بیماری های مغز و اعصاب | میاستنی گراویس | صرع | میگرن

بیماری های مغز و اعصاب

میاستنی گراویس

میاستنی گراویس (myasthenia gravis; MG)، نوعی اختلال عصبی عضلانی است که با ضعف و خستگی پذیری عضلات اسکلتی مشخص می شود. (MG) در درجه اول با ضعف و خستگی عضلات مشخص می شود. اگرچه این اختلال معمولاً در بزرگسالی آشکار می شود، اما در هر سنی ممکن است علائم بروز نمایند .

آیا میاستنی گراویس بیماری شایعی است؟

از هر ۷۵۰۰ نفر، یک نفر مبتلا به بیماری میاستنی وخیم میشود. این بیماری در همه ی گروه های سنی بروز می کند ولی حداکثر میزان بروز آن در زنان، در دهه دوم و سوم عمر و در مردان، در دهه های پنجم و ششم زندگی است. به طور کلی نسبت ابتلای زنان به مردان، است.

علایم میاستنی گراویس

بیمار دچار ضعف و خستگی پذیری عضلات است و این ضعف، در اثر استفاده مکرر از عضلات افزایش و با استراحت یا خواب کاهش می یابد.

سیر بیماری اغلب متغیر است و ممکن است مواردی از تشدید یا بهبود آن به ویژه طی اولین روزهای پس از شروع بیماری روی دهد. به ندرت بیماری به طور کامل یا دایمی بهبود پیدا می کند.

در اوایل بیماری، اغلب عضلات جمجمه ای، به ویژه عضلات پلک ها و عضلات خارجی چشم گرفتار می شوند و دوبینی و افتادگی پلک، شکایات اولیه را تشکیل می دهند. ضعف صورت باعث ایجاد چهره ی تکیده در هنگامی که بیمار سعی می کند لبخند بزند می شود.

ایجاد ضعف در زمان جویدن، پس از تلاش طولانی برای این کار (مثلاً در هنگام جویدن گوشت) قابل ملاحظه تر است. ممکن است در اثر ضعف کام، بیمار تودماغی صحبت کند یا به دلیل ضعف زبان، صدایش «تاله مانند» شود. ممکن است در اثر ضعف کام، زبان یا حلق، بلع دچار اشکال شود و مایعات یا غذا به بینی یا ریه برگردند. ضعف عمومی تقریباً در ۸۵% بیماران ایجاد می شود. اگر ضعف تنفسی به حدی شدید شود که بیمار به کمک تنفسی احتیاج پیدا کند، وضعیت حاصله بحرانی تلقی می شود.

تشخیص و درمان بیماری میاستنی گراویس

تشخیص بیماری به وسیله پزشک و بر اساس معاینه، آزمایش آنتی کولین استراز، آزمایش الکترودیاگنوستیک، آزمایش و آنتی بادی ضد گیرنده استیل صورت می گیرد.

درمان با تجویز پزشک و با استفاده از داروهای آنتی کولین استراز (مثل پیریدوستیگمین خوراکی)، داروهای سرکوبگر ایمنی بدن (مثل کورتون، آزاتیوپرین، سیکلوسپورین، یا گاهی سیکلوفسفامید) انجام می شود.

در صورتی که تومور یا پرکاری تیموس همراه با بیماری میاستنی گراویس موجود باشد باید تیموس را با عمل جراحی برداشت. در بعضی از بیماران از پلاسمافِرِز (جدا کردن پلاسمای خون بیمار که حاوی آنتی بادی های بیماری زا است به طور مکانیکی، از سلول های خونی، و سپس باز گرداندن باقی مانده خون به بدن بیمار) استفاده می شود.

صرع

صرع (epilepsy) نوعی بیماری است که در آن، اختلالات فعالیت الکتریکی طبیعی مغز موجب بروز حمله های تشنجی عود کننده یا دوره های کوتاه مدتی از تغییر هوشیاری می شود.

حمله تشنجی (seizure) یا حمله ناگهانی، رویدادی ناگهانی است که در اثر تخلیه های غیرطبیعی، بیش از حد و هماهنگ مجموعه ای از نورون های دستگاه عصبی مرکزی به وجود می آید. تظاهرات این فعالیت غیرطبیعی دستگاه عصبی مرکزی، برحسب توزیع تخلیه ها می توانند از فعالیت تشنجی چشمگیر تا پدیدهای تجربی که به آسانی به وسیله مشاهده کننده قابل تشخیص نیست متغیر باشند.

اگرچه عوامل مختلفی بر میزان بروز و شیوع حمله های تشنجی تأثیر می گذارند، حدود ۵ تا ۱۰ درصد مردم حداقل دچار یک حمله می شوند و بیشترین میزان بروز در اوایل کودکی و اواخر بزرگسالی روی می دهد. حدود ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به صرع هستند. میزان ابتلای زنان و مردان تقریباً مساوی است.

افراد مبتلا به صرع دچار حمله های ناگهانی عود کننده تشنج می شوند.

انواع صرع

حدود ۴۰ نوع مختلف حمله صرعی وجود دارد. 

یکی از تقسیم بندی های انواع صرع به شرح زیر است:

1. حمله های تشنجی منتشر (عمومی یا ژنرالیزه) تونیک- کلونیک

در این حمله ها که سابقاً («صرع بزرگ» grand mal) نامیده می شدند، هوشیاری بیمار از دست می رود و بیمار به زمین می افتد. بدن بیمار سفت می شود و پرش های غیرقابل کنترل بدن ایجاد می شوند.

حمله ژنرالیزه تونیک کلونیک (generalized tonic- clonic) حمله اصلی حدود ۱۰% از تمام مبتلایان به صرع را تشکیل می دهند و نیز شایع ترین نوع تشنج ناشی از اختلالات متابولیکی هستند و به این دلیل به طور شایع در موارد بالینی بسیار متفاوت دیده می شوند.

معمولاً حمله تشنجی به طور ناگهانی و بدون علایم هشدار دهنده آغاز می شود، هر چند که بعضی از بیماران، بروز نشانه های مبهمی را در ساعاتی قبل از شروع حمله شرح می دهند. معمولاً مرحله اولیه حمله های تشنجی، انقباض تونیک (مداوم و خفيف) عضلات تمام بدن است.

انقباض عضلات بازدمی و حنجره در شروع، موجب ایجاد ناله ای بلند یا «گریه حمله» می شود. تنفس مختل می شود و ترشحات در ناحیه حلق و دهان تجمع می یابند و بیمار کبود می شود. ممکن است انقباض عضلات فک منجر به گاز گرفتن زبان شود.

در اثر افزایش قابل توجه تون عصب سمپاتیک، فشار خون، ضربان قلب و اندازه مردمک افزایش می یابد. به طور معمول، بعد از ۱۰ تا ۲۰ ثانیه، فازتونیک حمله به فاز کلونیک (همراه با انقباض و انبساط متناوب و نامنظم عضلات) تبدیل می شود.

دوره های شل شدگی عضلات به تدریج افزایش می یابند تا پایان مرحله حمله ای (ایکتالictal ) فرا برسد که معمولاً بیش از یک دقیقه طول نمی کشد. مرحله بعد از حمله با عدم واکنش پذیری، شلی عضلانی و افزایش بزاق (که می تواند منجر به تنفس همراه با سر و صدا و انسداد نسبی راه هوایی شود) همراه است. ممکن است در این مرحله، بی اختیاری ادراری یا مدفوعی روی دهد. بیمار به تدریج هوشیاری خود را در چند دقیقه تا چند ساعت به دست می آورد و طی این دوره انتقالی، به طور معمول دوره ای از منگی پس از حمله وجود دارد. سپس بیمار دچار سردرد، خستگی و درد عضلانی می شود که ممکن است چند ساعت طول بکشد.

2. حمله های تشنجی عمومی (ژنرالیزه) غیاب (اَبْسانْس؛ generalized absence)

در این حمله ها که سابقاً «صرع کوچک» نامیده می شدند، هوشیاری بیمار به طور کوتاه مدت از بین می رود (صرع غیابی)؛ بیمار به زمین نمی افتد و معمولاً حرکت های غیرطبیعی وجود ندارند. معمولاً حمله ها فقط چند ثانیه طول می کشند و هوشیاری نیز به صورت ناگهانی باز می گردد و منگی پس از حمله وجود ندارد.

اگر چه از دست رفتن کوتاه مدت هوشیاری ممکن است از نظر بالینی آشکار نباشد یا تنها تظاهر تخلیه حمله باشد، حمله های غیاب (قطع لحظه ای جریان اندیشه و فعالیت) معمولاً با علایم حرکتی دو طرفه نامحسوس چشمک زدن های سریع، حركات جویدن یا حرکات کلونیک با دامنه آهسته دست ها همراه هستند.

معمولاً حمله های غياب (ابسانس) در دوران کودکی (۴ تا ۸ سالگی) یا اوایل نوجوانی و یا بعد از ۶۵ سالگی آغاز می شوند و در ۱۵ تا ۲۰ درصد کودکان مبتلا به صرع، نوع اصلی حمله تشنجی را تشکیل می دهند. حمله های صرعی ممکن است صدها بار در روز روی دهند ولی ممکن است کودک از وجود آنها نا آگاه باشد یا نتواند وجود آنها را بیان کند.

3. حمله های محدود (نسبی یا پارسیل) ساده (simple partial)

در این حمله ها، بیمار کاملاً هوشیار است؛ قسمتی از بدن دچار حرکات پرشی غیرطبیعی می شود. به عنوان مثال، حرکات غیرارادی دست (به شکل حرکت های تکراری خم و باز کردن)، حرکات غیرارادی سر، چشم ها، بازو یا احساس گزگز، یا به مشام رسیدن بوهای بد (مثل بوی سوختن لاستیک یا نفت) و یا شنیدن صداهای خشن یا بسیار پیچیده و احساس طعم های بد ممکن است موجود باشند.

این حمله ها همچنین ممکن است به شکل دیدن جرقه های نورانی یا توهمات شکل گرفته، عدم تعادل (احساس به زمین افتادن یا سرگیجه)، تغییرات در عملکرد خودکار (مثل گرگرفتگی، تعریق، سیخ شدن موها)، یا احساسی که از قسمت بالای شکم یا قفسه سینه منشأ می گیرد و به سر منتقل می شود باشند.

در بعضی از بیماران، احساس های عجیب و غریب وجود دارند مثل: ترس، احساس ایجاد یک تغییر قریب الوقوع، احساس رهایی، مسخ شخصیت، دِژاوو (dejavu واژه ای فرانسوی به معنی «قبلاً دیده شده» که نوعی اختلال حافظه یا تحریف ناخودآگاه است که در آن، فرد، محیط و موقعیتی جدید را به اشتباه، محیط و موقعیتی تکراری که قبلاً با آن رو به رو شده است تصور می کند)، یا نوعی از خطاهای حسی که در آن اجسام به تدریج کوچکتر (ریزبینی) یا بزرگ تر (درشت بینی) به نظر می رسند. هنگامی که این نشانه ها، قبل از حمله پارسیل پیچیده (توضیح شماره 4) یا حمله پارسیل همراه با عمومی شدن ثانویه (توضیح شماره 5) ایجاد می شوند، این حملات پارسیل ساده به عنوان علامت هشدار دهنده یا پیش درآمد (اُرا؛ aura) عمل می کنند.

4. حمله های محدود (نسبی) پیچیده (کمپلکس)؛ (complex partial) یا حمله های حرکتی روانی

در این حمله ها، فعالیت های تشنجی کانونی همراه با اختلال موقتی توانایی بیمار برای حفظ تماس طبیعی با محیط وجود دارند. در طی حمله، بیمار قادر نیست به فرامین دیداری یا کلامی پاسخ مناسب بدهد و مرحله ایکتال (حمله ای را به خاطر نمی آورد. غالباً حملات با اُرا (پیش درآمد) آغاز می شوند که حمله کانونی ساده ای است که برای بیمار حالت کلیشه ای دارد.

شروع مرحله حمله ای، اغلب به صورت ایست رفتاری ناگهانی یا خیره شدن بدون حرکت است. معمولاً ایست رفتاری با «خودکاری» که رفتارهایی غیرارادی و خودکار هستند که دامنه وسیعی از تظاهرات را شامل می شوند همراه است. خودکاری ممکن است از رفتارهای بسیار مقدماتی مانند جویدن، مکیدن لب، بلع، یا حركات بلند کردن دستها یا رفتارهای پیچیده تر مثل نمایش حرکات عاطفی یا دویدن تشکیل شوند. بیمار معمولا پس از حمله دچار منگی است و ممکن است انتقال به بهبود کامل هوشیاری چند ثانیه تا یک ساعت طول بکشد.

5. حمله های محدود (پارسیل) همراه با عمومی شدن (ژنرالیزاسیون) ثانویه

حمله های محدود (پارسیل) می توانند منتشر شوند و هر دو نیمکره مغزی را فرا بگیرند و موجب بروز صرع عمومی (ژنرالیزه) شوند که معمولاً از نوع تونیک کلونیک (توضیح شماره ۱) است. عمومی شدن ثانویه حمله، اغلب به دنبال حمله های پارسیل ساده و گاهی همراه با حمله های پارسیل سایر نقاط مغز روی می دهد.

علل صرع

از هر ۱۰ مورد بیماری صرع، در ۶ مورد، علت زمینه ای مشخصی وجود ندارد.

صرع بیماری روانی نیست.

صرع ممکن است پس از آسیب یا تخریب مغز در اثر عفونت، سکته مغزی، تومور مغزی یا ایجاد بافت جوشگاهی (اسکار) ناشی از ضربه به سر روی دهد.

استعداد نسبت به صرع ممکن است به صورت فامیلی موجود باشد.

چه کسانی ممکن است به صرع مبتلا شوند؟

صرع، شایع ترین اختلال جدی عصبی است که در تمام سنین روی می دهد. البته احتمال بروز آن در اوایل دوران کودکی و پس از ۶۵ سالگی بیشتر است.

عوامل برانگیزاننده صرع

عوامل برانگیزاننده حمله صرعی عبارتند از: مصرف الکل، تب، استرس، نور دستگاه های رقص نور، نور مانیتور کامپیوتر و بازی های کامپیوتری، موسیقی، خستگی، مطالعه، ریختن آب گرم بر روی سر، ازدیاد تهویه و ازدیاد دمای بدن در اثر آفتاب زدگی.

تشخیص صرع

برای تشخیص صرع، وجود حمله های تشنجی عود کننده و بدون دلیل مشخص ضرورت دارد. صرع معمولاً بر پایه سابقه پزشکی فرد تشخیص داده می شود.

نوار مغزی (الکتروآنسفالوگرام؛ EEG)، PET،SPECT ،MRI و آنسفالوگرافی مغناطیسی (ماكنتوآنسفالوگرافی) ممکن است برای تشخیص علت صرع، کشف ناحیه مبتلای مغز یا طبقه بندی نشانگان صرعی مفید باشند ولی برای تشخیص اولیه بیماری بی ارزش هستند.

مانیتورینگ (پایش) دراز مدت EEG با استفاده از ویدیو، استاندارد طلایی تشخیص صرع است ولی به دلیل بالا بودن قیمت بالا و دشوار بودن دسترسی و راحت نبودن روش انجام، به طور روتین کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

آزمایش خون به منظور کنترل مشکلاتی مانند عفونت ها، مسمومیت، کم خونی یا مرض قند که می توانند موجب برانگیخته شدن حمله تشنجی شوند ممکن است ضرورت داشته باشد.

الکتروآنسفالوگرافی (EEG) یا نوار مغزی، فعالیت الکتریکی مغز را از طريق الكترودهایی که به پوست سر وصل می شوند ثبت می کند.

از CT اسکن و MRI مغز هم برای تشخیص صرع استفاده می شود.

توموگرافی گسیل فوتون منفرد (SPECT) و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) از روش های تصویر برداری جدیدتری هستند که برای بررسی بعضی از بیماران مبتلا به حملات تشنجی مقاوم به کار می روند.

چه هنگام باید به پزشک مراجعه کرد؟

وجود تشخیص بیماری صرع به این معنی نیست که هرگاه فرد مبتلا، دچار تشنج شد باید به پزشک مراجعه کند (البته در صورتی که بیمار یا اعضای خانواده او به خوبی از اقداماتی که باید در زمان حمله به عمل آورند آگاهی داشته باشند).

چنان چه فردی برای اولین بار دچار حمله تشنجی شده است باید به وسیله پزشک معاینه شود.

مراجعه به پزشک در موارد زیر ضروری است:

اگر حمله تشنجی بیش از ۵ دقیقه به طول بیانجامد.

اگر حمله تشنجی به آهستگی بهبود بیابد.

چنان چه حمله دوم بلافاصله بعد از حمله اول روی دهد.

در صورتی که بیماری باردار یا مبتلا به دیابت است.

چنان چه حملات از نظر تعداد دفعات و شدت دچار تغییر شده اند.

چنان چه نحوه احساس بیمار در طول حملات و پس از آن تغییر کرده اند.

چنان چه قبل از شروع حمله، سردرد ناگهانی و شدید یا سایر علایم و نشانه های سکته مغزی، مانند ضعف یا کرختی یک طرف بدن، کاهش بینایی، گیجی، یا مشکلات هماهنگی بدن یا اختلالات تکلمی وجود داشته باشند.

اگر فردی را مشاهده کردید که دچار حمله تشنجی شده است ابتدا بلافاصله امداد پزشکی درخواست کنید و سپس اقدامات زیر را به عمل آورید:

به آرامی، بیمار را به یک طرف بچرخانید (وضعیت ریکاوری) و شیء نرمی (مثل بالش یا پتو) را در زیر سر او قرار دهید و یقه پیراهن یا دستمال گردن وی را باز کنید.

انگشتان خود یا شیء دیگری را در دهان بیمار قرار ندهید. این کار، تنها موجب گاز گرفتگی انگشتان شما و آسیب دندان ها و زبان بیمار می شود.

سعی نکنید تا جلوی تشنج کردن بیمار را بگیرید و یا با فریاد زدن یا تکان دادن بدن بیمار، او را بیدار کنید. اگر بیمار در حال حرکت کردن است، اشیاء خطرناک را از او دور نمایید.

به دنبال دستبند، بازوبند یا گردن بند هشدار دهنده در نزد بیمار بگردید. بر روی این وسایل آدرس یا شماره تلفن فردی که باید در موقعیت اضطراری به او مراجعه نمود و داروهایی که باید بیمار در زمان حمله مصرف کند نوشته شده اند.

تا زمان رسیدن امداد پزشکی نزد بیمار بمانید.

درمان صرع

در اکثر بیماران مبتلا به صرع، استفاده از یک داروی ضد صرع موجب پیشگیری از حمله می شود و در بقیه بیماران، دفعات و شدت حمله با مصرف دارو کاهش می یابد.

تمام داروهای ضد صرع، دارای تعدادی عوارض جانبی از جمله خستگی خفیف، گیجی و افزایش وزن هستند.

عوارض شدیدتر عبارتند از: افسردگی، بثورات جلدی، کاهش هماهنگی حرکات بدن، مشکلات تکلمی و خستگی مفرط.

عوارضی مانند دوبینی، عدم تعادل، گیجی، خواب آلودگی، کند شدن حرکات

نكته!

هرگز نباید مصرف داروی ضد صرعی را بدون اجازه پزشک متوقف کرد.

بعضی از داروهای مورد استفاده در صرع عبارتند:

اسید والپروییک، لاموتریژین، فنی تویین، کاربامازپین، توپیرامات، فلبامات، زونیسامید، پریمیدون، فنوباربیتال، گاباپنتین، کلونازپام و اتوسوکسیمید.

درمان با عمل جراحی و درمان با تحریک عصب واگ از روش های دیگری است که در بعضی موارد صرع به کار می روند.

میگرن و انواع سردردها

میگرن

میگرن (migraine) واژه ای به معنی «هِمی کرانیون» (مرکب از هِمی؛ hemi به معنی «نیمه» و «کرانیون؛ Kranion» به معنی «جمجمه») است.

میگرن، نوعی سردرد شدید است که می تواند تأثیر قابل ملاحظه ای بر زندگی روزمره فرد اعمال نماید. ۱۷% از افراد مؤنث و ۶% از افراد مذکر مبتلا به میگرن هستند؛ البته این آمار تا حدودی متغیر است.

تشخیص دقیق تظاهرات متفاوت میگرن، اساس درمان آن را تشکیل می دهد.

نكته!

میگرن، شایع ترین علت سردرد است.

نکات تشخیصی میگرن

حملات میگرن از ۴ تا ۷۲ ساعت طول می کشند. معمولاً در بین حملات، علایمی وجود ندارد. سردرد حداقل دارای ۲ مورد از ۴ ویژگی زیر است:

الف. یک طرفه است.

ب. ضربان دار است.

پ. متوسط تا شدید است.

ت. با فعالیت های معمولی تشدید می شود.

علایم همراه عبارتند از:

الف. ترس از نور (حساسیت زیاد نسبت به نور؛ «فتوفوبی»)

ب. ترس از صدا (حساسیت زیاد نسبت به سروصدا؛ «فونوفوبی»)

پ. تهوع و استفراغ

تشخیص دقیق وجود میگرن تنها به وسیله پزشک امکان پذیر است.

ممکن است بیمار به سردرد دو طرفه خفيف مبتلا باشد ولی این سردرد، از نوع میگرنی باشد.

میگرن چرا ایجاد می شود؟

وجود استعداد ژنتیکی در میگرن، آشکار و قطعی است. از طرفی سال ها عقیده بر این بود که مرحله سردرد حملات میگرنی ناشی از گشاد شدن موقت رگ های خارج جمجمه ای است و نشانه های عصبی آن، در اثر تنگ شدن رگ های داخل جمجمه ای بروز می کنند. در طول حملات میگرن کلاسیک، میزان عبور خون از مغز به طور خفیف کاهش پیدا می کند و این وضعیت از قشر بینایی مغز آغاز می شود و با سرعت 2 تا 3 میلی لیتر در دقیقه به جلو گسترش می یابد. کاهش جریان خون به طور متوسط به 25 تا 30 درصد می رسد و حدود 4 تا 6 ساعت پایدار می ماند. در تعداد کمی از بیماران مبتلا به میگرن کلاسیک اختلال جریان خون مغز وجود ندارد.

در میگرن بدون اُرا (علایم پیش درآمد) معمولاً اختلال جریان خون مغز دیده نمی شود. بنابراین احتمال اینکه تنگ و گشاد شدن ساده رگ ها عامل اساسی ایجاد میگرن باشد وجود ندارد. با وجود این واضح است که جریان خون مغز در خلال حملات میگرن تغییر می کند و این تغییرات برخی از علایم بالینی میگرن، ولی نه همه آنها را توجیه می نمایند.

یک «مرکز درد» یا «تولید کننده» میگرن در ناحیه مغز میانی وجود دارد.

میگرن هنگامی آغاز می شود که سلول های عصبی بیشن فعال، تکانه هایی را به رگ های خونی ارسال می کنند و در نتیجه موجب انقباض آنها می شوند. سپس این رگ ها متسع می شوند و پروستاگلاندین ها، سروتونین و سایر مواد التهابی را آزاد می کنند که با ضربان دردناک همراه هستند. سروتونین مادهای شیمیایی است که به طور طبیعی در بدن وجود دارد و برای بعضی از فرآیندهای بدن ضروری است.

میگرن ممکن است به صورت «کلاسیک» که به آن «میگرن همراه با پیش در آمد» یا «میگرن همراه با اُرا» (Aura) هم گفته می شود و یا به شکل «میگرن شایع» (میگرن بدون پیش در آمد) باشد و یا به صورت ترکیبی از هر دو نوع دیده شود. تقریبا 70% افراد مبتلا به میگرن کلاسیک دچار میگرن شایع هم می شوند.

حدود 1% افراد مبتلا به میگرن دارای حملات پیش درآمد هستند ولی دچار سردرد نمی شوند.

ممکن است گاهی یک نیمه ی سر و در حمله ی دیگر، نیمه ی دیگر سر دچار درد شود. همچنین شدت سردرد متغیر است و ممکن است از سردرد مبهم و آزار دهنده تا سردردکوبنده و غیرقابل تحمل تفاوت نماید.

تهوع در اکثر سردردها میگرنی وجود دارد و حدود 25% بیماران دچار استفراغ می شوند.

اسهال در تعداد کمی از افراد مبتلا به میگرن وجود دارد.

حدود 10% افراد مبتلا به میگرن در ساعت قبل از شروع سردرد دچار علایم «پیش درآمد» (اُرا؛ Aura) می شوند که غالباً شامل تغییرات بینایی، مانند مشاهده خطوط زیگزاگ یا اسکوتوم (هاله) در جلوی چشم است ولی انواعی از نشانه های دیگر نیز ممکن است موجود باشند. این نشانه ها عبارتند از: گیجی، کرختی و «سالاد کلمات» (به کار بردن مخلوطی از کلمات).

حدود 40 درصد بیماران از علایم پیش درآمد مبهم تری شکایت دارند که ممکن است بیشتر طول بکشند. در یک یا دو روز قبل از حمله ممکن است علایم اولیه (پرودرومال؛ prodromal) مانند عطش شدید و خستگی، خمیازه، سفتی گردن، حساسیت به نور و صدا، تحریک پذیری و تمایل به خوردن غذاهای شیرین وجود داشته باشند. چنان چه در این مرحله از درمان های ساده استفاده شود ممکن است حمله میگرن روی ندهد.

عوامل برانگیزاننده میگرن

الف. عوامل محیطی

خستگی، هیجان و استرس (مانند عصبانیت)، گرسنگی (کاهش قند خون)، کشیدن سیگار، بوهای قوی (مثل بوی عطر یا رنگ)، خواب خیلی زیاد/ یا خیلی کم، تغییرات آب و هوا و نورهای شدید و جرقه زننده همگی از عوامل محیطی برانگیزاننده میگرن هستند. برخی از پزشکان نحوه زندگی، اضطراب، نگرانی، هیجان و افسردگی را از عوامل برانگیزاننده میگرن نمی دانند. ب. تغییرات هورمونی درمان جایگزین هورمونی (hormone replacement therapy, HRT)، قاعدگی، قرص های ضد بارداری خوراکی، حاملگی.

پ. ورزش یا فعالیت بدنی

خستگی چشم، ضربه سر، ورزش نامنظم/ یا ورزش نکردن.

ت. غذاها/ افزودنی ها

الكل (به ویژه شراب قرمز)، شیرین کننده های مصنوعی، کافئین، شکلات، لبنیات، ترشیجات، میوه ها، پنیر عمل آوری شده، مونوسدیم گلوتامات، نیترات ها (مثلاً نیترات موجود در گوشت نمک سود شده)، شکر، سولفیت ها، سبزیجات و مخمر. البته گروهی کافئین را که اثر تنگ کنندگی عروق خونی دارد نه تنها برانگیزاننده میگرن نمی دانند بلکه اعتقاد دارند ممکن است موجب بهبود میگرن شود.

نکته ها!

سردردی که به طور مداوم و هر روز حس شود ناشی از میگرن نیست.

درمان میگرن

عوامل برانگیزانده سردردهای میگرنی خود را بشناسید. برای این کار، موارد زیر را یادداشت کنید:

- زمان بروز سردردها

- شدت سردرد

- علایم اضافی

- پیش از شروع سردرد چه چیزی خورده اید

- وضعیت خواب

- سیکل های قاعدگی

- هر عامل احتمالی دیگر

حتی در صورت موجود نبودن عامل برانگیزاننده مشخص، سعی کنید برنامه ورزشی منظم و خواب مرتبی داشته باشید.

سیگار نکشید.

از خوردن کافئین (مثلاً از طریق قهوه یا چای) و الكل خوداری کنید.

در بعضی از بیماران بیوفیدبک و خود هیپنوتیزم مؤثر است و تعداد حملات میگرن را کاهش می دهد.

درمان دارویی میگرن

اگر چه سردردهای میگرنی علاج قطعی ندارند، اما داروهایی تسکین دهنده بسیاری در دسترس هستند. این داروها به منظور:

الف: پیشگیری از بروز میگرن؛

ب: متوقف ساختن حمله سردرد در هنگام شروع علایم اولیه؛

پ: درمان علایم اولیه میگرن به کار می روند.

تمام داروها از عوارض جانبی بالقوه برخوردار هستند و ممکن است با سایر داروهایی که فرد برای موارد دیگر استفاده می کند ناسازگاری داشته باشند. همچنین بسیاری از داروهای مورد استفاده در میگرن نباید در حاملگی مصرف شوند.

الف: پیشگیری از بروز میگرن

1- داروهای مسدود کننده گیرنده های بتا (بتابلاکر) مثل پروپرانولول

2- داروهای ضد افسردگی مثل آمی تریپتیلین

3- داروهای ضد تشنج مثل اسیدوالپروییک و توپیرامات

4- داروهای مسدود کننده کانال کلسیم مثل وراپامیل

5- داروهای بازدارنده باز جذب سروتونین مثل ونلافاکسین

ب: متوقف ساختن حمله سردرد

از بعضی داروها در زمان بروز اولین نشانه حمله میگرنی که به زودی فرا می رسد استفاده می شود. در میگرن همراه با اُرا، زمان مصرف این داروها، به طور معمول، وقتی است که اختلالات بینایی ایجاد می شوند. این داروها به طور مؤثر حمله میگرن را متوقف می کنند و از پیشرفت سایر نشانه های میگرن پیشگیری می نمایند یا شدت حمله را کاهش می دهند. بسیاری از این داروها موجب تنگی رگهای خونی می شوند و نمی توان آنها را در مواردی که احتمال حمله قلبی یا بعضی اختلالات دیگر وجود دارد تجویز نمود.

این داروها عبارتند از:

1- ترکیبات ارگوتامین (مثل 45- DHE)

2- داروهای همسان (آگونیست؛ Agonist) سروتونین/ تریپتان ها، مثل سوماتریپتان

3- ایزومِتِپتن (Isomethepteme)

4- این داروها به شکل های مختلف از جمله اسپری بینی یا آمپول در دسترس قرار دارند.

پ: درمان علایم میگرن

داروهایی که برای درمان علایم میگرن به کار می روند و به صورت منفرد یا همراه با داروهای دیگر تجویز می شوند می توانند درد، تهوع یا ناراحتی روانی ناشی از میگرن را کاهش دهند.

داروهای این گروه عبارتند از:

1- داروهای ضد استفراغ، مانند پروکلرپرازین

2- داروهای تسکین دهنده، مثل بوتالبيتال

3- داروهای ضد التهاب غیراستروییدی مثل ایبوپروفن

4- استامینوفن

5- مسکن های مخدّر، مثل مپریدین.

در اکثر میگرن ها، نشانه زودرس ( «پیش درآمد» یا «اُرا»Aura) وجود ندارد و به آنها، «میگرن غیرکلاسیک» («میگرن شایع» یا «میگرن بنون اُرا) گفته می شود. در میگرن شایع، «علایم اولیه» یا «علایم پرودرمال» مبحث میگرن کلاسیک وجود دارند ولی پس از آن، مرحله اُرا (مرحله پیش در آمد) موجود نیست.

حدود 65% حملات میگرن از نوع «شایع» هستند.

عوامل برانگیزاننده و غذاهای مرتبط با ایجاد این نوع میگرن، همان موارد مذکور در میگرن کلاسیک هستند.

علایم میگرن

سردرد ضربان دار (که معمولاً شدت آن در کناره های پیشانی بیشتر است و ممکن است در یک یا دو طرف پیشانی احساس شود و شدید یا مبهم باشد. این سردرد معمولا ۶ تا ۴۸ ساعت طول می کشد.

- گیجی

- سرگیجه واقعی (احساس چرخش اتاق به دور سر)

- بی اشتهایی

- تهوع

- استفراغ

- خستگی

- پس از حمله سردرد ممکن است احساس ضعف، نیاز به خواب بیشتر و درد گردن موجود باشد.

منبع: بیماری های مغز و اعصاب - دکتر علیرضا منجمی