داروهای ترک اعتیاد
داروهایی وجود دارند که علائم محرومیت را تسکین می دهند. این داروها می توانند تجربه محرومیت را آسان تر و تحمل پذیرتر نموده و شانس موفقیت را بیشتر کنند.
متادون
یک ماده شبه افیونی و یکی از موفق ترین برنامه های جانشین سازی، استفاده از متادون جهت درمان افراد معتاد به مواد مخدر است. در این روش، سعی می شود با رعایت مراقبت های پزشکی خاص که منطبق با وضع عمومی معتاد است و با بهره گیری از متادون (در کوتاه مدت یا دراز مدت) ترک اعتیاد صورت پذیرد.
متادون برای تسکین درد، تسکین علایم ترک اختلال مصرف مواد افیونی و به عنوان ماده نگهدارنده ای برای مصرف کنندگان مواد افیونی به کار می رود.
متادون کاربرد زیادی در ترک اعتیاد و به جهت سم زدایی معتادان به تریاک و هروئین دارد و موجب کاهش درد و فرونشینی علایم ترک می گردد. مقدار تجویز متادون، بستگی به میزان مواد افیونی مصرفی دارد.
استفاده از متادون زیر نظر روان پزشک صورت می گیرد و طرز استفاده از آن به این صورت است که نخست باید مقداری از متادون را که باعث جلوگیری از بروز علایم سندروم ترک می شود، به دست آورد که به آن میزان تعادل کننده گفته می شود. پزشک به ازای هر سه میلی گرم مرفین یا یک میلی گرم هروئین، یک میلی گرم متادون را تجویز می کند و این مقدار برای 3 روز ادامه دارد و بعد از آن 3 روز آرام آرام مقدار مصرفی را کاهش می دهد. همچنین، مصرف متادون نباید بیشتر از 10 روز باشد و تجویز 20 تا 80 میلی گرم آن در روز می تواند بیمار را در یک وضعیت ثابت نگه دارد.
قابل ذکر است که اگر شخص وابسته به مواد از درمان های جایگزینی چون متادون با دوز مناسب و کافی استفاده کند، نمی تواند مجددا مصرف مواد افیونی را شروع کند، زیرا مصرف مواد افیونی موجب سرخوشی بیمار نخواهد بود و حتی احتمال مسمومیت و گاه مرگ را به همراه دارد. این داروها بیشتر گیرنده های مغزی شخص را پر می کند و مصرف مواد مخدر اثری در این فرد نخواهد داشت.
استفاده از متادون در ترک وابستگی به مواد، دارای مزایای زیر می باشد که عبارتند از:
• ایجاد حداقل نشئگی و کنار آمدن با علایم ترک و یا راحت تر گذراندن دوران ترک
• احساس اجبار کمتر برای به دست آوردن مواد افیونی و کاهش انجام اعمال جنایی و روی آوردن به مصرف هروئین، تریاک و دیگر مواد افیونی
• رهایی از مصرف وریدی هروئین و جلوگیری از ابتلا و انتشار ویروس ایدز و هپاتیت و...
• کاهش خواب آلودگی و علایم افسردگی و اضطراب
• امکان ادامه فعالیت های اجتماعی (شغل)
• تسهیل در انجام و ادامه روان درمانی و بازپروری
• افزایش حمایت های اجتماعی در برطرف کردن مشکلات شخصی
تنها عیب عمده استفاده از متادون، زمانی ظاهر می شود که مصرف متادون بیش از ده روز ادامه پیدا می کند و در این صورت، فرد به آن ماده نیز وابسته خواهد شد.
متادون دو مزیت عمده دارد: اول، اینکه اثر نشئهآور آن کمتر از تریاک و هروئین است. پس وابستگی روانی کمتری نیز ایجاد می کند و ترک آن نیز راحت تر است و بیمار در محدوده طبیعی باقی می ماند. دوم، اینکه متادون عامل نگهدارنده وابستگی به شبه افیون ها است. مصرف متادون با کاهش مصرف شبه افیون های غیرمجاز، عفونت HIV و رفتار جنایی همراه است و با افزایش بازپروری اجتماعی ارتباط دارد.
اگر متادون درست تجویز شود، نه مسموم کننده است نا آرام بخش و در فعالیت های روزمره اختلالی ایجاد نمی کند و نشانه های ترک ظرف 1 تا 3 روز متوقف می شوند و اشتیاق به مصرف هروئین و تریاک کاهش می یابد.
به علاوه، ثابت شده است که درمان نگهدارنده با متادون هرچند ممکن است منجر به قطع مصرف ماده افیونی نگردد، اما به بهبود کارکرد اجتماعی معتادان و کاهش عمده در میزان عوارض جسمانی اعتیاد مانند جرم و جنایت، اختلال در عملکرد شغلی و اقتصادی، افت تحصیلی و عوارض روانی اعتیاد مانند افسردگی و نابسامانی های اجتماعی و خانوادگی مرتبط با اعتیاد منجر می شود.
کلونیدین
یک داروی غیر اپیوئیدی (افیونی) است که در جهت کاهش علایم محرومیت از مواد مخدر بسیار مفید است. کلونیدین به صورت خوراکی تجویز می شود و در بیماران سرپایی دوز مصرفی آن بیشتر از یک میلی گرم در روز نیست. از عوارض عمده مصرف کلونیدین، می توان خواب آور بودن و افزایش فشار خون را ذکر کرد. مصرف این دارو باعث رفع بعضی از علایم جسمانی مرحله حاد سندروم محرومیت مانند لرز، ریزش اشک، خمیازه، کرامپ های شکمی، تعریق، دردهای عضلانی، تهوع، استفراغ و اسهال می شود.
با توجه به اینکه مصرف کلونیدین تمام علایم محرومیت را مهار نمی کند، درمان های دیگری را باید به طرح درمانی اضافه کرد، مانند تجویز ایبوپروفن برای کاهش دردهای عضلانی، کینین جهت کنترل اسپاسم و پرش های عضلانی، بنزودیازپین در جهت کاهش اضطراب و غیره. از عوارض جانبی مصرف کلونیدین پرخوابی، خشکی دهان، درد استخوانی و مفصلی را می توان نام برد.
داروهای مورداستفاده در سم زدایی ترجیحاً خوراکی بوده و دارای اثرات طولانی می باشند. در حقیقت، بیمار روی داروهای اخیر تثبیت شده و سپس داروهای جانشین شده به تدریج قطع می شوند و از داروی اعتیادآور محروم می شود. سم زدایی درمان کاملی نیست، بلکه مرحله اول درمان است و بعد از سم زدایی، به درمان طولانی مدت یا عمیق احتیاج است. روش های سم زدایی به صورت بستری شدن در بیمارستان، روش های نیمه بستری، روش سرپایی و سم زدایی سریع و فوق سریع است که هرکدام دارای معایب و مزایاهایی هستند. در سم زدایی می توان از داروهای مختلفی چون متادون LAAM بوپرنورفین، آنتاگونیست های مخدر چون نالوکسان و نالتروکسان استفاده کرد و برای جلوگیری از بازگشت به مصرف ماده مخدر می توان از روش های غیردارویی نیز بهره جست.
آنتی هیستامین ها و ضدافسردگی ها
برای درمان اضطراب و بی قراری و بی خوابی این افراد داروهای خانواده ضدافسردگی سه حلقه ای مثل آمی تریپتیلین و همچنین داروهای آنتی هیستامین مانند دیفن هیدرامین و هیدروکسی زین و... تجویز می گردد. درمان های دارویی را می توان تحت عنوان آگونیست ها و آنتا گونیست های مرفین طبقه بندی کرد.
آگونیست ها یعنی مواد شبه افیونی یا شبه مرفینی که از اوایل قرن بیستم، از نظر قانونی برای درمان اختلال مصرف مواد مخدر قابل دسترسی بود و دیگر مواد شبه مخدر متادون و بوپرونورفین با اسم متداول آمپول تمجیزک در بین معتادان و قرص زیرزبانی آن، می باشند.
بوپرنورفین
بوپرنورفین جدیدترین و موثرترین دارو در سم زدایی و درمان نگهدارنده وابستگی به مواد به شمار می رود. بوپرونورفین شبیه به متادون است و به احتمال خیلی کمتری وابستگی جسمانی ایجاد می کند و مصرف کننده بعد از قطع این دارو، به نشانه های ترک ناشی از قطع کردن مبتلا نخواهد شد و یا علایم ترک بسیار کمتری از متادون خواهد داشت. بوپرونورفین یک آگونیست – آنتاگونیست مرکب است که آثاری شبیه به آثار مرفین ایجاد می کند، اما آثار آنتاگونیستی های خالص مثل هروئین و مرفین را مسدود می کند. ویژگی های مهم این دارو، تاثیر آنتاگونیستی آن است، زمانی که دارو با دوز بالا استفاده شود خطر مصرف مقدار زیاد، سوءمصرف آن را بالا نمی برد.
در درمان اعتیاد افیونی با بوپرنورفین، باید کل فرایند درمان، از القا یا جایگزینی گرفته تا تثبیت و سپس نگهداری را مورد توجه قرار داد. در هر کدام از این مراحل در فرایند درمان، باید عوامل متعددی را مورد توجه قرار داد. در هر کدام از این مراحل در فرایند درمان، باید عوامل متعددی را مورد توجه قرار داد تا بتوان مراقبت های جامع و دارای بیشترین اثربخشی را در مورد اعتیاد افیونی فراهم ساخت.
در ابتدا، یک ارزیابی جامع باید به منظور درک ماهیت مشکلات اعتیادی فرد، به ویژه نوع ماده افیونی، آخرین زمان مصرف و دیگر اطلاعات صورت پذیرد. مصرف بوپرنورفین توسط شخص وابسته به مواد افیونی و به عبارت دیگر توسط کسی که گیرنده هایش در اشغال مواد افیونی است، می تواند موجب تسریع سندروم ترک مواد افیونی شود.
بنابراین، فرد باید قبل از مصرف نخستین دوز بوپرنورفین، حداقل شش ماه پیش از آن، به مصرف مواد افیونی خاتمه داده باشد و هیچ گونه تاثیر باقیمانده ای هم از آخرین دوز مصرف مواد افیونی در او بر جای نمانده باشد. با مصرف کم و یا زیاد بوپرنورفین، نشانه های ترک روی می دهد، اما در صورت مصرف بسیار کم آن، ترک تدریجی و در صورت مصرف زیاد بوپرنورفین، ترک تسریع شده رخ می دهد.
مصرف بوپرنورفین نسبت به متادون دارای فواید زیادی می باشد که این فواید عبارتند از:
• بوپرنورفین برخلاف متادون با افزایش دوز مصرفی، حالت سرخوشی ایجاد نمی کند. بنابراین این ماده قابلیت سوءمصرف کمتری نسبت به متادون دارد.
• نیمه عمر بوپرنورفین طولانی تر از متادون بوده و به صورت روزانه یا دو روز یکبار مصرف می شود.
• بوپرنورفین در مقایسه با متادون و لام عوارض مسمومیت کمتر، علایم قطع مصرف خفیف تر و ترک راحت تر را سبب می شود.
• بوپرنورفین در مصرف زیرزبانی خطر سوءمصرف ندارد و اگز بیش از 30 میلی گرم آن در روز مصرف شود، تاثیر منفی ایجاد نمی کند و بیمار تمایل به استفاده بیشتر آن ندارد.
قابل ذکر است که معمول ترین واکنش های ناسازگارانه نسبت به بوپرنورفین بی خوابی و خشکی دهان است، اما علایم دیگری که کمتر ظاهر می شوند، عبارتند از: خارش و کهیر، التهاب پوست، لرز و سرگیجه. به علاوه به نظر می رسد که جهت ترک هروئین، بوپرنورفین بهتر از متادون باشد.
آنتاگونیست ها
استفاده از آنتاگونیست های مواد مخدر یا به عبارتی، پادزهرهای مواد مخدر یکی از روش های درمانی معتادان به طریق دارویی است که در سال 1960، به عنوان توان بخشی در درمان فرد معتاد، به ویژه به منظور خنثی نمودن محرک های شرطی و جلوگیری از اعتیاد مجدد مورد استفاده قرار گرفت.
آنتاگونیست ها پس از اتصال به گیرنده های اپیوئیدی موجب قطع اثرات شادآور ماده مخدر شده و به دنبال آن، باعث عدم تمایل به مصرف مجدد مواد می شوند (زیرا مصرف مجدد به سرخوشی منجر نمی شود). همچنین، از وابستگی جسمانی مجدد و بروز علایم قطع در صورت مصرف مجدد آن جلوگیری می کنند.
نالتروکسان
نالتروکسان جز درمان های آنتاگونیستی است. این ماده اثر خود را از طریق تعامل با سیستم عصبی و انتقال دهنده های عصبی آن اعمال می کند. این دارو محل اثر مولکول های شیمیایی مواد را مسدود کرده و مانع از رسیدن آنها به گیرنده ها و اثربخشی آنها می شود. این فرایند تدریجاً موجب کاهش اثرات مواد و رفع وابستگی جسمانی فرد به مواد می شود.
نالتروکسان باید تا زمانی که بیمار از نظر روانشناختی در خطر بازگشت به اختلال مصرف مواد اپیوئیدی (افیونی) است ادامه یابد. این دارو برای درمان وابستگی به هروئین مصرف می شود و از تاثیر مواد افیونی جلوگیری می کند و اگر کسی این دارو را مصرف کند، نمی تواند تاثیرات لذت بخش هروئین را تجربه کند و کمتر به دنبال مصرف فروئین می رود.
نالتروکسان یک داروی آنتاگونیست است که گیرنده های افیونی را مسدود می کند و بر همین اساس آثار نگه دارنده نالتروکسان تضمین می کند که بیمار بدون افیون باقی بماند.
نیمه عمر نالتروکسان 4 ساعت بوده و مصرف آن بعد از سم زدایی، از بی خوابی و اضطراب جلوگیری می نماید. یک دوز خوراکی نالتروکسان باعث بلوکه شدن اثر هروئین به مدت 48 ساعت می گردد، از طرفی، نالتروکسان می تواند در درمان الکلیسم مفید باشد. یکی از نکات مثبت مصرف نالتروکسان، این است که ایجاد وابستگی نمی کند و می توان آن را به طور ناگهانی قطع نمود. مدت زمان درمان با نالتروکسان 6 ماه الی یکسال خواهد بود و به عنوان یک داروی مناسب به منظور درمان رفتار اختلال مصرف مواد می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
دی سولفیرام
یکی دیگر از داروهای مصرفی برای ایجاد نفرت و عدم مصرف مواد، دی سولفیرام است. یکی از نخستین داروهای این خانواده، دی سولفیرام، با نام تجاری آنتابیوز یا ضد الکل است. این دارو در گروه ضد میخوارگی قرار می گیرد. در حقیقت مصرف الکل، سطح استالدئید را افزایش می دهد و موجب بروز علایم می خوارگی می شود.
مصرف دی سولفیرام آنزیم تسریع کننده تجزیه استالدئید را در خون مهار می کند. هدف از به کارگیری این دارو، خنثی سازی پیامدهای مثبت مصرف الکل و جایگزین نمودن آنها با آثار و علایم منفی تولید شده توسط دی سولفیرام است.
اساس شکل گیری این روش درمانی، بر پایه شرطی سازی و اصول یادگیری در شکل گیری وابستگی به مواد استوار است.
دی سولفیرام یک داروی حساس به الکل است و اگر در حین مصرف دارو، الکل نیز مصرف شود، ترکیب این داروبا یکدیگر موجب بازداری آنزیم استالدئید و هیدروژناز شده و واکنش های ناخوشایند و نامطبوعی چون سرگیجه، تعریق، تهوع و استفراغ ایجاد می کند. به علاوه، در ناحیه صورت، چشم، اندام های بالا تنه و قفسه سینه احساس سوزش، گرما، برافروختگی، احساس سرگیجه، افت فشارخون، تهوع، احساس کسالت، تاری دید، طپش قلب، احساس کمبود اکسیژن، سستی و بی حسی اندام ها ظاهر خواهد شد.
لوو–آلفا-استیل متادول
یکی از داروهایی که در درمان های زیستی مورد استفاده قرار می گیرد، لام است. این داور ماده افیونی مصنوعی و یا یک آگونیست مرکب از مواد افیونی است که عملکرد شبیه مرفین دارد؛ اما اثرات ماندگار طولانی تری نسبت به سایر مواد افیونی دارد. مدت اثر این دارو بین 48 تا 72 ساعت است و تنها سه بار در هفته تجویز می شود و سودمندی و ایمنی لام شبیه به متادون است.
مصرف لام در مقایسه با متادون، دارای مزایایی است که می توان به اثرات فارماکولوژیک آن اشاره کرد. به طور مثال، مصرف لام، اقرات نسبتاً کند و بقا طولانی مدت ایجاد می کند و همین موضوع دو پیامئ مهم را به دنبال دارد که عبارتند از:
الف) به علت اینکه تاثیر آن فوری ظاهر نمی شود، خطرات سوء مصرف این دارو کاهش می یابد.
ب) به علت اینکه اثرات فارماکولوژیکی این دارو طولانی مدت می باشد، این امر موجب کاهش ملاقات ها به جهت تعیین مقدار مصرف دارو، آرامش بیشتر مراجع، کاهش مقدار مصرف و تردد درمانجو در بیمارستان یا کلینیک خواهد شد.
دیدگاه