جرم نشر اکاذیب
در این بخش از مجله حقوقی حقوق نیوز به بررسی جرم نشر اکاذیب پرداخته می شود.
جرم نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است.
هر کس به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی اقدام به بیان اکاذیب کند، مجرم محسوب می‌شود. جرم نشر اکاذیب از جرایم مطلق است و تحقق آن موکول به وقوع نتیجه ضرر یا تشویش نیست. در اظهارجرم نشر اکاذیب اعمال معینی به شخص یا اشخاص نسبت داده نمی‌شود بلکه اخبار یا مطالب بی‌اساس به‌طور کلی اظهار می‌شود. عناوین نشر اکاذیب یا اشاعه اکاذیب برگرفته از متن ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی و شامل هر دو مصداق اعمال مجرمانه جرم یعنی اظهار جرم نشر اکاذیب و جرم انتساب اعمال خلاف حقیقت به دیگران است.
به موجب ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم ازاینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود.»
مختصات جرم نشر اکاذیب
تاکید قانونگذار بر مکتوب بودن اظهارات
مطابق ماده 698 نشر اکاذیب باید از طریق اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا یا نامه یا مراسلات یا شکواییات و به طور کلی، به صورت مکتوب باشد. البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهار شده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد.
اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت كند، تبرئه خواهد شد. بنابراین اگر قرار باشد این جرم از طریق اظهار اکاذیب محقق شود، باید کتبی بوده و وسیله تحقق آن نیز باید حتما از مکتوبات باشد.
انتساب اعمال غیرواقعی به شخص حقیقی یا حقوقی
اگر فردی اعمالی را بر خلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی نسبت دهد، اعم از اینكه از طریق مزبور به نحوی از انحا، ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، عنوان نشر اکاذیب را دارد و علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امكان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محكوم شود. در حقیقت جرم نشر اکاذیب، به دو روش محقق می‌شود، اظهار اکاذیب به صورت مکتوب و نیز انتساب عمل خلاف حقیقت به صورت مستقیم و غیرمستقیم به هر شخص حقیقی و حقوقی.
اظهار یک کذب نیز کافی است
با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی به مقصود است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول ماده698 خواهد بود. و برای تحقق جرم نشر اکاذیب نیازی نیست که فرد چند موضوع کذب را به دیگری نسبت دهد بلکه حتی با انتساب یک کذب هم، جرم نشر اکاذیب محقق خواهد گردید.
مجازات جرم نشر اکاذیب
هر چند در ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، «اعاده حیثیت» در ردیف مجازات‌های مرتکب قرار دارد اما در واقع منظور قانونگذار از اعاده حیثت، اعاده حیثیت از بزه‌دیده است نه مجرم. بنابراین دادگاه در صورت امکان، ملزم است چنانچه جرم اظهارات کذب یا انتساب اعمال خلاف قانون، منتهی به کسر حیثیت و اعتبار دیگری شده باشد، اقداماتی را به منظور باز گرداندن حیثیت از دست رفته انجام دهد که از جمله این اقدامات می‌توان به درج حکم در روزنامه با هزینه محکوم‌علیه اشاره کرد. جرم اشاعه اکاذیب جز با شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب نیست و در صورتی که شاکی خصوصی گذشت کند، دادگاه می‌تواند در مجازات مرتکب تخفیف دهد یا با رعایت موازین شرعی از تعقیب مجرم صرف نظر کند.
شرایط اعمال مجازات نشر اکاذیب
- جرم نشر اکاذیب از دسته جرایمی است که با شکایت شاکی یا متضرر از جرم، رسیدگی به آن آغاز می شود یعنی شکایت شاکی شرط ابتدایی برای رسیدگی و تعقیب دعوی است .
- جرم نشر اکاذیب از جرائم قابل گذشت است که با گذشت شاکی رسیدگی متوقف می شود و در صورتی که عمل انتسابی نسبت به شخص کذب باشد جرم می باشد و دارای مجازات است. برعکس جرم افترا نیازی نیست که عمل انتسابی حتما در قانون جرم باشد، هر عمل کذبی که به شخص نسبت داده شود، جرم بوده و قابل مجازات است.
- عمل انتسابی به شخص اعم از شخص حقیقی و حقوقی می باشد و زمانی شرایط اعمال مجازات وجود دارد که نسبت دهنده دارای عمد و سونیت باشد.
مرجع صالح جهت شکایت نشر اکاذیب
جرم نشر اکاذیب، با توجه به محل وقوع جرم، در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم، قابل رسیدگی و طرح شکایت می‌باشد. جرم نشر اکاذیب به عنوان جرم مطبوعاتی، در محل انتشار نشریه مورد شکایت، و جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای در دادسرای جرایم رایانه‌ای در تهران و شهرستان‌هایی که دارای دادسرای جرایم رایانه‌ای می‌باشند قابل شکایت است و در شهرهایی که دادسرای جرایم رایانه‌ای که در آن‌ها آغاز به کار ننموده است، در دادسرای عمومی و انقلاب قابل طرح است.
جرم نشر اکاذیب در رایانه
جرم نشر اکاذیب در جرائم رایانه ای در ماده 18 قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 5/3/88 13 مقرر گردیده است که به موجب این ماده “هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.”
مجازات نشر اکاذیب به عنوان جرایم رایانه‌ای
اگر نشر اکاذیب به وسیله ارسال پیامک، ارسال ایمیل، طریق کانال های تلگرامی و یا اینستاگرام، و به صورت کلی نشر اکاذیب در فضای مجازی با استفاده از رایانه و سامانه های مخابراتی صورت گیرد، مرتکب به حبس از 91 روز تا 2 سال، یا پرداخت جزای نقدی از 5 میلیون تا 40 میلیون ریال، محکوم می‌شود. بنابراین مجازات نشر اکاذیب رایانه‌ای از مجازات نشر اکاذیب عادی، شدید تر است.
مجازات عادی مرتکبان این جرم علاوه بر اعاده حیثیت شاکی، محکومیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد بود. اما در صورتی که مرتکب یا مرتکبان از کارمندان و کارکنان اداره‌ها و سازمان‌ها یا نهادهای دولتی یا وابسته به دولت یا از متصدیان قانونی شبکه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی بوده و به سبب شغل خود مرتکب جرم شده باشند
در صورتی که نشر اکاذیب به صورت سازمان یافته یا در سطحی گسترده ارتکاب یافته باشد، مرتکب یا مرتکبان علاوه بر اعاده حیثیت به 16 ماه و یک روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی بیش از 26 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات حبس و جزای نقدی محکوم خواهند شد.
دیدگاه