شقاق یا فیشر به معنی ترک خوردگی، چاک خوردگی و یا زخم شدن لبه داخلی مقعد میباشد. به عبارتی نوعی زخم پوستی است.
شقاق مقعد
بیماری شقاق مقعد یا فیشر مقعد (fissure) برای عموم مردم تقریبا یک چیز عادی است و افراد بسیاری به آن دچار میشوند، ولی غالبا با بواسیر که آن هم با درد و خون ریزی همراه است اشتباه گرفته میشود
این عارضه در همه سنین رخ میدهد و مختص گروه سنی خاصی نیست. همچنین میزان شیوع این بیماری در زنان و مردان تقریبا به یک اندازه است اما احتمال بروز شقاق در زنان بعد از زایمان بیشتر است. اکثر فیشرها (۸۵ الی ۹۰ درصد) در پشت مقعد و ۱۰ الی ۱۵ درصد در جلو و برای تعداد معدودی هم جلو و هم عقب این ناحیه رخ میدهد.
شقاقی که در محل دیگری واقع باشد مربوط به بیماری های دیگری است که باید بیشتر بررسی شود. در موارد بسیاری امکان درمان یا بهبود فیشر مقعد با رعایت تغذیه و جلوگیری از یبوست، با مصرف مایعات و رژیم غذایی پرفیبر وجود دارد اما در صورت تکرار فشار باید احتمال عود مجدد و حتی مزمن شدن بیماری را در نظر گرفت.
شقاق مقعد دارای 2 نوع حاد و مزمن است. شقاق حاد مقعد که معمولا بیشتر از 6 هفته طول نمیکشد، بسیار رایج است و در اکثر مواقع با مراقبتهای شخصی، درمان های خانگی و دارویی ترمیم میشود. شقاق مزمن مقعد، معمولا بیشتر از 6 هفته طول میکشد و نیاز به روش جراحی و یا درمان با لیزردارد.
شقاق حاد، شامل شکاف یا پارگی سطحی پوست مقعد است که درصورت عدم بهبودی آن با گذشت زمان میتواند تبدیل به بیماری مزمن میشود و عضلات زیرین را نیز درگیر کند.
بیماری شقاق غالبا با بواسیر(هموروئید) که آن هم با درد و خون ریزی همراه است اشتباه گرفته میشود. به همین دلیل حتما باید توسط پزشک تشخیص داده شود. امروزه نشان داده شده که بالا رفتن بیش از حد فشار داخل مقعد در زمینه انقباض این عضلات باعث بروز شقاق می شود.
علائم و نشانه های شقاق یا فیشر مقعدی
شقاق مقعدی نشانه های بارز و مشخصی دارد و به راحتی می توان به وجود آن پی برد. فقط ذکر یک نکته ی اساسی در این میان مهم و ضروری به نظر می رسد و آن این است که برخی از علائم و نشانه های شقاق مانند خونریزی با علائم و نشانه های برخی بیماری های گوارشی خطرناک از جمله سرطان روده مشابه است از این رو در صورت مشاهده ی هر گونه علامتی مشابه با علائم زیر بهتر است که برای بررسی دقیق تر به پزشک متخصص شقاق مراجعه کنید.
از مهم ترین علائم شقاق مقعدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• احساس درد در ناحیه ی مقعد به صورت متناوب و مستمر
• شروع درد که به هنگام دفع مدفوع آغاز می شود و پس از آن افزایش می یابد.
• خونریزی از ناحیه ی مقعد
• وجود یک زائده ی کوچک یا نشانه بر روی پوست اطراف مقعد
• سوزش و خارش ناحیه ی مقعد
• وجود ترک یا شکاف قابل مشاهده در اطراف ناحیه ی مقعد
• سرخی مقعد
• خروج ترشحات چرک آلود از ناحیه ی ترک
• تب که ناشی از عفونت است.
• تورم و التهاب در ناحیه ی مقعد
دلایل ایجاد شقاق
دلایل زیادی در ایجاد شقاق مقعدی دخیل هستند و وجه اشتراک تمامی آنها ایجاد ضربه و فشار بیش از اندازه در ناحیه ی مقعد است. یبوست یکی از مهم ترین دلایل ایجاد این عارضه است.خروج مدفوع سخت و سفت می تواند دیواره ها و پوست ناحیه ی مقعد را به هنگام اجابت مزاج به شدت خراش دهد و دچار آسیب های متعددی کند.
در یک نگاه کلی انواع بیماری های مقعدی از جمله شقاق ارتباط معناداری با نوع تغذیه و سبک زندگی افراد دارند و از آن تبعیت می کنند.
از مهم ترین دلایل ایجاد فیشر مقعدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• یبوست
• اسهال مزمن
• عادت به تمیز کردن مقعد با دستمال زبر و خشن
• رابطه ی جنسی مقعدی
• تنگی بیش از حد عضلات دریچه ی مقعد
• سرطان راست روده
• کرون روده
• بارداری
• زایمان سخت
• خاراندن بیش از حد مقعد در مواقع ابتلا به انگل ها و بیماری های پوستی
نحوه تشخیص شقاق مقعد
وقتی فرد از درد و خونریزی ناحیهی مقعد خود به سطوح میآید به پزشک متخصص برای پیدا کردن علت و درمان آن مراجعه خواهد کرد. پزشک با دقت به نشانههای علامتی که بیمار از آنها ابراز شکایت میکند و سپس با مشاهدهی دقیق ناحیهی مقعد همراه با کشیدن طرفین خروجی مقعد به آرامی در اغلب موارد ترک ایجاد شده را میبیند و تشخیص قطعی بیماری فیشر در فرد میرسد. معمولاً فرد به دلیل درد فراوان اجازهی معاینهی انگشتی را به پزشک نمیدهد. محل ایجاد فیشر بیشتر در مکانهایی که رایج نیست میتواند پزشک را به بررسی سایر بیماریهای زمینهای احتمالی در فرد مشکوک کند که در این صورت پزشک در تشخیص خود بسنده نمیکند و برای کشف علت اصلی روشهای دیگر معاینه را امتحان میکند. همچنین گاهی اوقات برای تشخیص و افتراق بیماری فیشر از سایر بیماریهای مقعدی از جمله بواسیر نیاز به معاینات کمکی دارد که شامل:
• آنوسکوپی مقعد: بررسی مقعد و راست روده با یک لولهی باریک و کوتاه که مشاهدهی واضحتر تمام نقاط کمک میکند.
• سیگموئیدوسکوپی: بررسی قسمت پایین رودهی بزرگ با استفاده از یک لوله باریک انعطافپذیر همراه با دوربین در صورت شک به سایر بیماریهای دستگاه گوارش به خصوص سرطان روده بزرگ از آن استفاده خواهد شد.
• بیوپسی مقعد: در صورت شک به تغییر غیر طبیعی سلولهای مخاط داخل روده، قسمت کوچکی از بافت مقعدی به منظور بررسی میکروسکوپی برداشته میشود.
• کولونوسکوپی: معاینه کل قسمتهای روده بزرگ با استفاده از لولهی باریک منعطف دارای دوربین در افرادی که نشانههای دیگری مبنی بر سرطان روده دارند.
در پایان معاینه پزشک بر اساس نشانههای بالینی و آنچه طی بررسی و آزمایشهای تشخیصی به دست آورده است درمان فیشر را برای فرد آغاز میکند. تشخیص صحیح همیشه درمان نتیجهبخش خواهد داشت. البته رعایت توصیههای رفتاری و تغذیهای نیز در بهبود فرد بیتأثیر نخواهد بود.
درمان های خانگی شقاق مقعد
• بهداشت: پس از رفتن به دستشویی مقعد خود را به خوبی با آب بشوئید. آن را به آرامی خشک کنید. وقتی مقعد زخم شده برای شست و شوی آن از صابون استفاده نکنید زیرا باعث التهاب می شود.
• نوشیدنی زیادی بنوشید: بزرگسالان باید روزی حداقل دو لیتر مایع (بین 10 تا 12 فنجان) مصرف کنند. بیشتر مایعات به صورت ادرار دفع می شوند. با این حال، قسمتی از مایعات از دستگاه گوارش عبور کرده و مدفوع را نرم می کند. اغلب نوشیدنی ها این خاصیت را دارند، اما نوشیدنی های الکلی باعث کم شدن آب بدن می شوند و چندان خوب نیستند.
• مکمل ها و ملین های فیبری: فیبر زیادی مصرف کنید. فیبر در میوه ها، سبزیجات، غلات، نان و غیره وجود دارد. در صورتی که رژیم غذایی پرفیبر کمکی نمی کند، می توانید مکمل های فیبری مثل متیل سلولز و… را مصرف کنید. مکمل متیل سلولوز همچنین مستقیما به نرم شدن مدفوع و درنتیجه راحت تر دفع شدن آن کمک می کند. شما می توایند این مکمل ها را از داروخانه به صورت آزاد تهیه کنید یا از پزشک بخواهید تا برای شما تجویز کند. ملینی هایی مثل لاکتوز گاهی اوقات تجویز می شود.
• رفتن به دستشویی: احساس نیاز به دستشویی رفتن و دفع مدفوع را نادیده نگیرید. برخی از افراد این احساس را سرکوب می کنند و رفتن به دستشوئی را به تاخیر می اندازند. این مساله منجر به شکل گیری مدفوع های بزرگتر و سفت تری می شود که دفع آنها سخت تر است.
• از مصرف داروهای کدئین داری مثل کوکدامول خودداری کنید، زیرا باعث یبوست می شود. برای تسکین درد شقاق مقعد پاراستامول داروی مسکن خوبی است.
راه های درمان شقاق مقعد
ملین
ملینها نوعی دارو هستند که میتوانند به بیمار در بهبودی سریع کمک کنند. معمولاً در بزرگسالان با شقاق مقعدی، قرصهای مسهل کننده یا گرانولها تجویز میشوند. این داروها جهت حفظ مایعات، باعث نرمتر شدن مدفوع میشوند.
معمولاً كودكانی كه شقاق مقعدی دارند، محلول خوراكی مِلین اسمزی را تجویز میكنند. این نوع ملین منجر به افزایش مقدار مایعات در روده میشود. پزشک معالج ممکن است شروع به درمان با دوز کم و افزایش تدریجی آن کند تا زمانی که بتوان هر یک یا دو روز یکبار آن را استفاده کرد.
تری نیترات گلیسریل (GTN)
اگر علائم بیمار طی یک یا دو هفته بهبود نیابد، پزشک معالج ممکن است داروی به نام تری نیترات گلیسریل را تجویز کند. این دارو پمادی است که در کانال مقعد استفاده میشود به مدت دو بار در روز استفاده میشود.
تری نیترات گلیسریل با گسترش رگهای خونی در داخل و اطراف مقعد، به افزایش خونرسانی به شقاق و کمک به بهبود سریعتر آن کار میکند. همچنین میتواند به کاهش فشار در کانال مقعد کمک کند تا درد را کاهش دهد.
بیمار معمولاً باید حداقل شش هفته یا تا زمانی که شقاق کاملاً بهبود یابد، از پماد GTN استفاده کند. بیشتر شقاقهای حاد (کمتر از شش هفته) با درمان تری نیترات گلیسریل بهبود مییابند. در صورت استفاده صحیح، از هر 10 شقاق مزمن حدود هفت مورد درمان میشود.
سردرد یک عارضه جانبی بسیار رایج پماد GTN است که تقریباً نیمی از افرادی که از آن استفاده میکنند را تحت تأثیر قرار میدهد. همچنین برخی از افراد بعد از استفاده از پماد احساس سرگیجه دارند. GTN برای کودکان مناسب نیست و باید در زنان باردار یا شیرده با احتیاط مصرف شود.
بیحسی موضعی
اگر به خصوص درد شدید مقعدی وجود دارد، پزشک معالج ممکن است قبل از انجام اجابت مزاج، بیحسی موضعی برای بیحس کردن مقعد را به کار ببرد. داروی موضعی همان داروهایی است که مستقیماً در منطقه آسیب دیده اعمال میشود. این داور به بهبودی شقاق کمک نمیکند، اما میتواند به کاهش درد کمک کند. لیدوکائین رایجترین بیحسی موضعی برای بیماری شقاق مقعدی است.
مسدودکنندههای کلسیم
مسدودکنندههای کلسیم مانند «دیلتیازم» نوعی دارو است که معمولاً برای درمان فشار خون بالا استفاده میشود. با این حال، مسدودکنندههای موضعی کلسیم که مستقیماً روی مقعد اعمال میشوند، همچنین در معالجه برخی از افراد با شقاق مقعد مفید هستند.
عوارض جانبی این دارو میتواند شامل سردرد، سرگیجه و خارش یا سوزش باشند. هر عارضه جانبی پس از عادت کردن بدن بیمار به دارو طی چند روز از بین میروند. به نظر میرسد مسدودکنندههای موضعی به اندازه پماد GTN برای درمان شقاق مقعد مؤثر هستند.
تزریق سم بوتولینوم
سم بوتولین یک روش درمانی نسبتاً جدید برای بیماری فیشر است. بوتولینوم، سمی قوی است که در دوزهای کم بیخطر است. میتوان با تزریق این سم برای فلج کردن عضله اسفنکتر استفاده کرد. این امر باید مانع از اسپاسم عضلات شده و به کاهش درد کمک کرده و باعث بهبودی شقاق میشود. دقیقاً مشخص نیست که تزریق سم بوتولینوم برای شقاق مقعدی چقدر مؤثر است، اما تحقیقات نشان میدهند که برای بیش از نیمی از افراد مبتلا به فیشر مفید هستند.
عمل جراحی
در صورت عدم استفاده از درمانهای دیگر ممکن است جراحی توصیه شود. به طور کلی، جراحی به عنوان مؤثرترین درمان برای شقاق مقعد شناخته میشود که در 90٪ از افراد نتایج طولانی مدت خوبی را نشان داده است. تکنیکهای مختلف جراحی وجود دارند، که میتوان برای درمان شقاق مقعدی استفاده شود که عبارتند از:
اسفنکتروتومی جانبی
اسفنکتروتومی جانبی شامل ایجاد یک برش کوچک در حلقه عضله اطراف کانال مقعد (اسفنکتر) است، تا به کاهش تنش در کانال مقعد کمک کند. این امر باعث میشود تا شقاق مقعد بهبود یابد و احتمال ابتلا به فیشر بیشتر را کاهش دهد.
این یک عمل جراحی کوتاه و نسبتاً ساده است که معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. اسفنکتروتومی جانبی یکی از مؤثرترین روشهای درمان بیماری شقاق مقعدی است که دارای سابقه موفقیتآمیز است. بیشتر افراد طی دو تا چهار هفته کاملاً بهبود مییابند. اغلب یک نفر از 20 نفری که این نوع جراحی را تجربه میکنند، به علت آسیب دیدگی به عضلات مقعدشان، کنترل روده (بیاختیاری روده) خود را به طور موقتی از دست میدهد.
فلپهای مقعدی پیشرفته
فلپهای مقعد پیشرفته شامل گرفتن بافت سالم از قسمت دیگری از بدن شما و استفاده از آن برای ترمیم شکاف و بهبود خونرسانی به محل شقاق است. این روش ممکن است برای درمان شقاقهای مقعدی طولانی مدت (مزمن) ناشی از بارداری یا آسیب دیدگی کانال مقعد توصیه شود.
پیشگیری از بیماری شقاق مقعدی
شقاق مقعد میتواند در هر فردی و در هر سنی رخ دهد. با افزایش سن، احتمال بروز فیشر کاهش مییابد. افرادی که در گذشته دچار شقاق بودند، در آینده بیشتر احتمال ابتلا دوباره به بیماری را دارند. اما پیشیگیری همیشه بهترین درمان است!
پیشگیری برای شقاق در نوزادان:
• پوشک را مرتباً عوض کنید.
• اگر علت آن یبوست باشد، درمان غذایی را پیش بگیرید.
پیشگری برای شقاق در بزرگسالان:
• ناحیه مقعد را خشک نگه دارید.
• ناحیه مقعد را با مواد نرم، یک پارچه مرطوب یا پد پنبهای پاک کنید. از کاغذ توالت با سطح خشن خودداری کنید.
• بیدرنگ تمام موارد یبوست و اسهال را درمان کنید.
• از تحریک ناحیه مقعد خودداری کنید.
دیدگاه