حقوق نیوز/ کسب و کار/ شبکه های اجتماعی
اینستاگرام؛ بدن و عکس
نظریه نمایشی گافمن
گافمن در کتاب «نمود خود در زندگی روزانه»، نظریه ای را با نام نظریه نمایشی مطرح می کند. طبق این نظریه انسان ها در زندگی روزانه خود برای دیگران، که گافمن آنها را حضار نامیده است، ایفای نقش می کنند.
به عقیده گافمن، انسان ها تمایل دارند تصویری از خود به دیگران نشان دهند که تصور می کنند دیگران از آنها انتظار دارند و در یک موقعیت خاص، این تصاویر مناسب تر از تصویر واقعی آنهاست.
در این نظریه تمام دنیای اجتماعی صحنه نمایش است و تمام افراد جهان بازیگران این صحنه هستند.
از دیدگاه این نظریه کنشگران در موقعیت های مختلف، برای ایجاد و نگهداری تصویر مورد علاقه خود در ذهن حضارشان، خودهای مختلفی را به نمایش می گذارند.
وقتی یک فرد در برابر دیگران ظاهر می شود، دیگران می خواهند اطلاعات قبلی را درباره او بیابند یا اطلاعاتی درباره او کسب کنند آنها دوست دارند درباره وضعیت اجتماعی و اقتصادی، درك او از خودش، نگرش او به آن ها، خبرگی و ... اطلاعاتی به دست آورند. اطلاعات درباره افراد باعث می شود درك کنیم که افراد چه انتظاراتی از ما دارند و ما باید چه انتظاراتی از آنها داشته باشیم. در ارتباط افراد گروهی از اطلاعات در ابتدا منتقل می شود و گروهی دیگر نه.
در طی حضور دو نفر در کنار یکدیگر، برخی اتفاقات رخ می دهد که اطلاعات نهایی را به طور مستقیم در اختیار افراد قرار می دهد و برخی چیزها مانند اعتقادات، نگرش ها و احساسات می تواند به صورت غیر مستقیم و از طریق اظهارنظر و رفتار فهمیده شود و افراد مجبورند عمداً و یا غیرعمدی خود را نمایش دهند و افراد دیگر هم به نوبه خود تحت تأثیر این نمایش قرار خواهند گرفت.
این نمایش خود به دو نوع متفاوت صورت می گیرد: نمایشی که او می دهد و نمایشی که او به اجرا می گذارد. مورد اول به نمادهای شفاهی و جانشین هایی که او برای انتقال این نمادها به کار می برد اشاره دارد و مورد دوم به فعالیت هایی نظر دارد که فرد به منظور ارسال علامت هایی برای انتقال اطلاعات به دیگران، انجام می دهد.
وی ایفای هرگونه نقش اجتماعی را به معنای واقعی کلمه، یک اجرا می داند؛ یعنی یک نمایش گزینشی_رفتاری که نمی تواند به طور پیوسته ادامه یابد و باید تا حدودی به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، برنامه ریزی و فراگرفته شود. درست مانند یک نمایش صحنه باید به شکل مناسبی آماده شود، و جدا از نقش های سایر نمایش ها باشد.
هنگامی که یک فرد در برابر دیگران به اجرای نقش می پردازد، نقش او بیانگر ارزش های مقبول و رسمی جامعه است. نقشی که او در برابر تماشاگران اجرا می کند، بسیار بیشتر از سایر رفتارهای او، ارزش های اجتماعی جامعه را بازنمایی می کند. به همان اندازه که یک نقش، ارزش های مقبول و جاافتاده جامعه را به نمایش می گذارد، می توان آن را نوعی آیین و مناسک (یعنی بازسازی و بازتأیید نمایشی ارزش های اخلاقی جامعه) دانست.
گافمن در ادامه بر این نظر است که بیشتر صحنه های نمایش از پیش تعیین شده اند. وی معتقد است که کنشگران بیشتر می کوشند که تصویر آرمانی از خود ارائه دهند و برخی از امور همانند کارهای کثیف، لذات پنهانی و خطاها را پنهان می کنند.
زمانی که افراد، درگیر اجرا در فضای واقعی یا مجازی می شوند، به دنبال آن هستند که شکلی ایده آل از خود را به دیگران نشان دهند. گافمن چنین پدیده ای را نمود خود می نامد.
آنچه که گافمن در مورد نمود خود می گوید تنها به ارتباطات چهره به چهره محدود نمی شود، چرا که به استدلال اندیشمندان معاصر، هویت و خود در هر دو بافت واقعی و مجازي، آفلاین یا آنلاین ماهیتی نمایشی دارند.
اینستاگرام
در میان شبکه های مختلف اجتماعی که تاکنون ایجاد شده اند اینستاگرام یکی از محبوب ترین شبکه ها در سراسر جهان است که در اکتبر 2010 معرفی شد.
در سطح جهان، اینستاگرام نسبت به سایر شبکه های اجتماعی دارای بیشترین سرعت رشد است. به طوری که تعداد کاربران آن در جهان از یک میلیون نفر در سال 2010 به بیش از یک میلیارد نفر در سال 2018 رسید.
در واقع اینستاگرام یک شبکه اجتماعی آنلاین موبایلی مبتنی بر اشتراک گذاشتن عکس و ویدئو است که از طریق سیستم عامل های مختلف گوشی های هوشمند از جمله اندروید، آی او اس، ویندوز و... قابل استفاده است.
اینستاگرام دارای قابلیت هایی است که آن را از دیگر شبکه های اجتماعی متمایز می کند. از جمله این قابلیت ها استوری، لایو (پخش زنده)، ارسال پیام خصوصی به وسیله دایرکت و تلویزیون اینستاگرام است.
در این شبکه اجتماعی نیز مانند هر شبکه مجازی دیگری کاربران نمایه ای دارند که از اطلاعات شخصی اوّلیه، تعداد و فهرست افراد دنبال کننده، تعداد و فهرست افرادی که توسط کاربر دنبال می شوند و تعداد عکس ها خبر می دهد. در این نمایه،
گزینه هایی برای درج علاقه مندی ها، سرگرمی ها، سوابق کاری و تحصیلی وجود ندارد. کاربر تنها نام خود را به مثابه شناسه ای قابل جست و جو درج و عکسی برای خود انتخاب می کند و اگر تمایل داشته باشد می تواند در قسمت بیوگرافی توضیحاتی در مورد دیگر جزئیات زندگی شخصی اش بنویسد.
به نظر می رسد، انتخاب چنین سازوکاری برای اینستاگرام از آن جهت است که جنبه «دیداری بودن خود» در این شبکه مهمتر از هر چیز دیگری است. در واقع، سازندگان این پلتفرم با گرفتن ابزارهای مختلف معرفی خود از کاربر او را به سمتی هدایت می کنند که بیش از هر چیز با اتکا بر عکس، خود را تعریف کند.
عکس مهمترین ابزار نمایش بدن در اینستاگرام
ارائه روایتی بصری از خود و هویت سوژه ها یکی از مهمترین ویژگی ها و کارکردهای عکس ها است. در میان تمام مؤلفه های هویتی که درون یک عکس به نمایش گذاشته می شود چهره و ژست های بدنی بیش از هر چیزی جلب نظر می کند. به همین دلیل سهم قابل توجهی از باز-نمود خود در عکس ها به بدن اختصاص می یابد.
حضور تعداد قابل توجهی از کاربران که اجرای تن یافته در اینستاگرام برای آنها اولویت دارد، تصویری از تعریف جامعه از بدن ایده آل ارائه می دهد؛ چراکه کاربران در این فضا فرصت دارند تا فارغ از چارچوب ها، فشارها و اجبارهایی که جریان رسمی و حاکمیت به آنها تحمیل می کند، با آزادی بیشتری بخشی مهم از هویت خود را به نمایش بگذارند.
توجه به بدن در جوامع معاصر روندی فزاینده داشته است تا جایی که محققانی چون ترنر (1992) سخن از نوعی چرخش اجتماعی به میان می آورند و جامعه معاصر را «جامعه جسمانی» می نامند.
از نظر ترنر «بدن به مثابه یک پروژه» امکانی است که دیگر مخصوص نخبگان یا فرهنگ بورژوازی نیست و اکنون این امکان بر روی همگان گشوده است.
در این پروژه، بدن موجودیتی همواره در حال شدن است و بخشی از فرایند همیشگی هویت یابی فرد محسوب می شود.
به دنبال انتقال بسیاری از وجوه زندگی امروز از محیط آفلاین به آنلاین، بدن انسان که همیشه با خصلت فیزیکی شناخته می شد نیز دگرگون شده است و گونه ای جدید از تن یافتگی را مقابل چشم ما قرار داده است. شناخت این شکل جدید از تن یافتگی پیش از هر چیز به دلیل پیوند جداناشدنی بدن با هویت فرد اهمیت دارد.
به واسطه افزایش نقش شبکه های اجتماعی مجازی در زندگی مردمان امروز، تجارب تن یافته انسان عصر حاضر تا حد زیادی حاصل فناوری های ارتباطی است. بخشی از این تفاوت از آنجا ناشی می شود که ما در اینستاگرام با بدنی رسانه ای رو به رو هستیم که نه با خصلت های فیزیکی بلکه با ویژگی های مجازی تعریف می شود.
نمایش بدن از خلال عکس ها کارکردی اجتماعی به آن می بخشد؛ چرا که مواجهه دیگران با سوژه های درون عکس ها موجب شکل گیری تصویری کلی از آنها می شود؛ این تصویر چیزی نیست جز مجموعه ای از مؤلفه های هویت ساز به نمایش درآمده درون عکس.
اگرچه این ویژگی عکس ها از دیرباز نظر محققان را به خود جذب کرده است؛ ولی آنچه امروز بعدی جدید به عکس ها می بخشد اشتراك گذاری آنها در بسترهای مجازی و تعاملی، یعنی سایت های شبکه اجتماعی از جمله اینستاگرام است.
این اهمیت از آنجا ناشی می شود که مخاطبان این قبیل شبکه های اجتماعی مجازی با فاصله گرفتن از یک تولیدکننده صرف و قرار گرفتن در جایگاه تولیدکننده - مصرف کننده، قدرت معنا بخشی و اثرگذاری پیدا کرده اند.
در واقع، بسترهای ارتباطی از این دست بیش از هر عرصه دیگری در زندگی کارکردی نمایشی دارند، نمایشی که همچون صحنه زندگی واقعی تا حد زیادی بر خصلت تن یافتگی استوار است. از همین روی می توان گفت بخشی عمده ای از کردارهای آنلاین کاربران اینستاگرام بر پایه خصلت تن یافتگی بنا شده است.
مخاطبان این شبکه ها نوعی کنشگر ارتباطی هستند که با بهره گیری از ویژگی ها و قابلیت های اینستاگرام آنچه را می بینند تأیید، انکار یا تشدید می کنند. در فضایی همچون اینستاگرام نه تنها بدن خصوصیات ویژه ای پیدا می کند بلکه نوعی دگردیسی در نحوه مواجهه افراد با بدنشان پدید می آید.
بر این اساس، اینستاگرام به عنوان یک بستر ارتباطی جدید که از ترکیب فناوري های دیجیتال، تلفن های هوشمند و اینترنت شکل گرفته است؛ نه تنها فرصت تولید و اشتراك گذاری عکس را در اختیار کاربران خود قرار داده است بلکه موجب تغییرات اساسی در بازنمود بدن شده است.
به زعم هریسون (2002) دوربین های امروزی ابزاری برای شکل دهی به خود و عکس های آنها نوعی خودزیست نگاره تصویری هستند که هر فرد از خلال آنها به بیان علایق، سلایق، طبقه اجتماعی و دیگر مقولات گره خورده با فردیتش ازجمله بدن می پردازد. زمانی که از بدن به عنوان یک ماده هویت ساز یاد می کنیم، همواره باید به این امر توجه داشته باشیم که «بدن ظرفی با توانایی ها و خصوصیات ثابت نیست؛ بلکه در جریان عمل و در تعامل با دیگران پیوسته آفریده و بازآفریده می شود و تکوین می یابد.»
قائل شدن چنین نقشی برای بدن منجر به رویارویی ما با اجراکنندگانی می شود که نه تنها خود را به واسطه بدن هایشان تعریف می کنند؛ بلکه از طریق بدن به نمایش موارد خواستنی که نوعی ترجمان سبک زندگی آنها به حساب می آید مشغول می گردند.
عکس های به اشتراك گذاری شده در اینستاگرام مثال عینی آن چیزی هستند که در باب باز - نمود خود گفته شد؛ زیرا عکس ها همان نمود صادر شده مورد نظر گافمن هستند.
صحنه موردنظر گافمن صحنه ارتباطات رو در روست و فرد نمی تواند برای رفتارش محدوده ی خاصی را در نظر بگیرد چرا که در کنار رفتار، طرز عمل، شیوه سخن گفتن، واژه ها و...در نمود فرد از خود موثر هستند.
اما در اینستاگرام، نمود فرد محدود به فضای عکس و مولفه های مربوط به آن است و فرد می تواند برای نمود هرچه بهتر خود مولفه ها را به نوعی مطلوب و مورد پسند خود تغییر دهد و آن را همان طور که می خواهد به نمایش درآورد.
با وجود تفاوت های میان این دو فضا، در فضای اینستاگرام، فرد بهتر می تواند عقاید خود را به نمایش بگذارد و با دست کاری و ایجاد تغییر در شیوه های نمود خود، ارزش ها، باورها و جذابیت های جهان ذهنی خود را نشان دهد.
در واقع این فضا، صحنه نمایش کامل تری نسبت به صحنه نمایش رو-در-روست، چرا که کنترل بیشتری بر شیوه های نمود خود وجود دارد. بدین ترتیب می توان این صحنه را جای مناسب تری برای دریافت شیوه های بروز خود و ارزش های مرجح جامعه دانست.
نکته حائز اهمیت این است که اساساً، صحبت از نقش بدن در شکل گیری خود اجتماعی زمانی میسر می شود که امکان حضور و نمود تن یافته در یک بستر ارتباطی برای فرد مهیا گردد و این همان نقطه تلاقی عکس، بدن و سایت شبکه اجتماعی است.
منابع(References)
نقش اینستاگرام در مدیریت بدن زنان؛ مطالعه موردی زنان مناطق یک و بیست تهران - سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی و دیگران - مطالعات رسانه های نوین - شماره 30 - زمستان 1398
بازنمود سبک زندگی زنان جوان ایرانی در اینستاگرام - عبدالله بیچرانلو و دیگران - انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات - شماره 56 - پاییز 1398
مطالعه موردی شیوه نمایش خود در کاربران صفحه اجتماعی اینستاگرام - آزاده هاشمی منفرد و علی ربیعی - علوم اجتماعی - شماره 78 - پاییز 1396
گونه شناسی الگوهای بازنمایی بدن رسانه ای کاربران ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام - اعظم راودراد - گلنار گشنیزجانی - مطالعات رسانه های نوین - شماره 10 - تابستان 1396
دیدگاه