کیست هیداتیک؛ علل، علائم و راه های تشخیص و درمان

کیست هیداتیک چیست ؟

کیست هیداتیک بیماری انگلی و مشترک بین انسان و دام که توسط نوزاد یک انگل روده سگ در انسان و دام ایجاد می شود. کرم بالغ در روده سگ و نوزاد این کرم در بدن انسان و حیوان اهلی ( نشخوار کنندگان ) زندگی می کند.

عامل ایجاد بیماری مرحله نوزادی انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است .

سگ سانان به عنوان میزبان نهایی این انگل شناخته شده اند. سگ ها بر اثر تغذیه از احشـاء آلـوده گوسـفند یـا گـاو بـه اکینوکوکـوس گرانولوزوس، به آن مبتلا می شـوند و تخـم هـا را از مدفوع خود دفع می کنند. انسان با خوردن تخمها به آن مبـتلا شـده، ایـن تخـم هـا در مجـرای روده بـاز می شود و لارو حاصله از طریـق مخـاط روده نفـوذ کرده و وارد جریان خون می شوند. به این ترتیب به کبد و سایر احشاء رفته و تبدیل به کیست هیـداتیک مـی شـود

آلودگی انسان بیشتر در مناطقی که دامداری رواج دارد دیده می شود و ارتباط انسان با سگ و دام ها زمینه ابتلا را فراهم می کند.

فاکتورهائی مثل سن، شغل، مذهب ، آداب و رسوم وعادات مردم نقش زیادی در انتقال و انتشار بیماری دارد: مثلا بعلت تماس بیشتر کودکان با سگ یا بعضی مشاغل مانند چوپانان، دباغان و کشاورزان میزان شیوع در آنها بیشتر است ویا افرادی که تماس بیشتری با سگ دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند.

کدام اعضای بدن به کیست هیداتیک مبتلا می شوند؟

امکـان ابـتلاء همــه ارگــان هــا در ایــن بیمــاری وجــود دارد ولــی شایع ترین محل ابتلا کبد (70 تـا 60 درصـد ) و سـپس ریه و مغز می باشد.

کمتر از 2 %موارد گزارش شـده کیست هیداتیک در مغـز بـوده و ابـتلاء سـایر اعضـاء مانند عضله و ابتلا چند ارگانی «کبـد و ریـه «، » کبـد و طحال» و «ریه و مغز» نیز گزارش شده است. بــه طــور نــادر کیســت هیــداتیک در طحــال، قلــب، تیروئید، پستان، کلیـه و بافـت نـرم گـردن، مهـره و اوربیت گزارش شده است. بیشترین موارد کیست هیداتیک در بالغین در کبد یافت می شود ولی کیست در ریه و مغز کودکان بیش از افراد بالغ دیده می شود .سرعت رشد کیست در بافت هاي نرم مانند ریه بیش از بافت های مانند استخوان می باشد.

راههای انتقال کیست هیداتیک

دفع تخم های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب می شود و حیوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (میزبان واسطه) هنگام چریدن تخم ها را می خورند و انسان به طور تصادفی از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به تخم ها و یا از طریق تماس مستقیم با سگ های آلوده با مرحله حد واسط انگل آلوده می شود. انگل بلع شده از روده نفوذ می کند و از طریق سیستم خونی به کبد و ریه ها و به طور کمتر شایع به بافت های دیگر منتقل می شود.

علائم کیست هیداتیک

پس از بلع تخم هر اندامی از بدن می تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال در عملکرد عضو را داریم . کیست های ریوی و کبدی معمولاً شایع تر هستند .

تظاهرات بالینی کیست هیداتیک در بدن به محل و اندازه کیست بستگی دارد. فاصله زمانی بین ابتلای فرد به عفونت و بروز نشانه‌ها شاید ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد. به‌طور متوسط سالانه حدود یک سانتی‌متر به قطر کیست‌ها افزوده می‌شود. بعضی از کیست‌ها هم رشد سریعی دارند و در سال اول ممکن است قطری معادل 5 سانتی‌متر پیدا کنند.

دوره کمون(نهفتگی) ممکن است بین 5تا20 سال طول بکشد و در غالب موارد سال ها طول می کشد تا بیماری علامت دار شود و گاهی کیست خودبخود بهبودی پیدا می کند. بعد از سالها به علت بزرگ شدن وایجاد اثر فشاری ، بیمار احساس دردشکمی ، بی اشتهایی ، احساس توده شکمی می کند.

در کیست های کبدی علائمی مثل بزرگی کبد ، قولنج کبدی و زردی دیده می شود.

در کیست های ریه علائم مختلفی از جمله سرفه ، تنگی نفس ، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می شود.

کیست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری دید ، لرزش و صرع می گردد.

کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمایی می کند.

کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب ، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد.

در پاره ای از موارد به علت ضربه ممکن است کیست پاره شده و محتویات آن وارد خون شده و شوک ایجاد کند که خود موجب سقوط سریع فشار خون و مرگ بیمار می گردد این بیماری در موارد شوک آنافیلاکسی و یا در موارد درگیری قلبی و ایجاد تامپوناد قلبی کشنده است.

در موارد نادر با درگیری اعضایی مثل مغز- چشم – استخوان و عضلات ایجاد علائم جدی مثل کوری و فلج می کند.

روشهای تشخیص کیست هیداتیک

تشخیص کلینیکی :عفونت توسط پزشک با گرفتن شرح حال ،تاریخچه و علائم بالینی مثل اتساع شکم، اقامت در منطقه اندمیک، سابقه تماس با سگ و .... شناسایی می شود.

تشخیص آزمایشگاهی : عفونت با روشهای تشخیصی آزمایشگاهی نظیر تستهای تشخیصی و افتراقی ، روشهای سرولوژی ،رادیوگرافی ، سونوگرافی وسی تی اسکن و ..... شناسایی می شود.

درمان کیست هیداتیک

در مواردی که کیست هیداتیک بزرگ و در اندام‌های حیاتی تشکیل شده و خطر پارگی وجود داشته باشد، درمان به روش جراحی است. در سال‌های اخیر تخلیه، بسته یا خارج کردن محتویات کیست با کمک سونوگرافی یکی از روش‌های جدید جراحی است که در آن عوارض بعد از عمل جراحی وجود ندارد و بیمار می‌تواند بعد از عمل مرخص شود. البته بیماران بعد از عمل جراحی باید مدتی دارو مصرف کنند. کیست‌هایی که ریز هستند و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند را با دارو درمان می‌کنند. داروی موثر برای این بیماری داروی ضدانگل مبندازول یا آلبندازول است. این داروها 2 هفته قبل از جراحی نیز برای بیمار تجویز می‌شوند. دارو محتویات درون کیست را از بین می‌برد. علت تجویز دارو این است که در صورت باز شدن اتفاقی کیست هنگام جراحی، محتویات کیست نتوانند دوباره در بافت بدن لانه‌گزینی کنند. البته حین عمل نیز ماده‌ای داخل کیست تزریق می‌شود که باعث از بین رفتن محتویات داخل کیست می‌شود.

پیشگیری از کیست هیداتیک

- رعایت بهداشت فردی و محیط

- ضد عفونی نمودن سبزیجات

- محصور نمودن مزارع کشت سبزیجات

- معدوم ساختن اندام های آلوده به کیست هنگام ذبح دام

- خوراندن داروهای ضد انگلی به سگهای شناسنامه دار و گله

- عدم تماس با سگ سانان

- درمان سگ های آلوده صاحبدار

- از بین بردن سگ های ولگرد

- کشتار دامها در کشتار گاهای بهداشتی

- کشتار دام ها در سنین پایینتر (ممانعت از بزرگ شدن کیست ها)

- دفع بهداشتی امعاء و احشاء آلوده

- عدم تغذیه سگ ها با مانده امعاء و احشای کشتارگاهی

- آموزش همگانی در مورد راه انتقال و انتشار بیماری

گزارش یک مورد کیست هیداتیک دیافراگم - زهره روحانی - مینو ناروئی نژاد - دانشگاه علوم پزشکی ایران - شماره 54 - 1386

گزارش یک مورد کیست هیداتیک طحالی - ایرج فیضی و دیگران - دانشگاه علوم پزشکی اردبیل - شماره 4 - 1390