روش باروری IVF | مراحل انجام لقاح خارج از رحم | میزان موفقیت IVF

IVF یا لقاح خارج از رحم یک روش درمان کمک باروری است.

IVF یا لقاح خارج از رحم

IVF یا لقاح آزمایشگاهی شیوه‌ای پزشکی است که در آن سلول تخمک بالغ از زن گرفته می‌شود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد.

IVF مخفف کلمه لقاح آزمایشگاهی است. این روش یکی از انواع بسیار شناخته شده تكنولوژی تولید مثل (ART) است. IVF با استفاده از ترکیبی از داروها و روشهای جراحی برای کمک به لقاح اسپرم با تخمک بعد از تخمک گذاری و کمک به کاشت تخمک بارور شده در رحم می باشد.

در صورت وجود مشکلاتی در زنان مانند مشکل تخمک‌گذاری، پایین بودن کیفیت تخمک، انسداد لوله‌های رحم و آندومتریوز معمولاً روش ivf می‌تواند شانس بارداری موفق را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. همچنین در مواردی که مشکل تعداد و تحرک کم اسپرم مرد وجود دارد یا در صورت استفاده از تخمک اهدایی، ivf روشی مناسب برای کمک به باردار شدن است.

اگر پزشک با انجام آزمایش‌های بررسی ناباروری، قادر به تشخیص مشکل ناباروری نباشد و دلیل ناباروری فرد نامشخص باشد یا سایر روش‌های درمان ناباروی مؤثر نبوده باشد، پزشک معمولاً از روش ivf برای افزایش شانس باروری استفاده می‌کند.

مراحل انجام IVF

انجام یک دوره ivf حدود چهار تا شش هفته طول می‌کشد. مراحل انجام ivf معمولاً به ترتیب زیر است:

1. تحریک تخمدان: هشت تا ۱۴ روز قبل از شروع عادت ماهانه، داروی گنادوتروپین مصرف می‌کنید که نوعی داروی باروری است و با تحریک تخمدان‌ها باعث تشکیل چندین تخمک بالغ و آمادۀ باروری می‌شود. همچنین ممکن است یک هورمون مصنوعی مثل لوپرولاید یا سترورلیکس برای شما تجویز می‌شود که مانع از آزادسازی پیش از موعد تخمک می‌شود.

2. رشد فولیکول: در زمان مصرف این داروها معمولاً لازم است که برای بررسی وضعیت رشد فولیکول‌ها به پزشک مراجعه کنید. پزشک معمولاً با آزمایش خون یا سونوگرافی، وضعیت رشد فولیکول‌ها را بررسی می‌کند. پزشک در صورت مؤثر بودن دارو‌های تحریک تخمدان مرحلۀ بعد را آغاز خواهد کرد.

3. تزریق برای بلوغ تخمک‌ها: هنگامی ‌که فولیکول‌ها به اندازۀ کافی رشد کردند و آماده شدند، پزشک با تجویز یک داروی تزریقی باعث می‌شود که تخمک‌ها به بلوغ کامل برسند تا قابلیت بارور شدن پیدا کنند. حدود ۳۶ ساعت پس از تزریق این دارو، تخمک‌ها آمادۀ استخراج است.

4. عمل تخمک‌گیری یا پانکچر: در این مرحله که در بیمارستان یا کلینیک انجام می‌شود، پزشک با استفاده از سونوگرافی واژینال، تخمدان‌ها را بررسی و فولیکول‌ها را شناسایی می‌کند. سپس با وارد کردن سوزن باریکی از طریق واژن، تخمک‌ها را از درون فولیکول‌ها خارج می‌کند. معمولاً هشت تا ۱۵ تخمک استخراج می‌شود. این عمل ممکن است تحت بیهوشی خفیف با استفاده از مسکن یا آرام‌بخش انجام شود و معمولاً دردی احساس نمی‌شود. بین یک تا دو ساعت بعد از انجام عمل پانکچر می‌توان از بیمارستان خارج شد. بعد از عمل ممکن است فرد چند روز دچار گرفتگی ماهیچه‌ها و لکه‌بینی شود، اما اغلب این علائم طی یک یا دو روز بهبود پیدا می‌کنند. همزمان با تخمک‌گیری از زن، معمولاً نمونۀ اسپرم مرد نیز جمع‌آوری می‌شود.

5. لقاح: متخصص رویان‌شناسی در این مرحله، تخمک‌ها و اسپرم‌های جمع‌آوری‌شده را بررسی می‌کند و سپس در آزمایشگاه آنها را در مجاورت هم قرار می‌دهد تا لقاح انجام شود. ممکن است برای افزایش شانس موفقیت، پزشک از روش میکرواینجکشن برای لقاح استفاده کند. در این روش یک اسپرم به طور مستقیم به درون هر تخمک بالغ تزریق می‌شود.

6. رشد رویان‌ها: حدود سه روز پس از استخراج تخمک‌ها، برخی از تخمک‌هایی که با موفقیت بارور شده‌اند تبدیل به رویان‌هایی با شش تا ۱۰ سلول می‌شوند. در روز پنجم، برخی از این رویان‌ها تبدیل به بلاستوسیست‌هایی با حفره‌ای پر از مایع و بافت‌هایی می‌شوند که در حال تغییر یافتن به جفت و جنین است. متخصص رویان‌شناسی در این مرحله، رویان یا رویان‌هایی را برای انتقال به رحم انتخاب می‌کند که شانس زنده ماندن آنها بیشتر است. اگر تعداد رویان‌های سالم بیش از حد مورد نیاز باشد، می‌توان آنها را منجمد کرد و برای انجام روش ivf در آینده به کار برد.

7. عمل انتقال: حدود پنج روز بعد از عمل تخمک‌گیری، برای عمل انتقال رویان لازم است به بیمارستان بروید. پزشک در این مرحله، با توجه به سن شما، بین یک تا پنج رویان را به وسیلۀ یک لولۀ باریک یا همان کاتتر از دهانۀ رحم به داخل رحم منتقل می‌کند. ممکن است در این حالت دچار گرفتگی ماهیچه‌ها شوید، اما نیازی به بی‌حسی نخواهید داشت. بعد از انتقال رویان لازم است مدتی استراحت کنید و می‌توانید بعد از چند ساعت به منزل بروید.

در صورت موفقیت‌آمیز بودن مراحل فوق، رویان در دیوارۀ رحم لانه‌گزینی می‌کند و با رشد آن، جنین تشکیل می‌شود. به خاطر داشته باشید که در صورت کاشت بیش از یک رویان، احتمال باردار شدن بیشتر می‌شود، اما احتمال بارداری چندقلو نیز افزایش می‌یابد. دو هفته پس از کاشت رویان‌ها در رحم، می‌توانید با استفاده از تست بارداری خانگی یا آزمایش خون از باردار بودن خود مطمئن شوید.

اقدامات قبل از IVF

بعد از آزمايش های روتين،‌ آزمايش هورمونی و ويزيت زوج توسط متخصصان در صورتی كه روش درمانی IVF پيشنهاد شود مراحل زير طی می شود:

• روز دوم يا سوم قاعدگی برای بررسی وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافی انجام مي شود.

• بعد از انجام سونوگرافی با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاری تجويز می شود.

• طی مرحله مصرف دارو پنج الی شش نوبت سونوگرافی براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام می شود.

• زمانی كه فوليكول ها به اندازه مناسب می رسد داروی HCG تزريق می شود و بيمار آماده عمل تخمك گيری می شود.

• حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام می شود.

مراقبت های پس از IVF

يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار ترخيص می شود. توصيه می شود طی 3 الی 4 روز بعد از عمل فعاليتهای شديد كه منجر به خستگی مفرط می شود نداشته باشد. بديهی است آرامش روحی و روانی و پرهيز از شرايط پراضطراب می تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الی 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورمونی مراجعه می كند تا مقدار ‌BHCG خون اندازه گيری شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگی است.

میزان موفقیت IVF

نتایج IVF به طور چشمگیری متفاوت است، بسته به دلایل هر زن و شوهر برای ناباروری و سنین. زنان جوان معمولا تخمك سالم و میزان موفقیت بیشتری دارند. بر اساس داده های ملی اخیر، درصد چرخه های IVF که در نتیجه تولد زنده (که در آن یک یا چند نوزاد متولد می شوند) در مورد:

• 40 درصد برای زنان 34 سال و بالاتر

• 31 درصد برای زنان 35 تا 37 ساله

• 21 درصد برای زنان 38 تا 40 ساله

• 11 درصد برای زنان 41 تا 42 ساله

• 5 درصد برای زنان سن 43 و بالاتر

معایب روش IVF

اگرچه روش ivf برای درمان ناباوری گزینۀ مناسبی به نظر می‌رسد، اما مشکل‌ها و معایبی را نیز به همراه دارد. این مشکل‌ها هرچند خیلی متداول نیست، اما لازم است در صورت انتخاب این روش به عنوان درمان، در مورد مشکلاتی احتمالی آن نیز آگاه باشید. در زیر برخی از معایب این روش درمانی آمده است:

گران‌قیمت و زمان‌بر بودن: بارور کردن تخمک‌ها بیرون از بدن نیازمند اقدامات آزمایشگاهی و داروهای گران‌قیمت است. تحت نظر گرفتن نحوۀ پاسخگویی بدن به داروها نیز زمان‌بر است و نیاز به انجام آزمایش خون و سونوگرافی بیشتری دارد.

احتمال چندقلوزایی: در صورت انتقال بیش از یک رویان به رحم، احتمال بارداری دو یا چندقلو وجود خواهد داشت. با این وجود که بسیاری از زوج‌ها این موضوع را یک موهبت می‌دانند اما چندقلو باردار بودن، زنان را در ردیف بارداری‌های پرخطر قرار می‌دهد. برخی از پزشکان می‌توانند با استفاده از روشی، تعداد مشخصی از رویان‌هایی که به شکلی موفق کاشت شده‌اند را انتخاب و نگه ‌دارند. این کار ممکن است عواقبی داشته باشد، اما احتمال بارداری چندقلویی را کاهش دهد.

احتمال بارداری خارج از رحم: زنانی که مشکل ناباروری دارند بیشتر در خطر بارداری خارج از رحم هستند. علاوه بر آن تمامی ‌روش‌های درمانی کمک‌باروری از جمله ivf، خطر حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد.

خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها (ohss): سندرم تحریک بیش از حد تخمدان‌ها (ohss) وقتی اتفاق می‌افتد که بدن فرد بیش از حد به داروهای ناباروری پاسخ می‌دهد و تخمک‌های بسیار زیادی تولید می‌کند. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد زنانی که گنادوتروپین مصرف می‌کنند، به نوع خفیف این سندرم دچار می‌شوند که علائم آن شامل افزایش وزن و احساس سیری و نفخ است. برخی زنان همچنین به تنگی نفس، سرگیجه، درد در ناحیۀ لگن، حالت تهوع و استفراغ دچار می‌شوند. این مشکل معمولاً با تحت نظر قرار گرفتن توسط پزشک و استراحت مطلق برطرف می‌شود. در موارد نادر، این سندرم می‌تواند بسیار خطرناک باشد و ممکن است برای تحت نظر قرار گرفتن، مراقبت‌های ویژه و درمان، نیاز به بستری شدن باشد.

امکان ناتمام ماندن ivf: در برخی از موارد، درمان ivf ممکن است پیش از مرحلۀ استخراج تخمک‌ها متوقف شود. تولید نشدن فولیکول کافی برای ادامۀ فرایند درمان یا احتمال بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان از دلایلی است که باعث می‌شود یک فرایند ivf، نیمه‌تمام متوقف شود.

عوارض جانبی IVF

مانند همه داروها و روشهای پزشکی ، IVF خطرات و عوارض جانبی احتمالی دارد که شامل موارد زیر است:

• نفخ

• گرفتگی عضلات

• حساسیت در پستان

• نوسانات خلقی

• سردرد

• کبودی

• واکنش آلرژیک به داروها

• خونریزی

• عفونت