یکی از وظایف اصلی پدر و مادر این است که هزاران خاطره شاد و دلپذیر برای کودک رقم بزنند. سیلی زدن باعث می‌شود تمام خاطرات مثبت کودکی ناخوشایند شود.
بروز ترس
معمولا تنبیه بدنی در بچه‌ها ترس‌های گوناگونی را ایجاد می‌کند. ترس از شروع یک فعالیت نو و جدید، ترس از وارد شدن به جمعی از غریبه‌ها، ترس از نمرات بد و تنبیه‌های معلم و حتی ترس از اتفاقات آینده و سرنوشتی که در انتظار اوست، از جمله ترس‌های کودکان آسیب دیده است.
شروع مشکلات خواب
کابوس‌های شبانه در کودکانی که تنبیه بدنی شده‌اند، بیشتر است. این کودکان اغلب دچار مشکلات خواب، دیر به خواب رفتن، یا دیر از خواب بیدار شدن می‌شوند. از علائم دیگر مشکلات خواب وقفه‌های تنفسی، دندان قروچه و حرف زدن هنگام خواب است.
ناتوانی در ابراز عشق و محبت
اغلب کودکانی که تنبیه بدنی شده‌اند در روابط خود نیز مشکل دارند. این کودکان در بزرگسالی نمی‌توانند با کسی یک رابطه سالم و درست داشته باشند و عشق بورزند. به علاوه اغلب در ابراز احساس دچار مشکل هستند.
کناره گیری و گوشه گیر شدن
اغلب بچه‌هایی که مورد تنبیه بدنی قرار می‌گیرند به دلیل احساس کمبودهای خود از جمع فاصله خواهند گرفت. بازی‌های یک نفره و تنها را به بازی دسته جمعی ترجیح می‌دهند و در نگاه کلی گوشه گیر هستند.
یادگیری رفتار خشونت آمیز
زمانی که کودک تحت تنبیه بدنی قرار می‌گیرد و دفاعی از خود ندارد، می‌آموزد در بزرگسالی در برابر اتفاقات ناگوار، از خشونت و ضرب و شتم دیگران استفاده کند. غالبا این کودکان در آینده بزرگسالانی می‌شوند که دائم در حال نزاع در کوچه و خیابان هستند و نمی‌توانند از قدرت کلامی به نحو درست استفاده کنند، تنها به این دلیل که یاد نگرفته‌اند چگونه به دیگران با زبان گفتار پاسخ دهند. همچنین رفتار کینه ورزی در کودک شکل می‌گیرد و باعث می‌شود که کودک فکر انتقام به سرش بزند.
مشکلات روانی-اجتماعی
آثار تنبیه بدنی می‌تواند بزرگسالی کودک را نیز دربرگیرد. افسردگی، اضطراب، فحشا و روابط جنسی خارج از چارچوب، اعتیاد، خیانت، فرار از مدرسه و منزل (به دلیل اعمال فشار شدید) تنها بخشی از آثار تنبیه بدنی‌کودک، در بزرگسالی است. محققان اعلام کردند که تنبیه بدنی در ضریب هوشی کودک نیز اثر بدی می‌گذارد.
پایین آمدن اعتماد به نفس
وقتی که کودک را تنبیه بدنی می‌کنید، احساس می‌کند که دنیا به آخر رسیده و به نوعی هیچکس و هیچ چیزی در دنیا مخصوصا افراد مهم زندگی‌اش (پدر و مادر) او را قبول ندارند. به طوری که دیگر حتی در کوچک‌ترین مسائل زندگی خود را قبول نداشته و در اتفاقات زندگی خود را مقصر می‌داند. این مسئله کم کم باعث کم شدن اعتماد به نفس کودک شده و در بزرگسالی اثرات بدی به جا می‌گذارد.
راهکارهای مناسب جایگزین تنبیه بدنی
به جای تنبیه بدنی مهارت کلامی خود را تقویت کنید
باید بدانید هر چقدر رفتار کودک مخرب باشد با صحبت کردن تا حدود زیادی می‌توان به بچه یاد داد که رفتارش اشتباه است و باید اصلاح شود. اما اگر از همان اول متوسل به زور و کتک شوید، نه تنها اثر خوبی ندارد، بلکه در دراز مدت اثرات مخرب رفتاری زیادی به دنبال خواهد داشت.
مسئولیت انجام کاری را به کودک محول کنید
به جای اینکه سر کودک غر بزنید و تذکر دهید، درست مانند یک بزرگسال به او مسئولیتی در خور توانش محول کنید. بگذارید کم کم یاد بگیرد روی پای خود بایستد و اگر کاری را اشتباه انجام داد سعی کنید آن را در حضور او اصلاح کنید تا یاد بگیرد درست را از غلط تشخیص دهد به جای آن که فورا به تنبیه متوسل شوید.
احساسات خودتان را تعدیل کنید
این روشی است که به کودکان می‌آموزد احساسات‌شان را تعدیل کنند. شما الگوی آنها هستید. وقتی ناراحتید دست به عمل نزنید. اگر در لحظاتی متوجه شدید نمی‌توانید به عشق درونی‌ای که به فرزندتان دارید متصل شوید، به این فکر کنید که در چنین موقعیتی پدرومادری خارق‌العاده چطور رفتار خواهند کرد؟ و همان کار را انجام بدهید. اگر نمی‌توانید، نفس عمیقی بکشید و تا زمانی که آرامش‌تان را بازبیابید صبر کنید؛ سپس به آنچه پیش آمده است رسیدگی کنید. در مقابل میل‌تان به تنبیه‌گری مقاومت کنید. تنبیه همیشه نتیجه‌ی معکوس می‌دهد.
حدومرز تعیین کنید، اما با ایجاد همدلی
البته که می‌خواهید روی برخی قواعد پافشاری داشته باشید. اما در عین حال می‌توانید چشم‌انداز کودک را تصدیق کنید. کودکان وقتی احساس می‌کنند که درک‌شان می‌کنید بهتر می‌توانند حدومرزهای ما را بپذیرند.
«گاز گرفتن ممنوعه! تو خیلی خیلی عصبانی هستی و اذیت شدی، اما باید این رو با حرف زدن به برادرت بگی.»
«الان وقت خوابه. می‌دونم دلت می‌خواست بیشتر بازی کنی.»
«تو نمی‌خوای مامان بهت نه بگه… شنیدم چی گفتی…و جوابم نهِ. ما به هم نمی‌گیم خفه شو، حتی وقتی از دست هم ناراحت و عصبانی هستیم.»
«مهم نیست چقدر ترسیدی، می‌خوام که حقیقت رو بهم بگی.»
عواقب اقدامات فرزندتان را توضیح دهید
گفتن چیزهایی مانند اینکه "اگر این کار را انجام بدهی، دیگر دوستت ندارم" فقط باعث می‌شود کودک از شما بترسد و به شما احترام نگذارند. ضمن آنکه این عبارات سلبی به آنها آموزش نمی‌دهد که چگونه باید رفتارشان را تغییر دهند.
پس با فرزندتان راجع به عواقب و نتایج اعمال و اقداماتشان صحبت کنید. بگذارید آنها درک کنند که اعمالشان چه عواقبی دارد. برای آنها توضیح دهید که این عواقب چگونه می‌تواند اطرافیان آنها را تحت تأثیر قرار دهد. فراموش نکنید که وقتی فرزندتان به‌درستی رفتار کرد، به او تبریک بگویید. بدین ترتیب آنها یاد می‌گیرند که کار درست چیست.
از کودکتان بخواهید که عذرخواهی کند
شما مطمئناً فرزند خود را مجبور کرده‌اید که وقتی بدرفتاری می‌کند بگوید "متأسفم"، اما آیا به قدرت واقعی این کلمات فکر کرده‌اید؟ عذرخواهی فوری گاهی اوقات بهترین راه عمل نیست.
کودک شما ابتدا باید روی رفتار و مشکل خود تأمل کند. به آنها فرصت دهید تا در مورد اقدامات خود و اینکه چگونه ممکن است دیگران را ناراحت کرده باشند، فکر کنند. هنگامی‌که فرزند شما آرام شد، با آنها در مورد آنچه اتفاق افتاده است صحبت کنید و از آنها بخواهید درباره افراد دیگری که ممکن است به آنها آسیب رسانده باشد، فکر کند.
پس‌ازآن خواهید دید که اقدام به عذرخواهی می‌کند. این عذرخواهی که حاصل فکر کردن است، بسیار صادقانه‌تر و مفیدتر از یک عذرخواهی فوری خواهد بود.
از فرزندتان بخواهید خودش گزینه تنبیهش را انتخاب کند
بسته به آنچه فرزندتان انجام داده، گزینه‌های مختلفی برای تنبیهش انتخاب کنید و از او بخواهید که از میان گزینه‌های موجود خود یکی را انتخاب کند. این گزینه‌ها می‌تواند طیفی از محدود کردن دسترسی آنها به وسایل الکترونیکی تا انجام کارهای خانگی بیشتر یا بازی با دوستانشان باشد.
با کودک خود صمیمی باشید
سعی کنید صمیمیت خود را در همه حال حفظ کنید تا اگر رفتار غلطی انجام داد، سردی رفتار شما به خاطر رفتاراشتباهش مشهود باشد و بتواند سردی رفتار شما را تفکیک کرده و تفاوت را دریابد. آن وقت خودش خود به خود می‌تواند کار درست و غلط را تشخیص دهد و متوجه خواهد شد که با لجبازی و خشونت زیاد راه به جایی نخواهد برد.
محیط های باز را برای بازی کودکان انتخاب کنید
معمولا بچه‌هایی که پرتحرک هستند، در معرض تنبیه‌های بدنی قرار می‌گیرند. والدین آنها اغلب می‌گویند که آنها اصلا آرام و قرار ندارند و غیر قابل کنترل هستند. در نتیجه این والدین ناگهان از کوره در می‌روند و کتک‌شان می‌زنند. در حالی که اگر محیط بازی کودک، به محیط‌های بازتری مثل پارک‌ها، اتاق‌های بازی کودکان، شهر بازی و... تبدیل شود، نه تنها انرژی ذخیره شده در کودکان به شیوه درست تخلیه می‌شود، بلکه باعث می‌شود که والدین با خیال آسوده تری کودک را برای بازی آزاد بگذارند.
اغلب پدر مادرها از اینکه کودک آنها در محیط بسته آپارتمان جنب و جوش داشته باشد و بالا و پایین بپرد، شکایت دارند و کودک را محدود می‌کنند اما از طرفی برای کودک موقعیتی فراهم نمی‌کنند که آزادانه بازی کند. کودک در سنین پایین نیاز به بازی و فعالیت بیشتر دارد. باید سعی کنید فرصت فعالیت و بازی در محیطی که امکان بازی دارد را برای کودکتان فراهم نمایید.
راهی برای گفتن کلمات تأییدی پیدا کنید
کودکان تقریبا به همه‌ی درخواست‌های ما جواب مثبت می‌دهند به این شرط که آن را با زبان خوش بیان کنیم. به جای نه گفتن راهی برای گفتنِ بله پیدا کنید؛ حتی وقتی مشغول وضع حدومرزها برای کودک هستید. «اوهوم الان وقت جمع‌وجور کردنه، و آره من بهت کمک می‌کنم و آره که می‌تونیم قلعه‌ای که ساختی رو جمع نکنیم، باشه می‌تونی در این‌باره غرغر کنی، بله اگه عجله کنی می‌تونیم یه داستان دیگه هم بخونیم، و البته که می‌تونیم این کار رو مثل یه بازی انجام بدیم و آره که عاشقتم و بله که شانس آوردم که مامام تو شدم. بله!» وقتی با بله گفتن و تأیید کردن با کودک حرف بزنید او واکنشی مهربانانه و درخورِ رفتار خودتان بروز خواهد داد.
زمان به‌خصوصی را به فرزندتان اختصاص بدهید
با در نظر گرفتن اوقاتی مخصوص به کودک رابطه‌ی خود را با او حفظ کنید. گوشی را خاموش کنید، لپ‌تاپ را ببندید و به فرزندتان بگویید: «خب، من تا ۲۰ دقیقه‌ی دیگه تماما در اختیار توام. می‌خواهی چه کار کنیم؟»
در این مدت از آنچه او می‌گوید تبعیت کنید. دنیا به‌خودی‌خود به طور مکرر به کودک احساس حقارت می‌دهد بنابراین در این ۲۰ دقیقه فردی ناشی و بی‌کفایت باشید و بگذارید او برنده باشد. هرهر خندیدن ترس‌ها و نگرانی‌های فروخورده را آزاد می‌کند، پس حتما با کودک بازی کنید، بخندید و دلقکش شوید. با بالش با هم بجنگید. کشتی بگیرید. او را در آغوش گرم و آرامش‌بخش خود بگیرید. بگذارید از آنچه در ذهن‌شان می‌گذرد با شما حرف بزند، بگذارید سرزنش کنند یا جیغ بکشند. فقط باید تمام این احساسات را بپذیرید و با تمام وجود در لحظه حضور داشته باشید. کودکان وقتی مطمئن می‌شوند که می‌توانند به صرفِ وقت اختصاصی روزانه‌‌ی والدین با آنها تکیه کنند شکوفا می‌شوند، زیرا به اندازه‌ی کافی اعتماد در آنها پدید می‌آید که بتوانند طیف احساساتی را که تجربه می‌کنند بازگو کنند؛ به علاوه این کودکان «مایل‌اند» که رفتاری درست داشته باشند.
به جای تنبیه بدنی به آنها آموزش دهید
به جای غر زدن و یا تنبیه بدنی به او آموزش دهید که این رفتارت من را آزار می‌دهد. آن وقت می‌بینید که خیلی راحت می‌شود رفتار او را کنترل و اصلاح کرد. یکی از مواردی که معمولا والدین فرزندانشان را بخاطر آن تنبیه می‌کنند بی نظمی است. ابتدا سعی کنید نظم را به کودک آموزش دهید و رفتار کودک را اصلاح کنید در این هنگام نتایج به مراتب بهتری خواهید گرفت
از محرومیت به جای تنبیه بدنی استفاده کنید
اگر رفتار بدی از کودک دیدید از او بخواهید مدتی در گوشه دیوار بایستد و به رفتارش فکر کند. در این مدت هم از هر چیز لذت بخشی مثل اسباب بازی و خوراکی دوست داشتنی‌اش او را محروم نمایید. این کار کودک را به قضاوت در مورد رفتارش وامی‌دارد و رفتار بد او به مرور اصلاح می‌شود.
به احساسات کودک بها بدهید
وقتی کودک اسیر هورمون آدرنالین و دیگر هورمون‌های جنگ و گریز باشد، نمی‌تواند چیزی یاد بگیرد. به جای موعظه کردن برای کودک «زمانی برای در میان گذاشتن احساسات» در نظر بگیرید؛ با او بمانید و اجازه بدهید زیر سایه‌ی شما هیجانات احساسی‌ِ خود را بیان کند. هدف این است که «محیط انسجام‌بخش»برای ناراحتی کودک فراهم کنید. محیطی حمایتی که در آن کودک قادر باشد به انسجام احساسی دست پیدا کند. بیان احساسات به فرد بالغی که مراقب، پذیرا و امن است به کودک کمک می‌کند از میان عواطفی که تجربه می‌کند بگذرد و بیاموزد که چگونه خودش را دلداری بدهد تا سرانجام قادر باشد به صورت مستقل احساساتش را تعدیل کند.
وقتی کودک طوفان احساساتش را شرح می‌دهد سعی نکنید برایش دلیل بیاورید. بعد از این برون‌ریزیِ احساسی کودک حال بسیار بهتری پیدا می‌کند و به شما نزدیک‌تر می‌شود؛ در همین زمان ذهنش نسبت به راهنمایی‌های شما حالت پذیرنده پیدا می‌کند. حالا می‌توانید به او بگویید چرا ما از عبارت «خفه شو» استفاده نمی‌کنیم، چون رنجش به بار می‌آورد؛ یا چرا دروغ نمی‌گوییم، چون رشته‌ی نامرئی‌ای را که قلب‌هایمان را به هم وصل می‌کند قطع می‌کند.
گفتگوی کوتاه داشته باشد
هنگامی که کودک کار اشتباهی انجام می‌دهد، اولین و بهترین واکنش، صحبت کردن در مورد آن است. گاهی اوقات صحبت کردن با کودک پیرامون رفتار اشتباهش کافی است تا آن را اصلاح کند. در هنگام صحبت به عواقب رفتار ناپسند کودک اشاره کنید. کودکان گاهی اوقات نیاز دارند تا از زنجیره پیامدهای رفتار اشتباه خود آگاه شوند.
مخالفت خود را بیان کنید
ساده‌ترین و موثر‌ترین روش تغییر رفتار کودک این است که به او بفهمانید رفتارش را نمی‌پسندید. اعتراض خود را به روشنی بیان کنید و دلایل‌تان را توضیح دهید. هنگامی که کودک ناراحتی و مخالفت شما را می‌بیند، ممکن است خود به خود آن رفتار را اصلاح کند. کودک نیاز به تایید شما دارد و اگر ناخشنودی شما را در نگاه اول ببیند، بر روی رفتارش تاثیر می‌گذارد. غر نزنید، کوتاه نیایید، مخالفت خود را بیان کنید؛ مخالفت شما باید به آرامی و روشنی بیان شود، بدون خشم و قلدری!
دیدگاه