ریتالین | عوارض مصرف ریتالین | اعتیاد به ریتالین | موارد مصرف ریتالین

متیل فنیدات با نام تجاری (Ritalin) یک محرک سیستم عصبی است که اثرات دارویی آن مشابه آمفتامین است.

ریتالین

ریتالین دارویی محرک از خانواده آمفتامین ها می باشد و در از نظر اعتیادزایی در کنار سایر اعضای این خانواده همچون اکستازی قرار می گیرد. مصرف این محرک باعث تحریک سیستم عصبی به ترشح بیشتر دوپامین می شود و این ترشح دوپامین باعث ایجاد حالت سرخوشی در مصرف کننده می شود. به همین جهت از این دارو در دوزهای پایین برای بیمارانی که به علت کمبود دوپامین در مغز با مشکلاتی همچون عدم تمرکز مواجه هستند استفاده می شود.

ریتالین یک داروی محرک با ماده موثر متیل فنیدات (Methyl Phenidate) می‌باشد که به صورت قرص روکش دار یا پچ‌های پوستی استفاده می‌شود. اثرات مثبت این دارو برای بیماری‌هایی از جمله بیش فعالی (اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD) و حمله خواب (Narcolepsy) به اثبات رسیده است. در بیماری ADHD فرد بیمار (اغلب در کودکان) به علت کمبود ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین در مغزشان با مشکل عدم تمرکز مواجه هستند. در این افراد استفاده از ریتالین می‌تواند به استفاده بهینه‌تر مغز از دوپامین موجود کمک کرده و در نتیجه منجر به افزایش تمرکز در این افراد شوند.

ترشح دوپامین باعث ایجاد حالت سرخوشی در مصرف کننده می شود و متاسفانه بسیاری برای تجربه حالت سرخوشی اقدام به استفاده غیراصولی این دارو می کنند. مصرف مکرر از این محرک باعث ایجاد تحمل نسبت به آن شده و مصرف کنندگان برای تجربه حالت سرخوشی ناشی از مصرف ریتالین مجبور به افزایش دوزمصرفی می شوند و اعتیاد به این محرک شکل میگیرد.

در سوی دیگر مصرف خارج از تجویز پزشک این محرک باعث می شود تا مصرف کنندگان به علت عدم درک صحیح خستگی و نیاز به استراحت، دچار کم خوابی غیرطبیعی شده و بتوانند بازه ی زمانی زیادی را بیدار باشد. متاسفانه این ویژگی باعث شده تا بسیاری از دانشجویان و دانش آموزان در زمان امتحانات برای مطالعه بیشتر و مقابله با خواب خود اقدام به مصرف ریتالین کنند، به همین جهت است که بسیاری از محرک به عنوان “قرص شب امتحان” یاد می کنند.

عوارض جانبی مصرف ریتالین

ریتالین ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شامل موارد زیر شود:

• درد قفسه سینه و مشکلات تنفسی

• سبک شدن سر

• توهم

• مشکلات جدید رفتاری

• خشم

• پارانوئید

• کلافگی

• بی قراری

• سرگیجه

• سردرد

• از حال رفتن

• کم خونی

• نارسایی کبدی و مشکلات پوستی

• بی حسی و درد انگشتان دست و پا

• احساس سردی در انگشتان دست یا پا

• زخم های بدون دلیل

• تغییر رنگ پوست ( رنگ پریده ، قرمز یا کبود مخصوصاً در قسمت انگشتان دست و انگشتان پا)

• اختلال در نعوظ و همراه با درد که ممکن است 4 ساعت یا حتی بیشتر طول بکشد.

عوارض جانبی رایج آن نیز شامل موارد زیر است:

• تغییرات روحیه

• عرق شدید

• احساس نگرانی و کلافگی

• مشکلات خواب مثل بی خوابی

• ضربان قلب تند

• درد قفسه سینه هنگام تپش قلب

• افزایش فشار خون

• کاهش اشتها

• کاهش وزن

• خشکی دهان

• حالت تهوع

•  دل درد

• سردرد

مصرف ریتالین در افراد سالم

دانشجویان و دانش آموزان در دوران تحصیلی، در اثر تبلیغات و بعضا فشار اطرافیان اعم از دوستان، مشاوران و حتی بعضی والدین، با هدف تمرکز بیش‌تر، افزایش حافظه و بهبود عملکرد در امتحانات ترغیب به مصرف این دارو حتی بر خلاف سالم بودن می شوند. هرچند در تحقیقات مختلف این قضیه به طور کامل مورد بحث قرار گرفته و در بعضی تحقیقات آماری به اثبات رسیده که مصرف ریتالین به بهبود عملکرد افراد در امتحانات کمک خاصی نمی‌کند.

در مقاله review که در سال 2014 توسط Linssen et al منتشر شد مقالات قبلی، که اثرات ریتالین را بر روی افراد سالم مورد ارزیابی قرار داده بودند، بررسی شد. و نشان داده شد که یک بار استفاده از ریتالین با دوز های مختلف چه اثرات مثبتی بر ارتقا عملکرد های شناختی افراد سالم می تواند بگذارد. مطالعات نشان داده اند که استفاده تک دوز از این دارو، در دوز هایی بین 10 تا 20 میلی گرم باعث ارتقا عملکرد حافظه کاری (Working memory) و حافظه کوتاه مدت خواهد شد. در دوز های زیر 10 میلیگرم باعث افزایش سرعت پردازش (Speed of processing) در افراد سالم خواهد شد. همچنین در دوز های زیر 20 میلیگرم باعث ارتقا عملکرد های مرتبط با حافظه کلامی (Verbal learning and memory) می شود. در اکثر مطالعات، دوز های بالای 20 میلیگرم تفاوت زیادی در بهبود و ارتقا عملکرد افراد نشان نداد. که می توان گفت تاثیرات مثبت ریتالین وابسته به دوز نمی باشد. باید توجه داشت که این مطالعات فقط استفاده از تک دوز از دارو را مورد بررسی قرار داده اند و بیشتر تمرکزشان بر روی ارتقا عملکرد های شناختی و تاثیرات مثبت ریتالین بوده است و تاثیرات منفی ریتالین را مورد بررسی قرار نداده اند.

با توجه به اثرات مثبت ریتالین بر عملکرد های شناختی شاید این سوال پیش آید که چرا پزشکان این دارو را برای افراد سالم تجویز نمی کنند؟ در جواب باید گفت که این یک دارو است و برای درمان ساخته شده است و همین طور عوارض مصرف طولانی مدت آن نیز به اثبات رسیده است و با توجه به اینکه احتمالا فواید ریتالین برای افرادی سالم از عوارض آن کمتر است مانع از توصیه‌ی پزشکان به استفاده از این دارو می‌شود. همچنین با توجه به اعتیادآور بودن این دارو، استفاده‌ی آن در افراد سالم توصیه نمی‌شود.

در حال حاضر مطالعات بیشتری لازم است تا تاثیرات مثبت و منفی ریتالین را در افراد سالم که به صورت کنترل شده این دارو را مصرف می کنند باید صورت گیرد. مطالعات آینده باید به طور خاص بر روی ریتالین متمرکز شود تا به اندازه کافی مزایای آن نسبت به خطرات این دارو را مورد سنجش قرار دهد.

تاثیرات داروی ریتالین بر کودکان

این دارو می‌تواند به طور موقت رشد کودک را به خصوص در دو سال اول مصرف کاهش دهد. پزشک کودک ممکن است برای درمان علائم بیش فعالی این دارو را برای کودکتان تجویز کند. مصرف اغلب در تابستان تجویز می‌شود زیرا در ماه‌های تابستان می‌تواند باعث تشویق رشد شود.

در صورت استفاده طولانی مدت، این دارو ممکن است بر میزان رشد، وزن و قد کودکان تأثیر بگذارد. برای کاهش خطر، پزشک ممکن است توصیه کند هر از چند گاهی دارو را قطع کنید. وزن و قد کودک را مرتباً بررسی کنید و برای جزئیات بیشتر حتما با روانپزشک یا داروساز مشورت کنید.

مصرف ریتالین در دوران بارداری و شیر‌دهی

ریتالین توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به عنوان داروی گروه C بارداری طبقه بندی شده است. این بدان معنی است که اگرچه هیچ مطالعه کنترل شده‌ای روی زنان باردار انجام نشده است، اما مطالعات انجام شده روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که مصرف ریتالین در دوران بارداری خطرناک است و می‌تواند اثرات جانبی بر جنین بگذارد. یک مطالعه نشان می‌دهد که مادرانی که در سه ماه اول بارداری از ریتالین استفاده کرده اند، نوزادانی با نقص مادرزادی قلبی به دنیا آورده اند.

سایر گزارش های پزشکی حاکی از آن است که مصرف ریتالین در دوران پزشکی می‌تواند باعث ناهنجاری‌هایی در انگشت و حتی ناهنجاری جسمانی شود.

متیل فنیدات می‌تواند وارد شیر مادر شود و به راحتی به بدن کودک منتقل شود. اما تا به امروز هیچ گزارشی در مورد عوارض جانبی ریتالین در شیر مادر یافت نشده است. مصرف ریتالین هم در دوران بارداری و هم در دوران شیردهی باید تحت نظر پزشک تجویز و مصرف شود.

اعتیاد به داروی ریتالین

 ریتالین باعث ایجاد بهبودی در بیماران با اثر بر دوپامین و افزایش مقدار در دسترس آن برای مغز می‌شود. دوپامین ماده‌ای است که در سیستم پاداش در مغز ترشح می‌شود. این سیستم در زمانی که عملکردی لذت بخش از فرد سر بزند و یا ماده‌ای لذت بخش به بدن او وارد شود با ترشح دوپامین احساس لذت را ایجاد می‌کند. همین نکته باعث می‌شود که افراد به مواد مخدر مختلف (و یا حتی فعالیت‌های مختلف) اعتیاد پیدا کنند. زیرا برای احساس لذت بیش‌تر، با استفاده از مواد مخدر، سطح دوپامین را در مغز خود بالا می برند. دقیقا از طریق همین مکانیسم ریتالین نیز می‌تواند باعث اعتیاد در مصرف کنندگان شود.

عوارض ترک ریتالین

متیل فنیدات، مانند سایر محرک‌های سیستم عصبی مرکزی، ممکن است اعتیاد‌آور باشد. مصرف دوز بالا، باعث افزایش سریع دوپامین می‌شود و در نتیجه احساس سرخوشی موقت ایجاد می‌کند. در صورت قطع ناگهانی این دارو ممکن است عوارضی همچون عوارض ترک مواد را داشته باشد.

علائم ترک شامل اختلالت خواب، خستگی و افسردگی است. مصرف بهتر است تحت نظر پزشک و با دوز کم شروع شود. در صورت سوء ‌مصرف، این دارو می‌تواند عوارضی همچون روان‌پریشی و پارانویا ایجاد کند.

دوز بالای این دارو می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیر شود:

• لزرش و انقباض شدید عضلات

• نوسانات خلقی

• گیجی

• توهم و هذیان

• تشنج

تداخل دارویی ریتالین

بسیاری از داروها در صورتی که همراه یکدیگر مصرف شوند برای فرد عوارض شدیدی دارند و گاهی بسیار خطرناک هستند. بعضی از داروهای ضد افسردگی در صورتی که همزمان با ریتالین مصرف شوند ممکن است اثرات خطرناکی مانند افزایش فشار خون داشته باشند. بعضی از داروها از جمله داروهای موسوم به سه حلقه ای مورد استفاده در درمان افسردگی در صورت مصرف همزمان با ریتالین ممکن است اثر خود را از دست بدهند. همچنین ممکن است ریتالین اثر داروهای کنترل کننده فشار خون را کاهش دهد و نقش خنثی کننده برای آن‌ها داشته باشد.

نحوه مصرف ریتالین و دوز مصرفی آن

قبل از شروع به مصرف ریتالین راهنمای دارویی داخل جعبه را با دقت بخوانید و از پزشک یا دکتر داروساز راهنمایی بگیرید. این دارو را می‌توان همراه با غذا و یا بدون غذا و با توجه به دستور پزشک معمولا ۲ یا ۳ بار در روز مصرف کرد. بهترین زمان مصرف دارو ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از وعده‌های غذایی است. با این حال اگر ناراحتی معده رخ داد، می‌توانید این دارو را همراه با غذا یا بعد از وعده غذایی یا میان وعده مصرف کنید. مصرف دیر وقت این دارو ممکن باعث مشکلات خواب (بی‌خوابی) شود.

مصرف ریتالین طبق یک برنامه‌ی زمانی منظم باعث می‌شود بیشترین بهره را از آن ببرید. برای کمک به یادآوری، این دارو را در ساعت معینی هر روز مصرف کنید. دوز مصرف داروی ریتالین به وضعیت پزشکی بیمار و پاسخ‌دهی بدنش به دارو بستگی دارد.

ممکن است پزشک دوز مصرفی شما را کم یا زیاد کند. همچنین در صورت مصرف طولانی مدت ریتالین، بدون مشورت با پزشک مصرف آن را قطع نکنید.

استفاده طولانی مدت یا دوز بالا ممکن است موجب وابستگی به این دارو شود که باعث می‌شود هنگام قطع مصرف دارو دچار عوارض پس از ترک دارو شوید. اگر به یک باره مصرف این دارو را قطع کنید دچار عوارض ترک دارو (مانند افسردگی و افکار خودکشی و یا دیگر تغییرات روحی و روانی) خواهید شد. ممکن است پزشک شما برای جلوگیری از این عوارض بعد از ترک دارو در یک دوره به کاهش میزان دوز مصرفی شما بپردازد. برای اطلاعات بیشتر با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید و در صورت بروز هرگونه عوارض ترک دارو به سریعا به پزشک اطلاع دهید.

در صورت استفاده طولانی‌مدت این دارو، تاثیرات آن ممکن است کاهش یابد. اگر احساس کردید این دارو تاثیر لازم و کافی را ندارد با پزشک در این زمینه صحبت کنید. با وجود این‌که این دارو به بسیاری از انسان‌ها کمک کرده اما ممکن است در برخی موارد باعث اعتیاد شود. این خطر زمانی که فرد دچار سوء مصرف مواد باشد (مانند اعتیاد یا استفاده بیش از حد مواد مخدر یا الکل) افزایش می‌یابد. برای اطلاعات بیشتر با پزشک یا دکتر داروساز مشورت نمایید. اگر شرایطتان بهبود نیافت یا بدتر شد به پزشک اطلاع دهید.

علائم اوردوز ریتالین

اگر علائم اوردوز این دارو مانند از هوش رفتن و مشکلات تنفسی را مشاهده کردید سریعا با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. علائم اوردوز ریتالین شامل استفراغ، آشفتگی، گیجی، تعرق، سرخی صورت، لرزش عضلات و از دست دادن هوشیاری ادرار می‌شود. در صورت مشاهده آن‌ها با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.

این دارو ممکن است باعث افزایش فشار خون شود. آزمایش‌های پزشکی مانند فشار خون، ضربان قلب و بررسی وضعیت وزن و رشد در کودکان باید به صورت منظم برای بررسی عوارض جانبی دارو انجام شود. برای اطلاعات بیشتر با پزشک تماس بگیرید.

برندهای و انواع مختلفی از داروی ریتالین در بازار عرضه می‌شود و همه آن‌ها دارای یک اثر نیستند. از این رو برند داروی خود را بدون مشورت با پزشک یا دکتر داروساز عوض نکنید.

اگر دوز مصرفی داروی ریتالین را فراموش کردید، در اولین زمان ممکن آن را مصرف کنید. اما اگر نزدیک به مصرف دوز بعدی، به یاد آوردید که دارو را مصرف نکرده‌اید، نیازی به مصرف دو برابر دارو نیست و فقط دوز مقرر را مصرف کنید.

برندهای مختلف این دارو شرایط نگهداری متفاوتی دارند. راهنمای و دستورالعمل‌های نگهداری دارو را بخوانید یا از پزشک یا دکتر داروساز سوال کنید. از نگهداری دارو در حمام خودداری کنید و دارو را دور از دسترس اطفال قرار دهید.