سندروم شوگرن یک اختلال مزمن در سیستم ایمنی بدن است.
سندروم شوگرن
سندروم شوگرن یک اختلال مزمن در سیستم ایمنی بدن است. این بیماری یک بیماری خود ایمنی است، به این معنا که که سیستم دفاعی بدن به اشتباه به بافت ها و سلول های سالم بدن حمله می کند. این اتفاق زمانی رخ می دهد که گلبول های سفید خود به غده های بزاقی (غدد اشک یا سایر غده های برون ریز) حمله می کنند که سبب کاهش میزان ترشح و یا حتی پارگی در غده شود. این اتفاق می تواند باعث خشکی دهان، چشم، پوست، بینی، دستگاه تنفسی فوقانی و واژن شود.
این بیماری با دیگر بیماری های خود ایمنی مانند آتریت روماتوئید، لوپوس آریتماتوز سیستمیک و التهاب مجاری صفراوی همراه است. شوگرن اولیه به تنهایی ابتلاء پیدا می کند اما شوگرن ثانویه همزمان با بیماری های دیگر مانند لوپوس ظاهر می شود. این دو نوع شبیه هم هستند و هر دو هم می توانند جانفرسا باشند. سندروم شوگرن خطرناک است اما با درمان به موقع می توانید از آسیب دیدن بافت های بدن و عوارض دیگر جلوگیری کنید.
علائم و نشانه سندروم شوگرن
سندروم شوگرن می تواند تعدادی از علائم ناراحت کننده را ایجاد کند. این یک بیماری مزمن است و ممکن است علائم بیماری به وجود بیاید و از بین برود، اما سالها بعد با شعله ور شدن دوباره ظاهر شود.
اثرات سندروم شوگرن ممکن است با یکدیگر ربطی نداشته باشد – بسیاری از افراد صحبت با پزشک را به تاخیر می اندازند زیرا اثرات خفیف و تا حدودی مبهم دارد. برخی از تأثیرات، مشابه اثرات آرتریت روماتوئید و لوپوس است – در حقیقت، تقریباً نیمی از افرادی که مبتلا به سندرم شوگرن هستند، بیماری خودایمنی دیگری نیز دارند.
علائم شایع سندروم شوگرن عبارتند از:
• خشکی چشم، که ممکن است احساس وجود سنگ ریزه در آن یا سوزش کند
• تحریک چشم و قرمزی
• خشکی دهان
• مشکل در جویدن، بلعیدن و صحبت کردن
• زبان ترک خورده یا دردناک
• خشکی و سوزش گلو
• تغییر در حس چشایی یا بویایی
• خرابی دندان
• عفونت های مخمری در دهان
• سفتی، تورم و درد مفاصل
• مشکلات گوارشی
• خشکی بینی و پوست
• سرفه مزمن
• تورم غدد اطراف صورت، فک و گوش
• خشکی واژن
• خستگی
• بزرگ شدن غدد لنفاوی
به خاطر داشته باشید که تب، درد شدید، قرمزی یا تورم چشم، دهان ، مفاصل یا گلو می تواند نشانه عفونت باشد – این علائم نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند!
سندروم شوگرن با انواع علائم پریشانی مانند درد، تب، عفونت، سرفه، مشکل تنفسی، کاهش حجم ادرار و سردرگمی می تواند تعدادی از اثرات نادر یا جدی ایجاد کند.
علل بروز سندروم شوگرن
همانطور که گفته شد سندروم شوگرن یک بیماری خودایمنی است بدین معنی که سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به سلولها و بافتهای بدن شما حمله میکند. دانشمندان مطمئن نیستند که چرا برخی افراد مبتلا به سندروم شوگرن میشوند. برخی از ژنها افراد را در معرض خطر بیشتری برای این اختلال قرار میدهند، اما به نظر میرسد که یک عامل برانگیزاننده مانند عفونت با یک ویروس خاص یا باکتری ضروری است. مطالعات نشان دادهاند که عفونت ویروسی یا باکتریایی ممکن است باعث بیماری شود اما علت اصلی آن عمدتا ژنتیکی و محیطی است. سیستم عصبی و سیستم غدد درون ریز و یا هورمون تولید شده نیز در شروع حملات شوگرن دخیل بوده است. عوامل محیطی میتواند سیستم ایمنی بدن را تغییر دهد و مشکلات بعد از آن باعث ایجاد مشکلات ایمنی مانند عفونت با ویروس هپاتیت C یا ویرووس اپشتاین بار میشود. همچنین همانطور که گفته شد اکثر افرادی که در معرض خطر ابتلا به سندروم شوگرن هستند زنان هستند، پزشکان هنوز معتقدند که استروژن، نقش مهمی در ایجاد بیماری ایفا میکند. یائسگی شایع ترین زمان برای تشخیص سندروم شوگرن است. بعضی مطالعات نشان میدهند که استروژن در مقابل سندروم شوگرن نقش محافظتی داشته و سطوح پایین هورمون ممکن است عملکرد ایمنی را تغییر دهد و باعث ایجاد این بیماری شود.
در سندروم شوگرن، سیستم ایمنی بدن شما ابتدا غدد اشک و بزاق را مورد هدف قرار میدهند. اما میتواند به سایر قسمت های بدن شما نیز آسیب برساند، از جمله:
• مفاصل
• تیروئید
• کلیهها
• کبد
• ریهها
• پوست
• عصب
عوامل خطر سندروم شوگرن
اگر سندروم شوگرن درمان نشود، با عوارض جدی زیر همراه خواهد بود:
شایعترین عوارض سندروم شوگرن مربوط به درگیری چشمها و دهان است. برای پیشگیری از بروز هر کدام از این عوارض، بهتر است هرچه سریعتر درمان را آغاز کنید.
• پوسیدگی دندانها: از آنجا که بزاق به محافظت از دندانها در مقابل باکتریهایی که موجب پوسیدگی دندانها می شوند کمک میکند، اگر دهان شما خشک باشد، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار میگیرید.
• عفونتهای قارچی: افرادی که مبتلا به سندروم شوگرن هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به برفک دهانی و عفونتهای قارچی دهان دارند.
• مشکلات بینایی: خشکی چشم میتواند منجر به حساسیت نور، تاری دید و آسیب قرنیه شود.
همچنین عوارض کمتری ممکن است در هر یک از ارگانهای زیرایجاد کند:
• ریهها، کلیهها و کبد: التهاب می تواند باعث ایجاد پنومونی، برونشیت یا سایر مشکلات ریوی شود. همچنین منجر به مشکلات کلیه میشود و باعث ایجاد هپاتیت اتوایمیونی یا سیروز نیز در کبد شما میشود.
• گره های لنفاوی: درصد کمی از افراد مبتلا به سندروم شوگرن، ممکن است به سرطان غدد لنفاوی (لنفوم) نیز مبتلا شوند.
• عصب: ممکن است بیحسی، سوزن سوزن شدن و سوزش در دستها و پاها (نوروپاتی محیطی) ایجاد شود.
• مولتیپل میلوما
• تولد یک نوزاد با مشکلات قلبی یا لوپوس
نحوه تشخیص سندروم شوگرن
از آنجا که علائم تا حدودی مبهم است، می تواند سالها طول بکشد تا سندروم شوگرن تشخیص داده شود. علائم، معاینه بدنی، آزمایش های تخصصی و آزمایش خون می تواند به شناسایی این بیماری کمک کند.
پزشک یا دندانپزشک ممکن است مشاهده کند که دهان شما خشک است. ممکن است بینی و پوست شما خشک به نظر برسد و همچنین ممکن است چشمان شما قرمز یا خشک به نظر برسد. ممکن است مفاصل شما متورم به نظر برسد و ممکن است بثوراتی روی پوست شما ایجاد شود.
تست های تخصصی
در کنار علائم و معاینه جسمی شما، تعدادی از آزمایشات تشخیصی ممکن است به تشخیص سندرم شوگرن کمک کنند.
• آزمایش شیرمِر برای خشکی چشم: پزشک شما نوارهای کاغذی را زیر پلکهای زیرین شما قرار می دهد تا بعد از ۵ دقیقه میزان خیس بودن روی کاغذ را اندازه گیری کند.
• آزمایش اسلیت لمپ: یک نوع میکروسکوپ چشمی است که چشم پزشک با آن، خشکی چشم و التهاب را بررسی می کند.
• رنگ آمیزی با رنگهای حیاتی: یک رنگ بی ضرر روی سطح چشم شما قرار می گیرد. از نور مخصوصی استفاده می شود که به پزشکتان کمک می کند هرگونه آسیب در سطح چشم شما را ببیند.
• معاینه دهان: پزشک به صورت بصری دهان شما را برای ساییدگی و تورم بررسی می کند و ممکن است یک نمونه بزاق برای بررسی کیفیت آن بگیرد.
• بیوپسی لب: پزشک می تواند یک تکه کوچک از غدد بزاقی زیر لب شما را جهت معاینه میکروسکوپی خارج کند.
آزمایش خون
چندین آزمایش خون می تواند برای شناسایی نشانگرهای التهابی که معمولاً در سندرم شوگرن بالا می رود، مورد استفاده قرار گیرد:
• آنتی بادی ضد هسته ای (تست ANA): ANA آنتی بادی است که به سلول های بدن حمله می کند. تقریباً در ۷۰ درصد افرادی که مبتلا به سندرم شوگرن هستند مثبت است. با این وجود این آنتی بادی در افرادی که هیچ بیماری خود ایمنی ندارند نیز وجود دارد.
• SSA (anti-Ro) و SSB (anti-La): این آنتی بادی ها در سندرم اولیه سوژورن رایج هستند، اما شما حتی در صورت بروز بیماری ممکن است برای SSA و SSB مثبت نشوید.
• فاکتور روماتوئید: فاکتور روماتوئید پروتئینی است که در آرتریت روماتوئید وجود دارد، و تقریباً در حدود ۶۵ درصد از افرادی که مبتلا به سندروم شوگرن هستند، مثبت است.
• ایمونوگلوبولین ها: پروتئین هایی که به طور معمول توسط آنتی بادی تولید می شوند ممکن است در سندروم شوگرن افزایش یابد.
هیچ آزمایش واحدی به خودی خود نمی تواند تأیید کند که مبتلا به سندرم شوگرن هستید. ترکیبی از عوامل در تشخیص شما با هم در نظر گرفته می شوند.
روش های درمان سندروم شوگرن
درمان سندروم شوگرن بستگی به قسمتهایی از بدن که آسیب دیدهاند دارد. بسیاری ازافراد مبتلا به شوگرن که خشکی چشم و خشکی دهان دارند با استفاده از قطره چشم و نوشیدن جرعه جرعه آب، اغلب علائم خود را کنترل میکنند. با این حال برخی افراد به داروهای تجویزی یا حتی روشهای جراحی نیاز دارند.
داروها
طبق علائم شما پزشک ممکن است یکسری داروهایی را پیشنهاد کند که:
کاهش التهاب چشم: اگر خشکی چشمهایتان در حد متوسط تا شدید باشد، ممکن است چشم پزشک قطره چشمی سیکلوسپورین (Restasis) یا لیفیدگراست (Xiidra) را برای شما تجویز کند.
افزایش تولید بزاق: داروهایی مانند پیلوکارپین و سویملین میتوانند تولید بزاق و گاهی اشک را افزایش دهند. عوارض جانبی میتواند شامل تعرق، درد شکم، سوزش و افزایش ادرار باشد.
درمان عوارض خاص: اگر علائم روماتیسم در شما دیده شود، ممکن است از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سایر داروهای آرتریت برای شما سودمند باشد. عفونتهای مخمری در دهان باید با داروهای ضد قارچی درمان شوند.
درمان علائم سیستمیک: هیدروکلروکویین، دارویی که برای درمان مالاریا استفاده میشود، اغلب در درمان سندروم شوگرن نیز مفید است. همچنین داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب میکنند، مانند متوترکسات (Trexall) نیز ممکن است تجویز شوند.
عمل جراحی: یک جراحی کوچک برای بستن مجاری اشک که اشک را از چشمانتان تخلیه میکند ممکن است به کاهش خشکی چشمهای شما کمک کند. گذاشتن پلاکهای کلاژنی یا سیلیکونی به داخل مجاری اشک برای کمک به حفظ اشک چشم کمک کننده است.
تغییر شیوه زندگی و درمان خانگی: بسیاری از علائم سندروم شوگرن به خوبی به اقدامات مراقبت از خود پاسخ میدهند. در ادامه به چند مورد از اقدامات ساده که به کنترل علائم شما کمک میکند اشاره خواهیم کرد:
برای بهبود خشکی چشمها
استفاده از اشک مصنوعی، روان کننده چشم یا هر دو: اشک مصنوعی (به شکل قطره چشم) و روان کنندههای چشم (به شکل قطره چشمی ژل و یا پماد چشمی) میتواند به رفع ناراحتیهای ناشی از خشکی چشم کمک کند. شما لازم نیست که روان کنندههای چشمی را اغلب به عنوان اشک مصنوعی استفاده کنید. با توجه به غلظت بیش تر و ضخیم تر، روان کنندههای چشم می توانند بینایی شما را مختل کرده و روی مژهها جمع آوری شوند، بنابراین ممکن است بخواهید از آنها فقط شبها استفاده کنید. پزشک شما ممکن است اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده را توصیه کند، که میتواند چشم افراد مبتلا به سندروم خشکی چشم را تحریک کند.
افزایش رطوبت: افزایش رطوبت در محیط داخلی و کاهش مواجهه شما با جریان هوا میتواند به جلوگیری از خشکی چشم و دهان شما کمک کند. برای مثال، اجتناب از نشستن در مقابل یک فن یا تهویه هوا، پوشیدن عینک یا محافظ چشمی هنگام خروج از منزل.
برای کمک به خشکی دهان
سیگار نکشید: سیگار کشیدن میتواند باعث تحریک و خشک شدن دهان شما شود.
مصرف مایع را افزایش دهید: در طول روز از مایعات، به ویژه آب استفاده کنید. از نوشیدن قهوه یا الکل اجتناب کنید زیرا میتواند علائم خشکی دهانتان را بدتر کند.
تحریک ترشح بزاق: آدامسهای بدون قند یا بیسکویت میتوانند جریان بزاق را افزایش دهند. از آنجا که سندروم شوگرن موجب افزایش خطر ابتلا به پوسیدگیهای دندانی میشود، مصرف شیرینی را، به ویژه بین وعدههای غذایی خود محدود کنید.
استفاده از بزاق مصنوعی: محصولات جایگزینی بزاق اغلب بهتر از آب معمولی عمل می کنند زیرا حاوی روان کنندهای هستند که به دهان شما کمک میکند تا رطوبت دهان را به صورت طولانیتری حفظ کنند. این محصولات به صورت اسپری یا قرص عرضه میشوند.
استفاده از اسپری نمکی بینی: اسپری نمکی بینی می تواند به مرطوب کردن و پاک کردن بینی تان کمک کند، به طوری که شما می توانید به راحتی از طریق بینی نفس بکشید. بینی خشک و گرفته می تواند تنفس دهانی را افزایش دهد.
بهداشت دهان و دندان: دهان خشک باعث افزایش خطر پوسیدگیهای دندانی و از دست رفتن دندان میشود.
به منظور پیشگیری از این نوع مشکلات:
• پس از هر وعده غذایی دندانها مسواک زده و نخ دندان بکشید.
• برنامه منظم برای چکاب دندانها، حداقل هر شش ماه یکبار
• استفاده روزانه ی فلوراید موضعی و دهانشویه ضد میکروبی
خشکی دیگر نواحی: اگرمشکل خشکی پوست نیز دارید، هنگام حمام کردن و دوش گرفتن از آب گرم اجتناب کنید. پوست خود را با حوله به آهستگی خشک کنید و از مرطوب کنندهها نیز استفاده کنید. هنگام شستن ظروف و تمیزکاری از دستکش پلاستیکی استفاده کنید. استفاده از مرطوب کنندهها و روان کنندههای (لوبریکانتها) واژن نیز در زنانی که خشکی واژن دارند کمک کننده است.
دیدگاه