امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 275949
۸۰۵۱
۵
۱
نسخه چاپی

تعریف جاسوسی | انواع جاسوسی | مجازات جاسوسی در قانون مجازات اسلامی

تعریف جاسوسی | انواع جاسوسی | مجازات جاسوسی در قانون مجازات اسلامی

جاسوسی از جرایم علیه امنیت ملی است و جرایم علیه امنیت ملی به جرایمی اطـلاق می‌شـود کـه در درجـه نخست مضـر بـه حـال امنیت نظام یک کشور هستند. هرچند بارها و بارها واژه جرم جاسوسی به گوش همگان رسیده اما آگاهی افراد نسبت به این جرم بسیار کم و محدود است. این موضوع باعث شده افراد اولا تعریف درستی از این جرم نداشته باشند، ثانیا حدود و ثغور این جرم را ندانند.

تعریف جاسوسی

جرم جاسوسی، هرگاه شخصی اطلاعات مهم یک کشور را در راستای انجام وظیفه خود در زمینه های نظامی، سیاسی یا امنیتی در اختیار اشخاصی قرار دهد که صلاحیت دسترسی به آنها را ندارند عمل مرتکب متضمن نوعی جاسوسی می باشد.

برای تحقق جرم جاسوسی مرتکب می بایست نسبت به سری بودن اسناد و مدارک علم داشته باشد و همچنین نسبت به عدم صلاحیت اشخاصی که اسناد و مدارک را در اختیار آنها قرار می دهد آگاهی داشته باشد. نکته- قصد سرقت از چیزهایی که جنبه محرمانه دارد جزئی از اسرار محسوب می شود.

 جاسوسی معمولاً جرمی سازمان‌یافته و در عین حال فراملی است چراکه در آن اطلاعات حیاتی یک کشور از طریق یک نظام سازمان‌یافته و منابع انسانی، نه ابزاری مثل ماهواره‌های اطلاعاتی کشورها، در اختیار کشور یا کشورهای دیگر قرار می‌گیرد.

جاسوسی به عمل شخصی گفته می‌شود که با عناوین غیرواقعی و تقلب‌، اقدام به کسب اطلاعات، نقشه‌ها یا مدارک و اسناد مخفی و محرمانه کرده و اسرار نظامی، اقتصادی و سیاسی را تسلیم کشور بیگانه کند. همچنین خیانت به کشور عبارت است از: سوءقصد علیه ‌امنیت کشور به وسیله ایجاد ارتباط با کشور دیگری که دارای سلطه و استقلال است.

گارو حقوقدان غربی درباره تعریف جاسوسی می گوید: جاسوسی عبارت است از جمع‌آوری و تملیک اطلاعات و تعلیمات اسناد قابل استفاده یک کشور خارجی بر ضد امنیت کشور خارجی دیگر. جاسوسی ممکن است که در سطح و اجتماعات کوچک‌تر نیز روی دهد. به عنوان مثال ممکن است بعضی از افراد اطلاعات خصوصی دیگران را بنا به انگیزه‌های مختلف جمع‌آوری کنند. هم چنین ممکن است بعضی از سایت‌ها یا نرم‌افزارها اطلاعات خصوصی افراد را جمع آوری کنند.

جاسوس کیست؟

اصولا جاسوس از منظر حقوقی به شخصی اطلاق می‌شود که در پوشش‌های متقلبانه یا مخفیانه و به نفع دشمن درصدد تحصیل و تجسس، پیرامون اسرار یا تحصیل اطلاعات، اشیا یا سایر مدارک و اسناد مربوط به استعداد و توانایی‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی مربوط به یک کشور و انعکاس آنها به کشور دشمن باشد.

انواع جاسوسی

1- جاسوسی‌ سیاسی‌

هدف‌ جاسوسی‌ سیاسی‌ شناخت‌ گروه‌ها و احزاب‌ سیاسی‌ و نیروهای‌ مؤثر در کشور و فرقه‌های ‌مذهبی‌ و رهبران‌ آنها، مبانی‌ آنها و روابط اینگونه‌ نهادها و ایجاد تفرقه‌ بین‌ آنها و فتنه‌ انگیزی است. این نوع جاسوسی‌ موفق‌شده‌ و می‌شود تا امنیت‌ کشوری‌ را به‌طور جدی‌ در معرض‌ خطر قرار دهد که‌ مصداق‌های‌ آن‌ در جهان‌ کنونی‌ کم‌ نیست‌.

2- جاسوسی‌ اقتصادی‌

اطلاعات‌ اقتصادی‌، دشمن‌ را بر حصر اقتصادی‌ صحیح توانمند می‌کند که‌ امروز به‌عنوان‌ حربه‌ای‌ از سوی‌ استکبار مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد و به‌ تعبیری‌ می‌توان‌ ادعا کرد که‌ مبارزه‌ با اینگونه‌جاسوسی‌ در جهان‌ امروز کم‌ اهمیت‌تر از مبارزه‌ علیه‌ جاسوسی‌ نظامی‌ نیست‌.

3- جاسوسی‌ نظامی‌

هدف‌ تجسس‌ نظامی‌ به‌دست‌آوردن‌ اطلاعات‌ و معلومات‌ مربوط به‌ نیروهای‌ مسلح‌ در زمان‌صلح‌ و جنگ‌ است‌. دشمن‌ می‌کوشد اطلاعات‌ دفاعی‌ کشور را در معرض‌ دستبرد قرار دهد و اطلاعاتی‌ درباره‌ انواع‌ اسلحه‌ها و میزان‌ آن‌ و تعداد نیروهای‌ مسلح‌ و شکل‌ سازمان‌بندی‌ آن‌ و… به‌دست آورد که‌ این‌ نوع‌ از جاسوسی‌ در قوانین‌ اکثر کشورها مورد توجه‌ قرار گرفته‌ است‌.

4- جاسوسی‌ علمی و صنعتی‌

یکی‌ از جنبه‌هایی‌ که‌ دشمن‌ علیه‌ امنیت‌ کشور از آن‌ استفاده‌ می‌کند، اطلاع‌ از مصنوعات‌ علمی‌ و اختراعات‌ و ابتکارات‌ نظامی‌ و غیرنظامی‌ است‌. حفظ این‌ اطلاعات‌ از دستبرد اجانب‌ از وسایل‌ مهم‌دفاع‌ از کشور است‌ زیرا دشمن‌ با دستیابی‌ به‌ این‌ قبیل‌ اطلاعات‌ آن‌ را ضد‌کشور و مصلحت‌جامعه‌ به‌ کار می‌برد.

گاهی‌ مواقع‌ مطالعه‌ سازمان‌های‌ جاسوسی‌ و اهتمام‌ آنان‌ در تجسس‌ در اختراعات‌ مخصوص‌ و اختراعات‌ در صنعت‌ نظامی‌ تعجب‌‌برانگیز است‌.جاسوسی صنعتی حتی فراتر از دولت‌ها و گاه میان رقبای تجاری نیز مرسوم است.

جرم جاسوسی در ایران

جاسوسی یکی از مواردی است که در قانون به‌طور تفصیل به آن پرداخته شده  و مقوله‌ای است که امنیت کشور را در بر می‌گیرد. همچنین نباید از یاد برد جاسوسی یکی از سخت‌ترین جرایم امنیتی است که این موضوع در قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است.

با توجه به این‌ که جاسوسی از جرایم امنیتی محسوب می‌شود، با نگاهی به جرایم امنیتی متوجه می‌شویم جرایم علیه امنیت، اعمالی هستند که از طریق ایجاد رابطه با کشورهای خارجی، ایراد صدمه به مصالح ملی، انجام توطئه یا با ایراد صدمه به اتحاد ملی در جهت سرنگونی نظام یا تغییر ارکان آن از راه‌های غیرقانونی ارتکاب می‌یابند.

جرایم علیه امنیت کشور (اعم از داخلی و خارجی) در قانون مجازات اسلامی برابر مواد 498 الی 512  جرم‌انگاری شده است که جاسوسی نیز از جمله این جرائم می باشد.

طبق ماده 501 این قانون، «هرکس نقشه‌ها، اسرار یا اسناد و تصمیمات راجع به ‌سیاست داخلی یا خارجی کشور را عالما و عامدا در اختیار افرادی ‌که صلاحیت دسترسی به آنها را ندارند، قرار دهد یا از مفاد آن مطلع‌ کند، به نحوی که متضمن نوعی جاسوسی باشد، نظر به کیفیات و مراتب جرم به یک تا 10 ‌سال حبس محکوم می‌شود.

در ماده 502 نیز جرم جاسوسی صورت آمده است که «هرکس به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه ‌دیگر در قلمرو ایران مرتکب یکی از جرایم جاسوسی شود، به نحوی‌ که به امنیت ملی صدمه وارد کند به یک تا پنج‌سال حبس محکوم‌ خواهد شد.»

ذکر این نکته ضروری است که در قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، در ماده 648 آمده است تمامی کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی این اسرار را فاش کنند، 3 ماه تا یک‌سال و بیشتر به حبس محکوم خواهند شد. بنابراین این یک اصل کلی است که اگر کسی اسرار حرفه‌ای را که دراختیار دارد برای دیگران فاش کند، چه متضمن جاسوسی باشد و چه نباشد، صرف انجام این کار جرم محسوب شده و شامل مجازات خواهد بود.

مصادیق جاسوسی در ایران

هر یک از موارد ذیل توسط مرتکب هرگاه با علم و آگاهی صورت گیرد خود به تنهایی مشمول جرم جاسوسی قرار می گیرد.

1- مطلع نمودن اشخاص فاقد صلاحیت از اسرار کشور
2- ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات
3- جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده
4- بی مبالاتی در حفظ اطلاعات طبقه بندی شده
5- جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در ایران

1- مطلع نمودن اشخاص فاقد صلاحیت از اسرار کشور

هرگاه شخصی نقشه ها، اسرار، اسناد و یا تصمیمات داخلی و خارجی کشور را به افراد فاقد صلاحیت ارائه نماید جرم جاسوسی تحقق خواهد یافت.

2- ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات

هرگاه شخصی قصد نقشه برداری یا عکس برداری و یا فیلم برداری غیر مجاز از اماکن ممنوعه را داشته باشد جرم جاسوسی تحقق خواهد یافت.

 طبق بندهای «د» و «ه» ماده 24 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح : هر نظامی که برای به دست آوردن اطلاعات طبقه بندی شده به نفع دشمن و یا بیگانه به محل نگهداری اسناد یا اطلاعات داخل شود، چنانچه به موجب قوانین دیگر مستوجب مجازات شدیدتری نباشد، به حبس از دو تا ده سال محکوم می گردد. هر نظامی که عالما و عامدا فقط به صورت غیر مجاز به محل مذکور وارد شود به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می شود.

3- جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده

هرگاه شخصی با علم و آگاهی اطلاعات جمع آوری شده ای را که به صورت محرمانه، خیلی محرمانه، سری و به طور کلی سری می باشد را به قصد برهم زدن امنیت کشور در اختیار دیگران قرار دهد جرم جاسوسی تحقق خواهد یافت.

ماده 505 قانون مجازات اسلامی هر کس با هدف بر هم زدن امنیت کشور به هر وسیله اطلاعات طبقه بندی شده را با پوشش مسئولین نظام یا مامورین دولت یا به نحو دیگر جمع آوری کند چنانچه بخواهد آن را در اختیار دیگران قرار دهد و موفق به انجام آن شود به حبس از دو تا ده سال و در غیر اینصورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم می شود.

مطابق بند الف ماده 24 قانون مجازات اسلامی هر نظامی که اسناد یا اطلاعات یا اشیا دارای ارزش اطلاعات را در اختیار دشمن و یا بیگانه قرار دهد و این اکر برای عملیات نظامی یا نسبت به امنیت تاسیسات، استحکامات، پایگاهها، کارخانجات، انیاری های دائمی یا موقتی تسلیحاتی، توقفگاههای موقت، ساختمانهای نظامی، کشتی ها، هواپیماها یا وسائل نقلیه زمینی نظامی یا امنیت تاسیسات دفاعی کشور مضر باشد به مجازات محارب محکوم خواهد شد.

مطابق بند ب ماده 24 قانون مجازات اسلامی هر نظامی که اسناد یا اطلاعات برای دشمن یا بیگانه تحصیل کرده و به هر دلیلی موفق به تسلیم آن نشود به حبس از سه تا پانزده سال محکوم می گردد.

4- بی مبالاتی در حفظ اطلاعات طبقه بندی شده

چنانچه مامورین دولتی که مسئول امور حفاظتی و اطلاعاتی طبقه بندی شده می باشند و به آنها آموزش لازم داده شده است در اثر بی مبالاتی و عدم رعایت اصول حفاظتی توسط دشمنان تخلیه اطلاعاتی شوند به یک تا شش ماه حبس محکوم می شود.

5- جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در ایران

هرگاه شخصی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در ایران موجبات ورود صدمه به امنیت ملی ایران را فراهم نماید جرم جاسوسی تحقق خواهد یافت.

مجازات جاسوسی در قانون مجازات اسلامی

طبق ماده ماده 501 قانون مجازات اسلامی: هر کس نقشه‌ها یا اسرار یا اسناد و تصمیمات راجع به سیاست داخلی یا خارجی کشور را عالما و عامدا در اختیار افرادی که صلاحیت ‌دسترسی به آنها را ندارند قرار دهد یا از مفاد آن مطلع کند به نحوی که متضمن نوعی جاسوسی باشد، نظر به کیفیات و مراتب جرم به یک تا ده سال‌حبس محکوم می‌شود.

ماده 502 قانون مجازات اسلامی: هر کس به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در قلمرو ایران مرتکب یکی از جرایم جاسوسی شود بنحوی که به امنیت ‌ملی صدمه وارد نماید به یک تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.

ماده 503 قانون مجازات اسلامی: هر کس به قصد سرقت یا نقشه‌برداری یا کسب اطلاع از اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی به مواضع مربوطه داخل شود و همچنین ‌اشخاصی که بدون اجازه مامورین یا مقامات ذیصلاح در حال نقشه‌برداری یا گرفتن فیلم یا عکسبرداری از استحکامات نظامی یا اماکن ممنوعه دستگیر‌شوند به شش ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شوند.

ماده 505 قانون مجازات اسلامی: هر کس با هدف بر هم زدن امنیت کشور به هر وسیله اطلاعات طبقه‌بندی شده را با پوشش مسوولین نظام یا مامورین دولت یا به نحو دیگر ‌جمع‌آوری کند چنانچه بخواهد آن را در اختیار دیگران قرار دهد و موفق به انجام آن شود به حبس از دو تا ده سال و در غیر این صورت به حبس از یک‌تا پنج سال محکوم می‌شود.

ماده 508 قانون مجازات اسلامی: هر کس یا گروهی با دول خارجی متخاصم بهر نحو علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری نماید، در صورتیکه محارب شناخته نشود ‌به یک تا ده سال حبس محکوم می‌گردد.

ماده 509 قانون مجازات اسلامی: هر کس در زمان جنگ مرتکب یکی از جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی موضوع این فصل شود به مجازات اشد همان جرم محکوم ‌می‌گردد.

مجازات اخفای جاسوس

ماده 510 قانون مجازات اسلامی: هر کس به قصد بر هم‌زدن امنیت ملی یا کمک به دشمن، جاسوسانی را که مامور تفتیش یا وارد کردن هر گونه لطمه به کشور بوده‌اند ‌شناخته و مخفی نماید یا سبب اخفای آنها بشود به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.

تبصره - هر کس بدون آنکه جاسوسی کند و یا جاسوسان را مخفی نماید، افرادی را به هر نحو شناسائی و جذب نموده و جهت جاسوسی علیه‌امنیت کشور به دولت خصم یا کشورهای بیگانه معرفی نماید به شش ماه تا دو سال حبس محکوم میشود.

  • منبع
  • موسسه حقوقی ملک پور
  • دادگران حامی
  • روزنامه شهروند
  • گروه وکلای رسمی

۱ دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید