زندگی و فعالیت های سیاسی آیت‌الله سید‌ محمد بهشتی

آیت الله بهشتی در دوران نسبتاً کوتاه میان پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان شهادت، با اندیشه و تلاش بی‌وقفه درصدد تنظیم و تدوین پشتوانه‌های نظری و قانونی برای نظام جمهوری اسلامی ایران و نیز تشکیل و تأسیس ارکان اصلی حکومت اسلامی بود. در این مدت می‌باید او را از معروف‌ترین چهره‌های معتقد و مدافع اندیشه‌های امام خمینی دانست.

زندگی و فعالیت های سیاسی آیت‌الله سید‌ محمد بهشتی

سیدمحمد حسینی بهشتی در دوم آبان ماه 1307 در محله لُنبان اصفهان متولد شد. پدرش، سید فضل الله بهشتی، از روحانیون اصفهان بود و پدر مادرش، حاج میرزامحمدصادق مدرس خاتون آبادی، از شاگردان آخوند خراسانی و سید محمد کاظم یزدی بود و از علمای اصفهان به شمار می‌رفت.

سیدمحمد در چهار سالگی راهی مکتب خانه شد و خواندن و نوشتن و قرآن را فرا گرفت. با گشایش مدارس جدید در آزمون ورودی دبستان «ثروت» که بعدها «پانزده بهمن» نامیده شد، شرکت کرد و در کلاس ششم ابتدایی قبول شد اما به دلیل کمی سن در کلاس چهارم جای گرفت. ولی در پایان همان سال تحصیلی با شرکت در امتحان سراسری ششم ابتدایی، رتبه دوم را به دست آورد.

سیدمحمد تحصیلات متوسطه را در دبیرستان سعدی اصفهان آغاز کرد و تا سال دوم ادامه داد ولی با سقوط رضاشاه و شکسته شدن جو خفقان و استبداد، گرایش های مذهبی آشکارتر شد و او نیز اشتیاق فراوانی برای یادگیری علوم اسلامی پیدا کرد و سرانجام در 1321ش دبیرستان را رها کرد و راهی مدرسه صدر واقع در بازار اصفهان شد. او در مدت چهار سال دروس سطح حوزه را به پایان رساند و تحسین اساتیدش را برانگیخت و هم زمان با تحصیل، مکالمه زبان انگلیسی را به طور کامل نزد یکی از دوستانش آموخت.

در سال 1325ش به قم رفت و در مدرسه تازه تأسیس حجتیه ساکن شد و یک سال بعد درس خارج فقه را آغاز کرد و در این مقطع از درس استادان بنامی چون آیت الله سیدمحمدحسین بروجردی، آیت الله محقق داماد، امام خمینی، آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری و آیت الله حجت کوه کمره ای بهره جست. او پس از چندی تحصیلات دبیرستانی خود را پی گرفت و بعد از گرفتن دیپلم ادبی، به دانشگاه معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی) راه یافت و در سال 1330 ش دوره کارشناسی را به پایان رساند و در آزمون بورس تحصیلی برای کشور انگلستان پذیرفته شد ولی در همان روزها به توصیه دوست و هم مباحثه ای خود آیت الله مرتضی مطهری، در درس حکمت و فلسفه اسلامی علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت کرد و به گفته خودش در همان جلسه اول شیفته اخلاق و منش استاد گردید و از بورس تحصیلی خارج کشور صرف نظر کرد.

او در همین سال وارد آموزش و پرورش گردید و با تسلطی که بر زبان انگلیسی پیدا کرده بود، در دبیرستان حکیم نظامی قم دبیر زبان انگلیسی شد. در 1331 ازدواج کرد و در کنار تدریس در دبیرستان، تحصیل در حوزه علمیه را ادامه داد.

بهشتی که مصمم بود به موازات تحصیل و حضور و فعالیت در حوزه علمیه قم، تحصیلات دانشگاهی را نیز دنبال کند، در ۱۳۳۵ش دوره دکتری فلسفه را در دانشکده معقول و منقول آغاز کرد و بعد از وقفه‌ای که به سبب مسافرت او به آلمان پیش آمد، در  1353 به اخذ درجه دکتری نایل شد.

سیدمحمد بهشتی در سالهای نهضت ملی شدن صنعت نفت (1329 ـ 1332 ش) در حالی که طلبه ای جوان بود با شور و شوقی فراوان در تظاهرات و اجتماعات حاضر می شد. وی در اعتصابات منتهی به واقعه 30 تیر 1331 و سقوط دولت قوام السلطنه شرکت نمود و در جمع متحصنان تلگراف خانه اصفهان سخنرانی کرد.

بهشتی که پس از شکست نهضت ملی نفت خلأ وجود یک تشکیلات منظم سیاسی و نیروهای سازمان یافته را برای مبارزه با حکومت پهلوی کاملاً احساس کرده بود، دبیرستان «دین و دانش» قم را با هدف تربیت افراد برای مبارزات سیاسی بنیان نهاد و به مدت ده سال مدیریت آن را بر عهده گرفت.

آغاز مبارزات سیاسی آیت الله بهشتی

پس از درگذشت آیت الله بروجردی و مرجعیت امام خمینی، فصل جدیدی از تحولات و مبارزات سیاسی در حوزه علمیه قم و محافل مذهبی آغاز شد. بهشتی نیز به این مبارزات پیوست. فعالیت‌های وی در واقعه 2 فروردین 1342 و پانزدهم خرداد همان سال و دستگیری امام خمینی به تفصیل در اسناد سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) آمده است.

هنگامی که تشکلی از چند هیئت مذهبی به نام هیئت های مؤتلفه اسلامی برای پشتیبانی از نهضت امام خمینی به وجود آمد، بهشتی از روحانیونی بود که از سوی امام خمینی برای نظارت بر کار این تشکل و کمک به آنها تعیین شد.

با گسترش فعالیت‌های سیاسی و فکری بهشتی در قم، ساواک او را مجبور به ترک این شهر کرد و وزارت آموزش و پرورش وی را موقتاً منتظر خدمت نمود. با عزیمت به تهران، میدان گسترده‌تری برای فعالیت در اختیار بهشتی قرار گرفت، اما توقف وی در این شهر چندان طولانی نشد.

آیت الله بهشتی در آلمان

در 1343 آیت الله سید محمد هادی میلانی که از مراجع تقلید و مقیم مشهد بود از بهشتی خواست که در اجابت درخواست مسلمانان و ایرانیان مقیم هامبورگ، به آلمان عزیمت کند و اداره مرکز اسلامی هامبورگ را بر عهده گیرد. آیت الله سید احمد خوانساری نیز بر ضرورت این سفر تأکید داشت. با سفر بهشتی به اروپا، که به علت مخالفت‌های ساواک خالی از دشواری نیز نبود، افق تازه‌ای در برابر ذهن پویا و نوگرای بهشتی گشوده شد.

اقامت وی در آلمان پنج سال طول کشید. در این مدت، وی علاوه بر تصدی امور دینی ایرانیان و سایر مسلمانان مقیم هامبورگ و آلمان و بعضی کشورهای دیگر اروپایی، توانست با کمک عده‌ای از دانشجویان متدین ایرانی، «اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان گروه فارسی زبان» را ایجاد کند و دانشجویان مبارزی را که به علت اعتقادات مذهبی با تشکیلاتی مانند کنفدراسیون دانشجویان ایرانی و سازمان‌های مشابه آن رابطه‌ای نداشتند در این اتحادیه گرد آورد.

بهشتی در معرفی اسلام به اروپاییان نیز قدم‌های مؤثری برداشت و با تسلط یافتن بر زبان آلمانی در کنار زبان انگلیسی با افکار متفکران و فیلسوفان غربی آشنا شد. در همین سال‌ها به حج رفت (1345) و با امام خمینی نیز در عراق ملاقات کرد (1348).

گزارش‌های ساواک نشان می‌دهد که این سازمان به شدت مراقب و نگران فعالیت‌های وی در این دوره بوده است.

بازگشت آیت الله بهشتی به ایران

بهشتی در 1349، از آلمان به ایران آمد و ساواک مانع بازگشت وی به آلمان شد. در فاصله سال‌های 1349 تا 1356، بهشتی در تهران و قم به فعالیت‌های علمی و آموزشی و اداره جلسات آموزشی و تبلیغی برای طلاب و جوانان دانشگاهی پرداخت و افکار خود را از این طریق در جامعه ترویج کرد.

از جمله فعالیت‌های مهم وی در این دوره، حضور مؤثر در بخش برنامه‌ریزی درس تعلیمات دینی وزارت آموزش و پرورش و مشارکت با روحانیون دیگر مانند شهید دکتر محمد جواد باهنر، علی گلزاده غفوری و سید رضا برقعی در تألیف کتاب‌های درس دینی و قرآن مدارس سراسر کشور بود. این کتاب‌ها در آشنایی وسیع جوانان آن دوره با اسلام و ایجاد زمینه‌های اعتقادی برای انقلاب اسلامی در ذهن آنان مؤثر بود. در 1354، ساواک او را دستگیر و مدت کوتاهی زندانی کرد.

با اوج گیری مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی در 1356، فعالیت‌های بهشتی رنگ سیاسی بیشتری گرفت و توان و تجربه وی در سازماندهی، مدیریت و جذب نیروهای متعهد به ظهور رسید. از جمله نخستین اقدامات وی همکاری در ایجاد تشکلی به نام «جامعه روحانیت مبارز تهران» در پاییز 1357 بود که خود نیز در هسته مرکزی آن عضویت داشت.

اندکی بعد «شورای انقلاب» به دستور امام خمینی تشکیل شد و بهشتی در شمار نخستین کسانی بود که امام خمینی او را به عضویت این شورا انتخاب کرد.

در پاییز و زمستان 1357 بهشتی نقش بسیار مؤثری در هدایت و سازماندهی مبارزات اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی داشت و فعالیت‌ها و روابط او با دیگران در این ایام به شدت تحت مراقبت ساواک بود. وی در برگزاری راهپیمایی معروف تاسوعا و عاشورای 1357 در تهران و شهرستان‌ها فعال بود.

آیت الله بهشتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

آیت الله بهشتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره به عنوان ایدئولوگ و لیدر در صحنه ‏های سیاسی، اجتماعی به فعالیت می ‏پرداخت.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357، بهشتی همراه با  آیت الله سید علی خامنه‌ای، موسوی اردبیلی، هاشمی رفسنجانی و شهید باهنر تأسیس حزب جمهوری اسلامی را اعلام داشت.

بهشتی در تدوین قانون اساسی به عنوان نایب رئیس مجلس خبرگان ایفای نقش می ‏کرد. بهشتی در برگزاری انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی و تدوین قانون اساسی نقشی مؤثری داشت. او که خود در آن مجلس به نمایندگی از مردم تهران عضویت داشت، از سوی نمایندگان به عنوان نایب رئیس آن مجلس انتخاب گردید و عملاً اداره آن را بر عهده گرفت و در تنظیم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تصویب آن تلاش و تأثیر بسیار داشت.

پس از استعفای دولت موقت در سال 1358 مدتی به عنوان وزیر دادگستری و سپس، از سوی امام خمینی‏ به ریاست دیوان عالی کشور منصوب گردید. وی وظیفه «ایجاد تشکیلات نوین قضایی بر اساس تعالیم مقدس اسلام... و تدوین لوایح قضایی جدید جمهوری اسلامی ایران» را برعهده گرفت.

وی سرانجام در حین انجام وظیفه در این سمت ‏بود که در شامگاه 7 تیر سال 1360 در حین سخنرانی در تالار حزب جمهوری اسلامی بر اثر انفجار ساختمان حزب توسط منافقین به شهادت رسید.