طحال: طحال عضوی ناشناخته با وظایفی مهم

طحال چیست؟

طحال، پشت معده و زیر دنده‌های سمت چپ قرار دارد و تقریبا به اندازه مشت انسان است و به رنگ بنفش پررنگ می باشد. طحال توسط دنده ها از آسیب محافظت می شود.

در هر دقیقه، تقریبا ۳۰۰ میلی‌لیتر خون با عبور از طحال تصفیه می‌شود. به این شکل که طحال گلبول‌های قرمز خیلی مسن، آسیب‌دیده، تغییر شکل یافته و پلاکت‌های غیرطبیعی را از جریان خون خارج می‌کند. همچنین سلول‌های خونی آسیب‌دیده مثل آهن و هموگلوبین در این عضو بازیافت می‌شوند. هر گونه سلول غیرطبیعی نیز با عبور از طحال، در تله آن می‌افتد و از سیستم خون خارج می‌شود. در یک انسان بالغ، هر روز حدود 20 میلی‌لیتر گلبول قرمز فرسوده توسط طحال از رده خارج می‌شود.

در طحال، لنفوسیت‌های B وجود دارند که در برابر میکروب‌ها اقدام به ترشح مواد ضدمیکروبی می‌کنند و بنابراین طحال نقش مهمی در جلوگیری از برخی بیماری‌ها و عفونت‌ها دارد. به علاوه، در مواقع ضروری که سلول‌های مغز استخوان انسان نمی‌توانند تولید خون داشته باشند، طحال وارد عمل می‌شود و خون‌سازی می‌کند. وظیفه دیگر طحال، تأمین خون برای بافت‌هایی است که به دلایلی مانند جراحت و بیماری نیازمند خون‌رسانی ویژه‌اند.

وظایف طحال در بدن

1. تصفیه خون

اولین و مهم ترین نقش طحال در بدن، عمل تصفیه خون می باشد، نقشی که مشابه به آن را کبد در بدن انجام می دهد. طحال خون را تمیز می کند. طحال، گلبول های قرمز آسیب دیده در جریان خون را شناسایی و آنها را از جریان خون خارج می کند.

2. بازیافت خون

اجزای قدیمی سلول های خونی آسیب دیده مانند آهن و هموگلوبین، در طحال بازیافت شده و به مغز استخوان و سیستم گردش خون فرستاده می شوند تا خون سالم در سیستم گردنش خون در جریان باشد. هموگلوبین از مغز استخوان به سیستم گردش خون منتقل می شود و مسئولیت حمل اکسیژن را به عهده دارد.

3. ذخیره سازی خون

یکی از کارکردهای طحال، ذخیره سازی خون برای بدن است. با توجه به نیاز خونی بدن، طحال می تواند با گشاد و تنگ کردن رگ هایش مقدار خون مورد نیاز بدن را برایش بفرستد. طحال مقداری خون ذخیره شده را در خود نگه می دارد تا هنگامی که بدن در اثر آسیب و جراحت و بیماری، به خون احتیاج پیدا کرد، آن را در اختیارش قرار دهد.

اگر طحال شروع به خونریزی کند و خونریزی اش ادامه یابد، ممکن است پزشک جراح تصمیم بگیرد تا طحال را از بدن خارج کند

4. حفظ ایمنی بدن

طحال نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی بدن ایفا می کند. هنگامی که طحال خون را تصفیه می کند، گلبول های قرمز آسیب دیده در اثر عفونت را خارج می کند.

در طی فرایند خارج کردن سلول های قرمز آسیب دیده از گردش خون، طحال گلبول های سفید تولید می کند و آنها نیز با تولید آنتی بادی، سبب از بین رفتن عفونت و باکتری (عوامل بیماری زا) می شوند.

5. تولید لنفوسیت (گلبول سفید خون)

وظیفه دیگر طحال، ساخت گلبول های سفید خون که لنفوسیت نامیده می شوند، می باشد. افراد بدون گلبول سفید، توانایی مقابله با عفونت و باکتری را ندارند. همچنین گلبول های سفید سبب ترمیم قسمت های آسیب دیده بدن می شوند.

همچنین طحال با همکاری غدد لنفاوی، لنفوسیت هایی تولید می کند تا بدن بتواند با باکتری و ویروس ها بجنگد.

علت بزرگ شدن طحال

بسیاری از شرایط و بیماری‌ها عامل بزرگ شدن این عضو هستند، به خصوص بیماری‌هایی که موجب تخریب سریع تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز می‌شوند. از دیگر علل منجر به بزرگی طحال می‌توان موارد زیر را نام برد:

عفونت انگلی، ویروسی یا باکتریایی مانند:

• سیفلیس: نوعی بیماری مقاربتی که مولد آن نوعی باکتری است.

• سل کخ: ناشی از باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس

• اندوکاردیت: عفونت درون ماهیچه‌ها یا دیواره‌های قلب است.

• مونونوکلئوزیس: نوعی بیماری عفونی که دستگاه تنفسی، کبد و دستگاه لنفاوی را مبتلا می‌کند.

• مالاریا: نوعی بیماری انگلی که از طریق نیش یک پشه خاص منتقل می‌شود.

سرطان خون مانند:

• لنفوم هوچکین: نوعی سرطان لنفوم و ناشی از سرطانی شدن گلبول‌های سفید خون

• لوسمی: نوعی سرطان خون که معمولا از مغز استخوان آغاز می‌شود.

• لنفوم: سرطان مربوط به سیستم لنفاوی

اختلالات کبدی مانند:

• سیروز کبدی

• اختلالات متابولیک همچون بیماری گوچر و بیماری نیمن-پیک

• تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌ طحالی، یا کبدی

عوارض بزرگ شدن طحال

با بزرگی طحال، این اندام دیگر قادر به غربال کردن صحیح خون نیست و ممکن است به طور تصادفی سلول‌های خونی و پلاکت‌های سالم را نیز تخریب کند و باعث کاهش تعداد آن‌ها در خون شود. به این نوع افزایش فعالیت طحال، بزرگ‌طحالی، پرکاری طحال یا اسپلنومگالی گفته می‌شود.

علائم بزرگ شدن طحال

از جمله علائم بزرگ شدن طحال می‌توان موارد زیر را نام برد:

• سوء هاضمه یا احساس ناراحتی گوارشی پس از خوردن مواد غذایی

• احساس درد و حساسیت در اطراف ناحیه طحال، در سمت چپ بالای شکم

• احساس درد در شکم که تا شانه سمت چپ امتداد پیدا می‌کند

• درد هنگام تنفس عمیق

• پایین بودن سطح انرژی

• خستگی مزمن

• زردی پوست بدن بویژه صورت

• کم خونی

• کاهش وزن بدون علت

• عفونت‌های مکرر بویژه در ناحیه گوش، مجاری ادراری، تنفسی و یا عفونت‌های سینوسی

• خونریزی و بروز کبودی به میزان زیاد در بد

تشخیص طحال بزرگ شده

طحال بزرگ شده معمولا در معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود. اغلب می توان با فشار کف دست در ناحیه چپ بالایی شکمی طحال بزرگ شده را تشخیص داد. برای تشخیص بهتر عوامل بزرگ شدن طحال، پزشک ممکن است یک یا پند مورد از آزمایشات زیر را درخواست کند:

• آزمایش خون مانند شمارش کامل خون برای بررسی تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید خون و پلاکت ها در سیستم ایمنی بدن

• سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) برای کمک به تعیین اندازه طحال و جابجایی اندامهای دیگر

• (MRI) برای ردیابی جریان خون از طریق طحال – آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص یک طحال بزرگ ضروری نیست.

پیدا کردن عوامل بزرگ شدن طحال

گاهی اوقات شما ممکن است نیاز به آزمایش بیشتر برای پیدا کردن عوامل بزرگ شدن طحال داشته باشید، از جمله آزمایش های عملکرد کبدی و آزمایش مغز استخوان برای بررسی کردن احتمال سرطان. این آزمایشات می توانند اطلاعات دقیقتری در مورد سلولهای خونی ارائه دهند. نمونه ای از مغز استخوان جامد گاهی اوقات با روش بیوپسی مغز استخوان برداشته می شود. یا ممکن است توسط آسپیراسیون مغز استخوان این کار انجام گیرد.

هر دو نمونه مایع و مغز استخوان معمولا از لگن خارج می شوند. یک سوزن از طریق یک برش وارد استخوان می شود. قبل از آزمایش، بیهوشی عمومی یا محلی دریافت خواهید کرد تا ناراحتی را کاهش دهید. بیوپسی طحال به دلیل خطر خونریزی بسیار نادر است. گاهی اوقات پزشک ممکن است زمانی که عوامل بزرگ شدن طحال تشخیص داده نمی شود، عمل جراحی برداشتن طحال را توصیه کند. پس از جراحی، طحال تحت یک میکروسکوپ بررسی می شود تا لنفوم احتمالی طحال را بررسی شود.

درمان طحال بزرگ شده

بعد از تشخیص عوامل بزرگ شدن طحال، می توان بسته به عوامل بزرگ شدن طحال و شدت بزرگ شدگی روند درمانی را تعیین کرد. درمان برای طحال بزرگ شده بر مشکلات اساسی تمرکز دارد. به عنوان مثال، اگر شما عفونت باکتریایی داشته باشید، درمان شامل آنتی بیوتیک ها می شود.

اگر طحال شما بزرگ شده است، ولی نشانه ای ندارید و عوامل بزرگ شدن طحال را نمی توان پیدا کرد، پزشک ممکن است تا مدتی برای تشخیص بهتر عوامل بزرگ شدن طحال منتظر بماند. شما مجبور خواهید بود که برای ارزیابی مجدد شش تا ۱۲ ماه و یا زودتر منتظر علائم این بیماری باشید.

عمل جراحی برداشتن طحال

در صورتی که بزرگ شدگی طحال خطرناک باشد و یا عوامل بزرگ شدن طحال مشخص نباشد، برداشتن طحال با عمل جراحی صورت می گیرد. در موارد مزمن یا بحرانی، جراحی ممکن است بهترین امید را برای بهبودی ارائه دهد. حذف انتخابی طحال نیاز به بررسی دقیق دارد. شما می توانید یک زندگی فعال بدون طحال داشته باشید، اما احتمال بیشتری برای عفونت های جدی یا حتی تهدید کننده زندگی پس از برداشتن طحال دارید.

کاهش خطر ابتلا به عفونت پس از جراحی

پس از حذف طحال، گام های خاصی می تواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت کمک کند، از جمله:

• مجموعه ای از واکسیناسیون قبل و بعد از برداشتن کامل طحال. که از پنومونی، مننژیت و عفونت های خون، استخوان ها و مفاصل محافظت می کند. شما همچنین باید هر پنج سال پس از جراحی واکسن پنوموکوک داشته باشید.

• مصرف پنی سیلین یا سایر آنتی بیوتیک ها پس از عمل شما و هر زمان که شما یا دکتر شما احتمال ابتلا به عفونت را مشکوک می کند.

• در اولین نشانه تب، به دکتر خود مراجعه کنید زیرا ممکن است عفونت را نشان دهد.

• اجتناب از سفر به بخش هایی از جهان که بیماری های خاصی مانند مالاریا معمول هستند.