واکسن آسترازنکا و اطلاعاتی درباره آن که باید بدانید

معرفی واکسن آسترازنکا

واکسن آسترازنکا در کنار دیگر واکسن های کرونا همانند واکسن سینوفارم در صف واکسیناسیون جهانی بر علیه کرونا قرار دارد.

واکسن آکسفورد-آسترازنکا به نام «AZD1222» یک واکسن کووید-۱۹ یا کرونا که توسط دانشگاه آکسفورد و شرکت آسترازنکا توسعه داده شده است، از یک آدنوویروس عامل سرماخوردگی برای انتقال ژن‌های سازنده پروتئین گل‌میخی سطح کروناویروس به درون سلول‌ها استفاده می‌کند و سلول‌ها را وادار به ساختن این پروتئین‌ها می‌کند که سپس باعث تحریک دستگاه ایمنی و تولید آنتی‌بادی ضد کروناویروس می‌شود.

در واقع واکسن آسترازنکا «ویروسدار» است؛ یعنی نسخه‌ای از ویروس است که به طور معمول شامپانزه‌ها را آلوده می‌کند و با بخشی از کروناویروس موسوم به «پروتئین سنبله» اصلاح شده است تا محرک سیستم ایمنی بدن باشد.

واکسن، هنگامیکه در سلول‌های انسانی قرار گرفت باید به تحریک تولید آنتی بادی هایی که ویروس را تشخیص می‌دهند، کمک کند.

واکسن آسترازنکا، به‌صورت دو دوز نیم میلی‌لیتری در عضله بازو، در افراد بالای ۱۸ سال، تزریق می‌شود.

در تاریخ ۳۰ دسامبر سال ۲۰۲۰ واکسن برای استفاده در برنامه واکسیناسیون بریتانیا مورد تأیید قرار گرفت و واکسیناسیون از ۴ ژانویه ۲۰۲۱ با تزریق به برایان پینکر ۸۲ ساله در بریتانیا آغاز شد

این واکسن از زمان ساخت، توسط چندین نهاد دارویی در سراسر جهان مانند آژانس دارویی اروپا (EMA) و اداره درمانی استرالیا تأیید شده‌است. این واکسن همچنین برای فهرست استفاده اضطراری توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) تأیید شده‌ است.

مقامات بهداشتی اتحادیه اروپا و کشورهای آرژانتین، السالوادور، هند، مکزیک، بنگلادش، پاکستان، فیلیپین، جمهوری دومینیکن، تایوان، کره جنوبی، ویتنام، مالزی، نپال، برزیل، سری‌لانکا و ایران نیز مجوز استفاده از این واکسن را صادر کرده‌اند.

شرکت داروسازی بریتانیایی سوئدی آسترازنکا نام واکسن کرونای آسترازنکا را از مدتی پیش مخفیانه تغییر داده است. آسترازنکا از این پس با عنوان Vaxzevria (واکس‌زوریا) ارائه خواهد شد.

طبق پژوهش‌ها اگر دوز سوم واکسن آسترازنکا شش ماه پس از دوز دوم تزریق شود می‌تواند به «افزایش قابل توجه» سطح پادتن در بدن منجر شود. به این ترتیب واکنش سیستم ایمنی بدن در مقابل انواع ویروس کرونا «بسیار بالاتر» می رود.

واکسن آسترازنکا چقدر ایمنی ایجاد می‌کند؟

مطالعات اولیه نشان می‌داد که آسترازنکا در برابر ویروس کرونا 92 درصد ایمنی ایجاد می‌کند. با این حال با جهش ویروسی اثربخشی این واکسن نیز کاهش یافته و حالا در برابر گونه دلتا ایمنی 60 تا 67 درصدی ایجاد می‌کند.

با این حال این واکسن به طور موثری از ابتلای شدید و موارد مرگ بر اثر ابتلا به کرونا کم می‌کند.

عوارض جانبی احتمالی آسترازنکا

مانند هر داروی دیگر، این فرآورده نیز عوارض جانبی دارد، که البته همه به آن دچار نمی‌شوند. در مطالعات بالینی انجام شده، تمام عوارض جانبی مشاهده شده خفیف تا متوسط بوده و در عرض چند روز برطرف شدند. در صورت مشاهده هرگونه عوارض جانبی خارج از لیست حتما به پزشک، داروساز یا پرستار خود اطلاع دهید. در صورت نیاز به داروهای مسکن درد یا تب نیز می‌توانید از داروهای حاوی استامینوفن استفاده کنید.

عوارض بسیار شایع عبارتند از:

- عوارض موضعی مانند درد، گرمی و خارش محل تزریق

- احساس کسالت عمومی، احساس خستگی و سرگیجه

- تب و لرز

- سردرد

- تهوع

- درد مفاصل یا عضلات.

احتمال مرگ با واکسن آسترازنکا چقدر است؟

در تزریق واکسن آسترازنکا عوارض جانبی نادر اما شدیدی نیز گزارش شده است: آنافیلاکسی و ترومبوز همراه با ترومبوسیتوپنی (TTS) که در زبان عامیانه به عنوان «لخته» شناخته می‌شود، این عارضه در 5 نفر از هر میلیون نفری که آسترازنکا تزریق کرده‌اند، دیده شده است.

برخی گزارش‌ها اعلام می‌کنند در سنین کمتر از 60 سال یا در زنان این عارضه بیشتر دیده شده است. با این حال این موضوع احتمال دارد ناشی از خطای آماری جامعه واکسینه زده باشد. به این معنا که پرستاران که غالبا زنان هستند و سنین کمتر از 60 سال که جزء کادر درمان هستند در ابتدا بیشتر از دیگر گروه‌ها واکسن آسترازنکا دریافت کردند.

ایجاد لخته لزوما به مرگ افراد منجر نمی‌شود و درمان‌هایی برای آن وجود دارد. گفته می‌شود از هر 5 نفر که به این عارضه دچار می‌شوند یک نفر ممکن است جان خود را از دست بدهد. بنابراین احتمال مرگ با واکسن آسترازنکا یک در میلیون است.

در گزارشی در کشور استرالیا آماده است که برای اینکه بدانید خطر ایجاد لخته خون و مرگ در اثر تزریق واکسن آسترازنکا چقدر است کافی است بدانید که احتمال آن بسیار کمتر از خطر مرگ شما در یک تصادف رانندگی در سال آینده است. با توجه به تعداد سوانح رانندگی در ایران احتمالا این موضوع با شدت بیشتری صادق است.

آسترازنکا مناسب کدام گروه سنی است؟

در حال حاضر افراد بالای 18 سال می‌توانند این واکسن را دریافت کنند.

به دلیل برخی عوارض گفته شده بود که بهتر است این واکسن به افراد زیر ۶۰ سال تزریق نشود و تزریق آسترازنکا در بسیاری از کشورهای اروپایی متوقف شده بود. اما آژانس دارویی اروپا (EMA) بعد از بررسی مجدد واکسن بریتانیایی ـ سوئدی آسترازنکا، آن را ایمن و کارا ارزیابی کرد و استفاده از آن بار دیگر از سر گرفته شد.

فاصله بین دو دوز واکسن آسترازنکا چقدر است؟

دوز دوم واکسن آسترازنکا معمولا 12 هفته (3 ماه) بعد از دوز اول دریافت می‌شود و حداقل زمان بین تزریق دو دوز نیز می‌تواند 4 هفته باشد.

اما دانشمندان آکسفورد در تحقیقی دریافته‌اند که اگر این فاصله افزایش یابد، میزان اثربخشی حتی بیشتر نیز می‌شود. به طوری که فاصله بین تزریق دو دوز واکسن آسترازنکا اگر به ۴۵ هفته نیز برسد مشکلی در میزان مصونیت بدن ایجاد نمی کند و حتی سطح ایمنی بدن را بالاتر هم می برد.

چه کسانی نباید واکسن آسترازنکا بزنند؟

گفته می‌شود افرادی که سابقه واکنش های حساسیتی (آنافیلاکسی) دارند و افرادی که تب بالای 38 درجه دارند نباید واکسن بزنند. همچنین آن‌هایی که به دنبال تزریق نوبت اول دچار هر نوع عارضه شدید شده‌اند، منع مصرف نوبت دوم واکسن را دارند.

در آغاز واکسیناسیون برخی کشورها برخی کشورها توصیه کردند که واکسن آسترازنکا برای سنین بیش از 45 سال تزریق شود. اما با گذشت چند ماه حالا توصیه‌ای که می‌شود این است که بهترین واکسن در دسترس‌ترین آن است. تغییر توصیه به این دلیل بود که گونه‌های جهش یافته کرونا جوانان را بیشتر درگیر کرده و راهی بیمارستان می‌کند و احتمال مرگ جوانان با کرونا قابل مقایسه با احتمال مرگ آنها با واکسن آسترازنکا نیست.

کدام افراد باید در تزریق واکسن احتیاط کنند؟

در افرادی که مبتلا به بیماری خونریزی‌دهنده یا اختلال انعقادی (هموفیلی) هستند یا داروهای رقیق کننده خون (ضدانعقادی) مصرف می‌کنند، واکسیناسیون باید در ساعت‌های اول پس از دریافت فاکتورهای انعقادی انجام شود و محل تزریق حدود 30 دقیقه فشار داده شود. افرادی که ضعف سیستم ایمنی یا بیماری اتوایمیو دارند باید با پزشک معالج خود مشورت نمایند.

استفاده از واکسن آسترازنکا در دوران بارداری

زنان باردار در معرض ابتلا به فرم شدیدتر بیماری کووید-۱۹ هستند و میزان زایمان زودرس نیز با بیماری افزایش می‌یابد. هر چند اطلاعات کافی در مورد تجویز این واکسن در دوران بارداری هنوز در دسترس نیست، اما باید توجه داشت که واکسن از نوع غیر تکثیر شونده است. در حال حاضر توصیه می‌شود خانم‌های باردار که در ریسک بالای ابتلا (مانند کارکنان بهداشتی درمانی)  یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسن را دریافت کنند.

باید توجه کرد که قبل از واکسیناسیون نیاز به تست بررسی بارداری نیست و همچنین تاخیر در بارداری به دلیل واکسیناسیون با این واکسن توسط سازمان جهانی بهداشت توصیه نمی‌شود.

استفاده از واکسن آسترازنکا در دوران شیردهی

هنوز مشخص نیست که واکسن در شیر ترشح می‌شود یا خیر، اما به دلیل ماهیت غیر تکثیر شونده واکسن توصیه می‌شود آن دسته از زنان که فرزندشان را شیر می‌دهند اگر در ریسک بالای ابتلا (مانند کارکنان بهداشتی درمانی)  یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسینه شده و نیازی به قطع شیردهی پس از واکسیناسیون ندارند.

استفاده از واکسن آسترازنکا در موارد ضعف سیستم ایمنی

با توجه به ماهیت واکسن که ویروس غیر تکثیر شونده است، بنابراین چنانچه افراد HIV مثبت، افراد با ضعف سیستم ایمنی و یا افراد دچار بیماری‌های اتوایمیون جزو گروه‌های اولویت‌دار، در ریسک بالای ابتلا(مانند کارکنان بهداشتی درمانی) یا عوارض ابتلا به بیماری (دارای بیماری زمینه ای) هستند، واکسینه شوند.

همچنین توصیه می‌شود افرادیکه ایمونوگلوبولین و یا آنتی بادی منوکلونال دریافت کرده‌اند تا ۹۰ روز بعد از دریافت این فراورده‌ها، واکسن را به تعویق بیندازند تا از تداخل واکنش سیستم ایمنی جلوگیری شود.

نکاتی که پس از دریافت واکسن باید رعایت شوند

بعد از دریافت واکسن تا نیم ساعت در مرکز بمانید.

در صورت بروز علائم خفیف مانند درد، تب و آبریزش بینی از مسکن مانند استامینوفن یا آنتی هیستامین استفاده کنید و در صورت بروز عوارض «شدید» با مرکزی که واکسن تزریق شده تماس بگیرید.