زخم بستر، به آسیب بافت بدن در اثر ایجاد فشار در دراز مدت بر یک یا چند نقطه از بدن گفته می شود.
زخم بستر
زخم بستر یا زخم فشاری Pressure sore ضایعه هایی است که در پوست و بافت های زیر پوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می شود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد می شود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته و در بین آنها عضله ای وجود ندارد مانند پاشنه و بین باسن ها.
زخم بستر می تواند در افرادی ایجاد شود که مدت زمان طولانی را در یک موقعیت می گذرانند و توانایی تغییر وضعیت خود را ندارند به عنوان مثال کسانی که به دلیل فلج شدن، بیماری، سالخوردگی یا ضعف، توانایی جابجا شدن ندارند.
زخم بستر به سرعت ایجاد میشود و درمان آن مشکل است.
در کسانی که مدت زیادی در بستر در حالت درازکش به پشت قرار گرفته اند زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده می شود:
• پشت سر
• پشت استخوان های کتف
• پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن
• پشت پاشنه
در کسانی که مدت زیادی در حالت درازکش به شانه قرار گرفته اند زخم بستر ممکن است در نواحی زیر دیده شود:
• کناره های سر
• گوشه لاله گوش
• روی برجستگی کناری لگن ( تروکانتر بزرگ)
• روی برجستگی کناری زانو ( پوست روی سر استخوان نازک نی)
• روی پوست قوزک خارجی
در کسانی که مدت زیادی در ویلچر می نشینند زخم بستر می تواند در محل های زیر تشکیل شود:
• پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن یا روی برجستگی باسن
• پشت استخوان های کتف یا ستون مهره
• پوست روی ساعد یا ران در جاییکه روی صندلی تکیه می دهند
در هر کسی که مدت زیادی در بستر می خوابد یا در ویلچر می نشیند و نمی تواند وضعیت خود را بطور مرتب عوض کرده و خود را جابجا کند، جرئی از مراقبت روزانه وی، بررسی مکرر پوست نواحی ذکر شده برای دیدن علائم احتمالی تشکیل زخم بستر است. به محض دیدن علائم ذکر شده باید با پزشک تماس گرفت.
افرادی بیشتر در معرض زخم بستر هستند که شامل موارد زیر می شوند:
• کسانی هستند که بدون کمک دیگران قادر به حرکت و تغییر وضعیت بدنشان نیستند مانند افراد مبتلا به فلجی ، یا دچار شکستگی شدید ران شده اند.
• کسانی که در حال کما به سر می برند.
• افرادی که در کنترل روده یا عملکرد مثانه مشکل دارند.
• کسانی که رژیم غذایی متعادلی ندارند.
• افرادی که به واسطه مصرف داروهای خاص بیهوشی، هوشیاری ذهنی کمتری دارند.
• کسانی که به طور کلی وضعیت سلامتیشان مناسب نیست.
• افراد ضایعه نخاعی و یا مبتلا به MS
انواع زخم بستر
زخم بستر درجه یک
در این حالت پوست دچار ضایعه شده و بخشی از آن ناحیه قرمز یا بی رنگ شده است و ممکن است از نظر سفتی یا حرارت در مقایسه با پوست اطراف و یا طرف مقابل، یک یا چند تغییر را نشان دهد.
زمانی که بر روی این ناحیه فشار وارد می شود، قرمزی باقی می ماند و به رنگ روشن یا سفید بی رنگ بر نمی گردد. این قرمزی یا تغییر رنگ بعد از برداشته شدن فشار از روی آن طی 30 دقیقه محو و بهبودی حاصل می شود. در خصوص زخم بستر درجه یک باید ناحیه مورد نظر را آزاد گذاشته و تمام فشار ها را از روی آن منطقه بر دارید. ناحیه مذکور را تمیز کرده و خشک کنید، به اندازه کافی غذای حاوی کالری و غنی از پروتئین، ویتامین (به خصوص ویتامین های A , C) و مواد معدنی به ویژه آهن و روی مصرف کنید. آب بیشتری نوشیده و علت را جستجو کنید و حذف نمائید. حداقل دو بار در روز ناحیه مورد نظر را بررسی کرده و در صورتیکه طی 2 ال 3 روز بهبودی حاصل نشد، به پزشک خود مراجعه نمایید.
زخم های فشاری در این مرحله می توانند در حدود سه روز بهبودی پیدا کنند، به شرطی که فشار های وارده بر آن کاملا بر طرف شده و لطافت پوست و تغذیه رعایت گردد.
زخم بستر درجه دو
در این مرحله زخم، بالاترین لایه پوست یعنی اپیدرم دچار آسیب گشته و یک شکاف کم عمق ایجاد می شود. دومین لایه پوست یعنی درم نیز ممکن است آسیب ببیند. امکان دارد ترشحات یا نشت مایعات نیز وجود داشته باشد. در این مرحله کاری که باید انجام داد آن است که فشار را از روی پوست و زخم بر دارید، اقدامات ذکر شده در مرحله اول را پیگیری کرده و بی درنگ به پزشک متخصص درمان زخم مراجعه نمایید. زمان بهبودی زخم بستر درجه دو، یک الی شش هفته می باشد.
زخم بستر درجه سه
در این مرحله ضایعه تمامی لایه های پوست را متاثر می سازد و زخم ایجاد شده از لایه دوم (دومین لایه پوست) عبور کرده و به داخل بافت چربی زیر پوستی امتداد یافته است. استخوان، تاندون و عضلات قابل مشاهده نیستند. به دنبال علائم عفونت (قرمزی اطراف حاشیه زخم، چرک، بوی بد، تب، ترشحات سبز رنگ) باشید و احتمال مردگی بافت ها وجود دارد. آنچه باید انجام دار آن است که اگر در مراحلی قبلی کاری انجام نداده اید، فورا فشار را از روی زخم حذف کرده و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. در این مرحله زخم ها به طور دائم نیاز به مراقبت ها ی خاص دارند. هم چنین ممکن است لازم باشد در مورد تهیه تخت های مخصوص با تشک های مواج مطابق دستور پزشک اقدام نمائید. زمان بهبودی در زخم بستر درجه سه بین 2 تا 6 ماه می باشد.
زخم درجه چهار
در این مرحله زخم به داخل عضله نفوذ کرده و می تواند تا جایی پیش برود که به استخوان برسد. معملا مقدار زیادی از بافت ها می میرند و ترشحات نیز وجود دارند. در این مرحله احتمال وجود عفونت بسیار زیاد است. در مواجه با زخم بستر درجه چهار معملا بی درنگ باید به پزشک مراجعه شود. در این مرحله از زخم ها لازم است جراحی های متعدد انجام گیرد. زمان بهبودی بسته به ناحیه محل زخم داشته و از شش ماه تا یک سال با توجه به شرایط بیمار زمان نیاز دارد.
زخم های عمیق و مشکوک بافت ها
نواحی ارغوانی یا قهوه ای رنگی متمایز از پوست سالم یا تاول های مملو از خون معمولا به علت آسیب بافت های نرم زیرین و در اثر فشار و یا نیروهای برشی به وجود می آیند. این نواحی ممکن است توسط بافت هایی احاطه شوند که دردناک، سفت، خمیری و باتلاقی بوده و گرم تر یا سرد تر از بافت های مجاور خود هستند. ضایعات عمیق بافت ها ممکن است در افرادی که دارای پوست تیره هستند، مشکل باشد. پیشرفت ضایعه ممکن است شامل یک تاول ریز بر روی یک زخم تیره باشد. این زخم امکان دارد بیشتر باز شده و توسط پوسته های زیری پوشیده شود. حتی با درمان مطلوب هم، پیشرفت ضایعه ممکن است سریع بوده و لایه های بیشتری را در بر گیرد.
زخم های غیر قابل تعیین درجه
در این گونه زخم ها شاهد از بین رفتن کامل ضخامت بافت که در آن پایه زخم به وسیله پوسته های (بافت مرده جدا شده از بافت زنده) زرد رنگ، قهوه ای براق، خاکستری، سبز و یا قهوه ای سیاه رنگ در بستر زخم پوشیده می شود خواهیم بود.
علائم و نشانه های زخم بستر
• تغییر در رنگ یا بفت پوست
• ورم
• تخلیه پر از چرک
• بعضی مناطق پوست، گرمتر یا سردتر از بقیه نقاط هستند.
• حساسیت پوستی در برخی از نقاط بدن
عوارض زخم بستر
بعد از تشکیل زخم بستر پس از مدتی عوارضی ایجاد می شود که مهم ترین آنها عبارتند از:
• عفونت پوست: پوست زخم شده پس از مدتی به علت رشد میکروب ها عفونی می شود. ترشحاتی از زخم خارج شده و زخم بسیار بد بو می گردد.
• عفونت استخوان و مفصل: عفونت پوست می تواند به استخوان و یا مفصل زیر آن گسترش یافته و موجب بروز عفونت در آنها شود.
• عفونت خون: باکتری هایی که در محل زخم بستر شروع به رشد و تکثیر میکنند میتوانند به جریان خون وارد شده و موجب عفونت سراسری در بدن و مرگ بیمار شوند.
• سرطان: اگر زخم بستر به مدت طولانی باقی بماند ممکن است در پوست آن محل نوعی سرطان پوست به نام Squamous cell carcinoma ایجاد شود.
نحوه درمان زخم بستر
اولین قدم در درمان زخم بستر حذف فشار ممتدی است که موجب تشکیل زخم شده است. برای این منظور این اقدامات زیر را انجام می شود:
1. جابجایی مکرر بیمار
بیمار باید به کمک پرستار یا سایر بستگان مرتبا تغییر وضعیت داده شود و همچنین در وضعیت مناسب قرار گیرد. کسی که دراز کشیده است باید هر یک ساعت یک بار و کسی که در روی صندلی چرخدار می نشیند باید هر ۱۵ دقیقه وضعیت خود را تغییر دهد. همچنین می توان از تجهیزات کمک حرکتی برای جابه جا کردن بیمار بدون فشار زیاد استفاده کرد.
2. سطوح حمایت کننده
استفاده از بالشت یا بالشتک های حاوی آب یا هوا می تواند به بیمار کمک کند تا فشار زیادی به محل زخم وارد نشود و همچنین در وضعیت مناسب قرار بگیرد.
3. خارج کردن بافت آسیب دیده و مرده زخم بستر
برای اینکه بافت ها بهبود یابند ابتدا باید بافت های مرده از بدن خارج شوند. برای این منظور از روش های متفاوتی استفاده می شود که عبارتند از:
• عمل جراحی و خارج کردن بافت آسیب دیده از بدن
• وسایل شستشو تحت فشار یا استفاده از پانسمان های خاص که موجب کنده شدن بافت های مرده از زخم می شوند.
• استفاده از مواد شیمایی مخصوص که مانند آنزیم عمل کرده و بافت مرده را در خود حل می کنند.
4. تمیز کردن و پانسمان مرتب زخم بستر
برای جلوگیری از عفونت باید زخم را مرتب تمیز نگه داشت. زخم مرحله یک را می توان با آب تمیز و صابون ملایم به طور مرتب شستشو داد ولی وقتی زخم ایجاد شده است شستشو باید با محلول سالین یا نمکی انجام شود. پانسمان موجب خشک نگه داشتن زخم و جلوگیری از ورود میکروب به آن می شود. انواع مختلف پانسمان بصورت گاز، ژل و فوم وجود دارند.
همچنین برای کاهش درد به بیمار داروهایی داده می شود و در صورت عفونی بودن به بیمار آنتی بیوتیک داده می شود.
5. درمان جراحی زخم بستر
گاهی اوقات زخم بستر به حدی شدید شده و رشد می کند که منطقه وسیعی از پوست از بین رفته و بافت های زیرین آن مانند استخوان و تاندون ها بدون حفاظ می مانند. در این موارد ممکن است بدن نتواند بافت جدیدی را بر روی استخوان یا تاندون و بصورت جایگزین پوست بسازد. این بیماران معمولا نیاز به عمل جراحی دارند. در این اعمال جراحی بافت های مرده و عفونی کاملا خارج شده و سپس با استفاده از روش های جراحی ترمیمی از پوست قسمت های دیگر بیمار استفاده شده و روی استخوان یا تاندون ها پوشانده می شود.
دیدگاه