سلیاک | سلیاک بیماری عدم جذب گلوتن را بسیار جدی بگیرید

بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک یک بیماری گوارشی وراثتی است که در اثر حساسیت به پروتئینی به نام گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد) ایجاد می شود. زمانی که فرد مبتلا، گلوتن دریافت می کند، سیستم ایمنی او فعال می شود و به سلول های روده حمله می کند. این امر منجر به آسیب سطح جذبی روده شده و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی را جذب کند. بنابراین سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در تمام طول عمر همراه فرد مبتلاست و منجر به عدم تحمل گلوتن می شود.

آسیب روده اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن و کم‌خونی می‌شود و می‌تواند منجر به عوارض و آسیب‌های جدی شود.

علایم بیماری سلیاک

علایم یا نشانه های بیماری بستگی به وسعت التهاب روده دارد. برخی دچار التهابی خفیف با علایم ناچیز می شوند، حتی گاهی ممکن است احساس کنند بیماری از بین رفته است. بعضی از بیماران التهاب شدیدتری دارند که علایم را تشدید می کند و مجبور به مراجعه به پزشک می شوند. تا وقتی که روده کوچک شدیدا ملتهب نشود علایم در فرد ایجاد نمی شود.

اسهال شایع‌ترین نشانه‌ی بیماری سلیاک است و در این وضعیت بدن قادر به جذب کامل مواد مغذی نیست، در نتیجه فرد تضعیف می‌شود. عدم جذب مواد مغذی باعث چرب شدن مدفوع و بوی بد آن می‌شود به صورتی که تمیز کردن سنگ توالت از مدفوع را مشکل می‌کند.

نشانه‌های رایج دیگر در بزرگسالان شامل خستگی و کمبود انرژی به علت سوء‌تغذیه (دریافت ناکافی مواد غذایی) و کاهش وزن ناگهانی، همچنین نفخ و گاز روده، ریفلاکس اسید و سوزش سر دل، درد شکمی، حالت تهوع، یبوست و استفراغ است.

نشانه های شایع سلیاک

1- درد شکمی

2- نفخ و گاز

3- اسهال

4- مدفوع بدبو

5- کاهش وزن

6- کم خونی

7- رشد کم یا کاهش وزن در کودکان

سایر علایم سلیاک

1- احساس ضعف

2- خستگی

3- دردهای استخوانی و مفصلی

4- سطح پائین ویتامینها، بخصوص آهن، کلسیم و فولات

5- استئوپروز

6- زخمی که دیر خوب شود

افراد مختلف نشانه های کاملا متفاوتی دارند .

علل بروز بیماری سلیاک

عوامل ژنتیکی به همراه خوردن غذاهای گلوتن دار و همچنین دیگر عوامل محیطی موجود، در بروز بیماری سلیاک نقش دارند ولی با این همه علت اصلی بروز آن ناشناخته است‌.

شیوه‌های تغذیه‌ای نوزاد، عفونت‌های دستگاه گوارش و باکتری‌های روده ممکن است در ابتلا به این بیماری موثر باشند.

برخی اوقات بعد از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس‌های شدید عاطفی بیماری سلیاک فعال می‌‌شود.

زمانی که سیستم ایمنی بدن به گلوتن موجود در غذا واکنش بیش از حد نشان می‌دهد، برآمدگی‌های کوچک و پرز مانند درون روده به نام ویلی آسیب می‌بینند. این برآمدگی‌ها کار جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و دیگر مواد مغذی غذاها را برعهده دارند و بنابراین در صورت آسیب آن‌ها حتی در صورت خوردن غذای زیاد، فرد مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نخواهد کرد.

عوامل موثر در بیماری سلیاک

از جمله عوامل موثر در این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– سابقه خانوادگی
– ابتلا به دیابت نوع یک
– ابتلا به سندرم داون و یا تورنر
– بیماری تیروئیدی
– بیماری آدیسون

چندعارضه‌ی بارز ناشی از ابتلا به بیماری سلیاک

سوء‌تغذیه: درمان بیماری سلیاک می‌تواند باعث سوء‌تغذیه و آسیب به روده‌ی کوچک شود، به صورتی که بدن توانایی جذب مواد مغذی کافی نداشته باشد. سوء‌تغذیه می‌تواند منجر به کم‌خونی، کمبود ویتامین B12 و کمبود فولات و کاهش وزن شود. سوء‌تغذیه همچنین در کودکان می‌تواند باعث رشد کند جسمی و قد کوتاه شود. سوء‌تغذیه شدید با تحلیل عضلانی، خستگی و سرگیجه همراه است. درمان سوء تغذیه شامل افزایش کالری موجود در رژیم غذایی و مصرف مکمل‌ها است.

کمبود کلسیم و ویتامین دی: کمبود کلسیم و ویتامین D ممکن است باعث از دست دادن ذخایر کلسیم بدن و کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) در بزرگسالان و رشد ناکافی اسکلتی در کودکان شود. کمبود کلسیم و ویتامین دی همچنین می‌تواند به مسایل تولیدمثل، ناباروری و سقط جنین منجر گردد.

عدم تحمل لاکتوز: افراد مبتلا به بیماری سلیاک با احتمال بیشتری دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند. در این اختلال بدن فرد آنزیم لازم برای تخمیر قند موجود در شیر (لاکتوز) و محصولات لبنی را ندارد. عدم تحمل لاکتوز باعث علایمی نظیر التهاب، اسهال و ناراحتی شکمی می‌شود. بر خلاف گلوتن در بیماری سلیاک، لاکتوز به بدن فرد آسیب نمی‌رساند. اما ممکن است برخی از علایم مربوط به روده، هنگام مصرف غذاهای حاوی لاکتوز به دلیل عدم توانایی هضم ایجاد شود.

عدم تحمل لاکتوز می‌تواند به طور مؤثری بدون مصرف و نوشیدن محصولات لبنی که حاوی لاکتوز هستند، درمان شود. به منظور تأمین کلسیم بدن در این شرایط لازم است تا مکمل مصرف شود. پس از بهبود آسیب روده ممکن است فرد بتواند دوباره محصولات لبنی مصرف کند. با این حال، بعضی افراد به رغم مدیریت مؤفق بیماری سلیاک همچنان در معرض عدم تحمل لاکتوز هستند.

سرطان: برخی تحقیقات نشان می‌دهد که داشتن بیماری سلیاک می‌تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان از جمله سرطان روده و لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی که بخشی از سیستم ایمنی بدن است.) را افزایش دهد. همان تحقیقات نشان داد که بیماری سلیاک خطر ابتلا به سرطان ریه و سرطان پستان را پایین می‌آورد، گرچه دلایل این امر هنوز مشخص نیست.

برآورد شده است که افراد مبتلا به بیماری سلیاک با احتمال دو برابری نسبت به جمعیت عمومی به سرطان روده مبتلا می‌شوند. بدون توجه به ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری سلیاک لازم است تا افراد از علایم سرطان روده شامل خون در مدفوع، کاهش وزن نامعلوم، تغییر عادت طبیعی روده که بیش از چهار هفته طول می‌کشد، مطلع شوند.

بیماری سلیاک ضعیف در دوران بارداری نیز می‌تواند خطر ابتلا به عوارض ناشی از بارداری مانند تولد نوزاد با وزن کم هنگام تولد را افزایش دهد. در کودکان همچنین بیماری سلیاک می‌تواند منجر به نارسایی در رشد، بلوغ تأخیری، کاهش وزن، تحریک‌پذیری و نقص مینای دندان، کم‌خونی، آرتریت و صرع شود. تشخیص زودهنگام و درمان بیماری سلیاک می‌تواند تا حد زیادی خطر ابتلا به بسیاری از این مشکلات را کاهش دهد.

تشخیص بیماری سلیاک

بسیاری از افراد، متوجه ابتلا به بیماری سلیاک نمی شوند. دو تست خونی که به تشخیص این بیماری کمک می کنند، عبارتند از:

- آزمایش سرولوژی. که به بررسی آنتی بادی ها در خون می پردازد. بالا بودن سطح برخی از آنتی بادی ها به معنای بروز واکنش ایمنی به گلوتن می باشد.

- آزمایش ژنتیک. به منظور بررسی آنتی ژن لکوسیت انسانی و تشخیص بیماری سلیاک.

اگر نتایج به دست آمده از این دو تست، ابتلا به بیماری سلیاک را نشان داد، ممکن است تست های زیر نیز از سوی پزشک تجویز شود:

- آندوسکوپی. در این تست، لوله ای طویل به همراه دوربین متصل به آن از راه دهان وارد حلق می شود. دوربین، تصاویر گرفته شده از روده کوچک را به تصویر در می آورد و نمونه گیری از بافت نیز هر گونه آسیب پرزهای روده را نشان خواهد داد.

- کپسول آندوسکوپی. در این تست، دوربین بی سیم، تصاویری از داخل روده کوچک را در اختیار پزشک قرار می دهد. دوربین به اندازه یک کپسول ویتامین است که توسط بیمار خورده می شود. دوربین در سراسر دستگاه گوارش به حرکت در می آید و تصاویر گرفته می شود.

عوارض بیماری سلیاک

بیماری روماتیسمی: آرتریت روماتوئید (التهاب مفاصل و سایر اندام‌ها)، لوپوس، سارکوئیدوز

بیماری خونی: کم خونی کمبود آهن یا B12، ۱۲ الی ۶۹ درصد، پورپورای ترومبوسيتوپنيک مزمن (پلاکت‌های پايين)

دستگاه گوارش: عدم تحمل لاکتوز، آنمی و عدم توانایی جذب B12، اختلال پانکراس (عدم توانایی هضم صحیح مواد غذایی)، کولیت (اسهال آبکی) ۴ درصد، سرطان‌های دستگاه گوارش

استخوان: پوکی استخوان زودرس (کم تراکمی معدنی استخوان) و شکستگی ناشی از کمبود ویتامین دی

کبد: هپاتیت اتوایمیون۲ درصد، سیروز کبدی ۳ درصد، سیروز اولیه صفراوی (مجاری صفراوی مسدود شده)، کلانژیت اسکلروزیس اولیه (زخم مجاری صفراوی)

سیستم عصبی: مولتیپل اسکلروزیس، نوروپاتی محیطی ۱۰ الی ۱۲ درصد، صرع، افسردگی

پوست و دهان: درماتیت (خارش پوستی خفیف و شدید) ۲۵درصد، آلوپسی (ریزش مو)، نقص مینای دندان، زخم‌های دهان

سیستم تناسلی: ناباروری غیرقابل توصیف ۱۲ درصد، سقط جنین مکرر

غدد و هورمون‌ها: بیماری تیروئید خود ایمن ۲۶ درصد، دیابت نوع یک ۱۰ الی ۱۸ درصد، بیماری آدیسون، آمنوره (قطع دوره‌های قاعدگی)

سیستم لنفاوی: لنفوم یا سرطان غدد لنفاوی