بیماری سرخک (measles) نوعی بیماری تنفسی ناشی از ویروس است. سرخک اغلب در اواخر زمستان و اوایل بهار ایجاد می شود.
سرخک چیست؟
بیماری سرخک که (rubeola) هم نامیده می شود نوعی بیماری حاد و بسیار مسری دستگاه تنفسی است که عمدتاً در بچه های کوچکی که علیه بیماری واکسینه نشده اند و نوجوانان یا جوانانی که واکسیناسیون ناکاملی دارند بروز می کند.
سرخک از طریق تماس مستقیم با قطرات منتشر شده از راه بینی، حلق و دهان افراد مبتلا و معمولاً در مرحله پیش درآمد( prodromal) بیماری انتقال می یابد.
سرخک سالیانه حدود 1 میلیون کودک را در جهان به کام مرگ می فرستد. در کشورهای در حال توسعه که سوءتغذیه و کمبود ویتامین A شایع است یک کودک از هر 4 کودک در اثر سرخک فوت می کند. سرخک نخستین عامل کوری در کودکان آفریقایی است.
چنان چه یک فرد مبتلا به سرخک شود، %90 از افراد مستعدی که در تماس نزدیک با وی هستند آلوده به ویروس سرخک می شوند.
ویروس سرخک در مخاط بینی و حلق فرد باقی می ماند. در اثر عطسه یا سرفه کردن وی، قطرات آلوده به ویروس در هوا منتشر می شوند و به بینی یا حلق سایر افراد می رسند ( از طریق تنفس یا به وسیله قراردادن انگشتی که با سطح آلوده به ویروس تماس پیدا نموده است به داخل بینی یا دهان.)
ویروس تا 2 ساعت بر روی سطوح آلوده، فعال و قابل سرایت باقی می ماند.
علایم بیماری سرخک
علایم بیماری سرخک که معمولاً بعد از یک دوره نهفتگی 10 تا 12 روزه (یعنی 10 تا 12 روز پس از تماس ویروس) بروز می کنند عبارتند از :
1- تب(که معمولاً 2 تا 4 روز طول می کشد.)
2- سرفه
3- آبریزش بینی
4- التهاب ملتحمه چشم
5- ترس از نور
6- بی اشتهایی
7- لکه های مشخص بیماری موسوم به koplik spots که یک تا دو روز قبل از ایجاد بثورات (دانه های) پوستی ظاهر می شوند. این لکه ها به شکل نقطه های قرمز با مرکز سفید متمایل به آبی بر روی زبان و داخل گون ها دیده می شوند.
8- التهاب حلق (فارنژیت)
9- التهاب حنجره ( لارنژیت) و التهاب مخاط نای و برونش ممکن است ایجاد شود.
تب ممکن است به 39/4 تا 40 درجه سانتی گراد برسد. بثورات پوستی، ابتدا به شکل نقطه های صورتی متمایل به قهوه ای و نامنظم در اطراف خط رویش مو، گوش ها و گردن ظاهر می شوند و سپس به سرعت طی 24 تا 48 ساعت به تنه و اندام های انتهایی انتشار می یابند و در همین حال به رنگ قرمز و به شکل دانه های برجسته و متراکم و با ظاهری لکه مانند درمی آیند.
پس از حدود 5 روز، این بثورات از همان ناحیه ای که آغاز شده بود به تدریج محو می شوند ( با فروکش نمودن تب، بثورات به شکل مسطح و به رنگ قهوه ای درمی آیند و شروع به محو شدن می کنند و پوسته ای ظریف به وجود می آورند مه به ویژه در مناطقی که تعداد بثورات خیلی زیاد بوده است دیده می شود.
مراحل بروز علایم سرخک
عفونت در طی چند مرحله و در طول ۲ تا ۳ هفته رخ میدهد:
مرحلهی اول: عفونت و دورهی نهفتگی
در ۱۰ تا ۱۴ روز اول بعد از عفونت، ویروس سرخک نهفته است. در طول این مدت هیچگونه نشانه و علائمی از بیماری دیده نمیشود.
مرحلهی دوم: علائم و نشانههای نامشخص
سرخک معمولا با تبی خفیف تا متوسط آغاز میشود و سرفه مداوم، آبریزش بینی، التهاب چشمها و گلودرد آن را همراهی میکنند. این بیماری خفیف ۲ تا ۳ روز بهطول میانجامد.
مرحلهی سوم: بیماری شدید و تحریک و آزردگی پوستی
تحریک پوستی در بیماری سرخک با لکههای قرمز کوچکی همراه است که بهآهستگی بزرگ میشوند. لکهها و برآمدگیها در شاخههای مجزا و باریک، به پوست، حالتی پر از لَک و قرمزی میدهد. بعد از چند روز هم این حالت به بازوها و سایر قسمتهای تن و بدن مانند ران و پاها منتقل میشود. ضمن اینکه تب هم بالا میرود و اغلب دمای بدن از ۴۰ تا ۴۱ درجه است. تحریکات پوستی بهتدریج ازبین میرود. ابتدا این لکها و جوشها از سطح صورت محو میشوند و بعد از آن هم از ران و پاها.
مرحلهی چهارم: دورهی انتقال بیماری
شخص مبتلا به سرخک در حدود ۸ روز میتواند باعث انتقال بیماری به دیگران بشود که ۴ روز قبل از ظاهرشدن لکههای پوستی و تا زمانی که آثار پوستی سرخک بهمدت ۴ روز روی پوست هستند، امکان سرایت به دیگران وجود دارد.
عوارض سرخک
1- اسهال
2- عفونت گوش
3- ذات الریه (پنومونی)
4- التهاب مغز (اَنسفالیت)
5- آپاندیسیت
6- تشنج و مرگ
تقریباً در 20% موارد سرخک، یک یا چند عارضه ایجاد می شود.
عوارض در کودکان زیر 5 سال و بزرگسالان بالای 20 سال شایع ترند.
تقریباً در یک کودک مبتلا به سرخک، عفونت گوش ایجاد می شود؛ یک کودک از 20 کودک مبتلا به سرخک دچار ذات الریه (پنومونی) و تقریباً یک کودک از 1000 کودک مبتلا به سرخک دچار التهاب مغز (اَنسفالیت) می شود.
التهاب مغز می تواند منجر به کری یا عقب ماندگی ذهنی شود. یک یا دو کودک از 1000 کودک کبتلا به سرخک در اثر بیماری فوت می کند.
سرخک می تواند در زنان باردار موجب سقط، زایمان زودرس، یا تولد نوزادان با وزن کمتر از طبیعی شود.
درمان سرخک
درمان سرخک عبارت است از: استراحت در بستر، تجویز داروهای ضد تب، مصرف آنتی بیوتیک مناسب به منظور کنترل عفونت های ثانویه احتمالی و در صورت لزوم، مالیدن لوسیون کالامین، محلول ذرت و نشاسته یا کمپرس آب سرد برای کنترل خارش، شربت سرفه.
استراحت و جداسازی بیمار از سایرین تا زمانی که تب و بثورات پوستی حضور دارند ضروری است.
نور شدید می تواند موجب تحریک چشم های بیمار شود و باید از تماس با آن اجتناب نمود.
مراقبت و توجه مخصوص به بهداشت چشم ها و پوست (به ویژه در صورت وجود بثورات شدید) ضروری است.
توجه!
در صورت وجود تب، در افراد زیر 18 سال از استامینوفن استفاده کنید. مصرف آسپیرین در زیر 18 سالگی می تواند موجب بروز سندروم خطرناک و کشنده رِی (Reye) شود.
تشخیص سرخک
ازطریق علائم ظاهری مانند لکههای کوچک با مراکز متمایل به آبی-سفید در زمینهای قرمز که در پوشش داخلی دهان در قسمت گونهها دیده میشود و به لکه کولپیک (Koplik’s spots) معروف است، امکان تشخیص این بیماری برای پزشکان مقدور است. اما برخی از پزشکان تا کنون فردی مبتلا به سرخک را از نزدیک ندیدهاند. بنابراین ممکن است علائم آن را با سایر بیماریها اشتباه بگیرند. در صورت نیاز، باید از آزمایش خون برای اطمینان از ابتلا به سرخک کمک گرفته بشود.
علت ابتلا به بیماری سرخک
سرخک نوعی بیماری ویروسی و بهشدت واگیردار است که در گلو یا بینی کودکان و بزرگسالان تکثیر میشود. وقتی فرد مبتلا، سرفه یا عطسه میکند و حتی حرف میزند، ذرات کوچک ویروسی به هوا منتقل میشود و سایر افراد با تنفس هوا، این ذرات را وارد بدن خود میکنند. این ذرات میتوانند روی سطوح مختلف هم بنشینند، تا ساعتها فعال بمانند و باعث سرایت به دیگران شوند. اگر شما این سطوح را لمس کنید و بعد دست خود را به چشمها، دهان و بینی خود بمالید، ویروس وارد بدنتان خواهد شد. حدودا ۹۰ درصدِ افرادی که در ارتباط با بیمار یا درمعرض این ویروس قرار میگیرند، به سرخک مبتلا خواهند شد.
عوامل ایجاد خطر سرخک
عوامل زیر میتوانند باعث ایجاد سرخک بشوند:
1- واکسینه نشدن
اگر واکسن سرخک نزده باشید، احتمال ابتلا به این بیماری در شما خیلی بیشتر میشود؛
2- سفرهای بینالمللی
سرخک در برخی نقاط دنیا مثل کشورهای درحالِ توسعه رواج بیشتری دارد؛
3- کمبود ویتامین A
اگر در رژیم غذایی شما خبری از ویتامین A نباشد، امکان بروز علائم شدیدتر و عوارض سرخک در شما افزایش پیدا میکند.
بیماریهایی که علائمی مشابه سرخک دارند
1- تب دانگ
2- بثورات داروها
3- عفونت انتروویروسی enteroviral
4- بیماری پنجم
5- سرخجه
6- بیماری کاوازاکی
7- تب منقوط کوههای راکی Rocky Mountain spotted
8- سندرم شوک سمی
سرخجه
بیماری سرخجه ( rubella) یک بیماری ویروسی شبیه سرخک ولی با شدت کمتر است.
سرخجه نوعی عفونت ویروسی مسری است که بهترین مشخصه آن بروز راش های قرمز متمایز می باشد. سرخجه به انگلیسی روبلا ( rubella) خوانده می شود. روبلا همانند سرخک نیست اگر چه بروز راش قرمز در هر دو بیماری مشابه می باشد. تفاوت سرخک و سرخجه در عامل ایجاد آن هاست.
ویروس این بیماری در ترشحات حلق ، دهان ، بینی و همچنین در مدفوع ، ادرار و خون کودکان مبتلا وجود دارد.
این ویروس معمولاً 7 روز قبل از پیدایش دانهها و 7 تا 8 روز بعد از آن (مجموعاً 15 روز) در بینی و حلق کودک مبتلا وجود دارد و به اطراف منتشر میشود بنابراین در این دوران مسری است.
اگر کودک سالمی با کودک مبتلا به سرخجه تماس پیدا کند ویروس سرخجه از راه دستگاه تنفس فوقانی او وارد میشود و در بدن او تکثیر مییابد و 14 تا 21 روز بعد علائم بیماری سرخجه در کودک ظاهر میشود.
علایم بیماری سرخجه
علائم سرخجه و نشانه های آن اغلب خفیف است و به ندرت مورد توجه قرار می گیرد و این امر مخصوصا در کودکان بسیار متداول است. عموما علائم بیماری دو تا سه هفته بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس اتفاق می افتد. علائم معمولا دو تا سه روز به طول می انجامد.
علائم سرخجه
1- تب ملایم با درجه ۳۸.۹ یا کمتر
2- سردرد
3- آبریزش بینی
4- چشمان قرمز و ملتهب
5- غدد لنفاوی متورم و حساس در پشت گردن و گوش ها هم چنین پایه جمجمه
6- وجود راش های صورتی رنگ که ابتدا روی صورت ظاهر شده و سپس به سایر بخش های بدن از جمله تنه، بازوها و پاها منتشر می شود و به همین ترتیب نیز محو می گردد.
7- درد مفاصل مخصوصا در خانم های جوان
بیماری سرخجه ممکن است بدون علایم باشد: در 50% موارد، سرخجه بدون بروز بثورات(دانه های) پوستی روی می دهد.
سرخجه از نظر علائم ظاهری شبیه به بیماریهای سرخک، مخملک تعداد زیادی از عفونتهای پوستی و مونو نوکلئوز عفونی است و به تبع آن، تشخیص دشوار میشود.
کودک مبتلا به این بیماری ممکن است فاقد علامت باشد.
ممکن است در نوجوانان یا بزرگسالان، بثورات 1 تا 5 روز بعد از علایم پیش درآمد(شامل تب خفیف، سردرد، بی حالی، بی اشتهایی، التهاب خفیف ملتحمه(ملتحمه پشت پلکها و قسمت جلوی صلبیه (سفیدی چشم) را پوشانده)، آبریزش بینی، گلودرد و بزرگ شدگی غدد لنفاوی) تظاهر یابند.
تشخیص بیماری سرخجه
سرخجه در تشخیص افتراقی با بیماریهای سرخک، مخملک و تعداد زیادی از عفونتهای پوستی و مونو نوکلئوز عفونی قرار میگیرد.
تشخیص بالینی سرخجه در اغلب مواقع درست انجام نمیشود. در موارد حاد بیماری تنها با کمک آزمایشگاه میتوان بیماری را تشخیص داد.
تشخیص بیماری بر اساس افزایش آنتیبادی اختصاصی ضدویروس سرخجه در دوبار آزمایش تأیید میشود در فاصله ۱ تا ۲ هفته پس از ظهور ضایعات پوستی میتوان ویروس را از ترشحات گلوی بیمار جدا کرد. خون، ادرار و مدفوع بیمار میتواند حاوی ویروس باشد. اما جداکردن ویروس بسیار وقتگیر بوده و به ۱۰ تا ۱۴ روز وقت احتیاج دارد.
برای تشخیص سرخجه مادرزادی در نوزاد تازه متولد شده میتوان خون بیمار را مورد آزمایش قرار داد در صورت وجود آنتیبادی اختصاصی ضدویروس سرخجه در یک نمونه خون میتوان بیماری را تشخیص داد.
درمان بیماری سرخجه
این بیماری بر خلاف ظاهر پر سر و صدای خود، معمولاً به درمان نیاز ندارد. پزشکان معمولاً استراحت و افزایش مصرف مایعات را توصیه میکنند. ممکن است برای ناراحتی خفیف مصرف داروهای بدون نسخه نظیر استامینوفن کافی باشد.
به بیمار توصیه میشود با بر طرف شدن تب، از بستر بیرون نیاید و تا روز بعد از برطرف شدن بثورات پوستی، فعالیتهای خود را محدود کند و تا یک هفته پس از ناپدید شدن بثورات از تماس با دیگران خودداری کند.
بیماری سرخجه و اهمیت ابتلا به آن در دوران بارداری
اگرچه سرخجه، معمولاً بیماریی خفیفی است اما چنانچه در نخستین ماه های بارداری ایجاد شود در بسیاری موارد منجر به سقط جنین یا بروز عوارضی برای جنین خواهد شد که در این صورت به آن سندروم سرخجه مادرزادی گفته می شود.
علائم بیماری سرخجه در دوران بارداری ممکن است مانند دوران کودکی بسیار خفیف و زودگذر باشد به طوری که مادر باردار از آن مطلع نشود.
چطور زن باردار ، مبتلا به سرخجه میشود و جنین او دچار ناهنجار میگردد؟
اگر زن بارداری که قبلاً به سرخجه مبتلا نشده و واکسن هم نزده باشد با کودک یا با بیمار مبتلا به سرخجه تماس پیدا کند ، ویروس سرخجه از راه بینی و حلق وارد میشود و در بدن او تکثیر مییابد. سپس ویروس از راه جفت به جنین میرسد و جنین او را مبتلا میسازد. سن بارداری به هنگام ابتلا اهمیت دارد اگر ابتلای مادر به سرخجه در خلال 8 هفتگی اول دوران بارداری باشد 50 تا 80 درصد امکان دارد جنین او مبتلا شود. در سه ماهه دوم بارداری 10 تا 20 درصد و در سه ماهه سوم دوران بارداری امکان ابتلا کمتر میباشد.
اگر خانم بارداری قبلاً به سرخجه مبتلا نشده باشد و در سه ماهه اول دوران بارداری مبتلا گردد ویروس سرخجه بر روی جنین داخل رحم او اثر میکند و سبب ناهنجاریهایی از قبیل عقبافتادگی ذهنی ، کوری ، کری ، بیماریهای قلبی ، خونی و مغزی نوزاد میگردد.
منبع: بیماری های کودکان - دکتر علی منجمی
دیدگاه