اکس یک ماده ترکیبی است و مثل حشیش ، نیکوتین یا تریاک از گیاه گرفته نمیشود، بلکه یک ماده شیمیایی است که در آزمایشگاه بهطور غیرقانونی تولید میشود.
اکستازی
قرص اکس یا اکستازی از جمله مواد اعتیاد آوری است که در دسته مواد توهم زا قرار داد. اکس به صورت قرص، کپسول و پودر در دسترس افراد قرار میگیرد و به شکل خوراکی، استنشاقی و تدخینی مصرف میشود. این ماده با تاثیر بر سه ماده شیمیایی مغز که شامل سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین میشود، افکار، هیجانات و اعمال فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. اثرات مصرف قرص اکس، 30 تا 45 دقیقه بعد از مصرف مشخص میشود و حداکثر تا 6 ساعت باقی میماند. اثرات خطرناک مصرف این دارو با اثرات خوشایند آن همراه است اما همیشه همه مصرف کنندگان تجربه خوشایندی ندارند. عوارض قرص اکس در افراد مختلف، متفاوت است، بخصوص اگر با مواد دیگری به صورت ترکیبی مانند الکل و یا ماده مخدر گل مصرف شود. این ماده با اصطلاحاتی چون ریو، اکس پارتی و کنسرت راک نیز شناخته میشوند.
نام علمی اکستازی “متیل دی اکسی مت آمفتامین” یا MDMA است که یک ماده ترکیبی روانگردان با ساختار شیمیایی مشابه ترکیبات آمفتامینها و موادتوهمزا میباشد و بهطور مصنوعی ساخته میشود. این ماده با نامهایی چون اکس، اکستاسی، اکستازی، XTC ، آدم و قرصهای شادیبخش در میان جوانان و نوجوانان شناخته شده است.
انواع اکستازی
این ماده به اشکال قرص، کپسول، پودر استنشاقی و برچسبهای پوستی موجود است. این قرصها شکل، رنگ، اسم و اثر متفاوت دارند و با نامهایی مثل فراری، میتسوبیشی، شادی، گشنیز، هپی، صلیب، تویوتا، سان، مرسدس بنز، موتورولا، دلار، صلیب و … شناخته میشوند. رنگ آنها نیز متنوع بوده و به رنگهای نخودی، سبز، آبی، قرمز، بنفش دیده میشوند. این نوع قرصها بسته به نوع و جنسشان با قیمتهای متفاوتی خرید و فروش میشوند. در ایران این قرصها با دو نوع E و X معروف هستند و مطابق با تحقیقات انجام گرفته، نوع E آن، در بین جوانان ایرانی شایعتر است.
میزان MDMA در هر قرص از ۹ تا ۱۱۷ میلیگرم متفاوت است. قرصهای موجود در بازار، حاوی مقدار اندکی MDMA و درصد زیادی ناخالصی هستند. کافئین، افدرین (تحریک کننده)، PMA فعال کننده سیستم عصبی)، DXM,MDA (ترکیبی کشنده) و Speed Pcp از جمله مواد محرکی هستند که بهعنوان ناخالصی به قرصهای اکستازی افزوده میشود.
نحوه مصرف اکستازی
اکستازی معمولاً به شکل قرص یا کپسول است که از راه دهان استعمال میشود. این قرص ممکن است به رنگها یا شکلهای مختلفی در بازار دیده شود. این ماده همچنین میتواند به شکل پودر در دسترس افراد قرار گیرد که ممکن است برخی اوقات به شکل استنشاقی و یا ندرتاً بهصورت تدخینی یا کشیدن مورد استعمال واقع شود اما تزریق این ماده بسیار نادر است.
اکستازی اغلب در مهمانیهای شبانه در میان جوانان و نوجوانان که اصطلاحاً به آن “ریو” ، “اکسس پارتی” یا “کنسرت راک” گفته میشود و شرکتکنندگان آن، ساعتهای متمادی با موسیقی الکترونیکی و رقص نور میرقصند، توزیع و مصرف میشود.
اکس معمولاً با سایر مواد مثل کوکائین، LSD، شیشه، حشیش و یا هروئین مصرف میشود. بنابراین کسی که به مصرف این ماده رو میآورد و یا فردی که بهطور مرتب در محیطهایی قرار میگیرد که اکستازی در آنجا مصرف میشود، بهطور وسیع در معرض سایر مواد نیز قرار گرفته و خطر سوءمصرف انواع مواد در وی افزایش مییابد. قابل توجه است که این ماده به ندرت با الکل و مشروبات الکلی مصرف میشود، چرا که اعتقاد بر این است که الکل اثرات قرص را کاهش میدهد.
حالات ناشی از مصرف اکستازی
قرص اکس با تحت تاثیر قرار دادن گیرندههای خاصی در مغز از جمله گیرندههای سروتونینی و دوپامینی منجر به تجربه برخی حالات روانی خاص میشود که از جمله مهم ترین آنها باید به موارد زیر اشاره کرد.
• احساس سرخوشی مفرط و شادی بیش از حد
• تمایل بیشتر برای معاشرت با دیگران، به طوری که افرادی که تحت تاثیر اکس قرار دارند اغلب راحت ترسراغ غریبهها میروند و حتی میتوانند به سادگی به آن ابراز عشق و علاقه کنند.
• افزایش سطح هوشیاری و گوش به زنگی
• افزایش انرژی و داشتن فعالیت حرکتی بیشتر
• افزایش اعتماد به نفس
علاوه بر موارد گفته شده افراد پس از مصرف ماده اکس احساس هم نوایی بیشتری با محیط میکنند و بیشتر تحت تاثیر موسیقیهای هیجان انگیز قرار میگیرند. به همین خاطر است که از این قرص بیش از هرجایی در مهمانیهای شبانه استفاده میشود.
ماندگاری اکستازی در بدن
اکس بهراحتی قابل سنتز است و سریع خود را به مغز رسانده و اثرات خود را اعمال میکند. اثرات این قرص بین ۲۰ تا ۹۰ دقیقه پس از مصرف ظاهر میشود و دو تا سه ساعت در یک حد حفظ شده و بعد افت میکند.
کسی که این مواد را مصرف میکند، احساس خلق خوش، افزایش اعتماد به نفس و گرایش به این نوع مواد محرک پیدا میکند اما پس از چند بار مصرف همه این حالتها جای خود را به مشکلات روانی، مغزی خواهد داد. حتی یک بار مصرف این قرصها هم ممکن است فرد را دچار مسمویت و اختلال کند و در نتیجه خطر مرگهای ناگهانی و ایست قلبی را افزایش میدهد. ممکن است این اثرات ۳ تا ۲۴ ساعت باقی بمانند اما بعد از آن تمایل شدیدی برای مصرف مجدد این ماده ایجاد خواهد شد.
عوارض مصرف اکستازی
آثار جسمی اکستازی
فردی که قرصهای اکس را مصرف میکند، با احساس انرژی بسیار دچار کاهش نیاز به خواب، غذا و آب میشود. اکس علاوه بر اثرات مطلوبی که برای مصرفکنندگان دارد، ممکن است عوارض جسمانی زیادی را نیز بههمراه داشته باشند؛ از جمله:
• تنش عضلانی
• سستی و ضعف
• حرکات غیر ارادی فک و همچینی قفل شدن چانه
• تهوع و استفراغ
• تیرگی دید
• حرکتهای سریع چشم
• احساس سرما و لرز
• تعریق
• رعشه
• بیقراریهای حرکتی
• سردرد و سرگیجه
• غش
افزایش ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون که این حالات ممکن است باعث حمله قلبی در فرد شود.
این اثرات معمولاً پس از ۲۰ دقیقه از زمان مصرف شروع شده و ممکن است ساعتها به طول بیانجامند. برخی افراد پس از مصرف اکس با خارشهای پوستی و یا دانههایی شبیه جوش روی نقاط مختلف پوستشان روبهرو میشوند که میتواند زنگ خطری برای اثرات طولانی مدت این ماده روی کبد آنها باشد.
آثار روانی اکستازی
تأثیرات روانی ناشی از مصرف اکس ممکن است روزها یا هفتهها پس از مصرف این ماده بروز نموده و مدت زیادی باقی بمانند. برخی از این عوارض عبارتند از:
• گیجی و گمگشتگی
• افسردگی
• مشکلات خواب
• تمرکز ضعیف
• حملههای وحشتزدگی
• بیقراری
• از دست دادن کنترل
• اضطراب شدید
• پارانویا (بدبینی و سوءظن شدید)
• تحریف در ادراکات
• توهمات بینایی، شنوایی، لامسه
• ولع و تمایل شدید برای مصرف مجدد مواد
از آنجایی که شدت خلوص قرصهای اکستازی بسیار متفاوت است، کسانی که این ماده را مصرف میکنند باید بدانند که احتمال داروزدگی یا مسمومیت در اثر مصرف زیاد مواد، در مورد اکستازی بسیار بالا است و دوز خیلی پایینی از این ماده نیز ممکن است در برخی افراد خطر مسمومیت را در پی داشته باشد.
مسمومیت با اکستازی نیز بسیار خطرناک و کشنده است چون به ایست قلبی یا گرمازدگی شدید منجر میشود.
پیامدهای مصرف قرص اکس
به دنبال مصرف اکستازی، فعالیت بخش بازدارنده مغز کاهش مییابد در نتیجه اعتماد به نفس و شجاعت در فرد بالا میرود، هنجارها و ممنوعیتهای اخلاقی کمرنگ شده و به همین دلیل رفتارهای پرخطر نیز افزایش پیدا میکند. همچنین شعور، قوه استدلال، آگاهی و آستانه تحریکپذیری فرد تحت تأثیر قرار میگیرد. در پی این تغییرات رفتارهایی نظیر رفتارهای زیر در فرد مشاهده میشود.
• پرحرف شدن
• لرزش اندامها
• شدید شدن احساسات و عواطف
• فعالیت فیزیکی زیاد بدون احساس تشنگی
• بیاشتهایی
• بیثباتی خلق و علائم افسردگی
• افزایش میل جنسی
طبق تحقیقات انستیتو ملی سلامت که بر روی افراد مصرفکننده انجام شد، نتایج نشان داد که این قرص با تخریب مناطق مختلفی از مغز باعث اختلالاتی مانند از دست دادن حافظه، زوال عقل و سایر بیماریهای روانی در فرد میگردد. همچنین با آسیب به نواحی مختلف مغز، یادگیری، خواب و تنظیم هیجانات این افراد دچار مشکلات شدیدی میشود. اثرات سوءمصرف قرص اکس یا اکستازی گاهی به اندازهای خطرناک میشود که ممکن است به فرد جنون و توهمات شدید دست دهد که موجب آسیب به خود یا دیگران شود. به موجب افزایش رفتارهای پرخطر جنسی احتمال ابتلا به بیماریهای مقاربتی از جمله ایدز، سیفلیس و سوزاک نیز افزایش پیدا میکند.
دلیل روی آوردن افراد به مصرف اکستازی
روانشناسان معتقدند در تمام دنیا، جوانان محروم و کسانی که با تبعیض و تحقیر روبهرو هستند و یا افرادی که فاقد آینده روشن میباشند و همچنین جوانانی که در خانوادههای سختگیر زندگی میکنند و یا امکانات شغلی و تفریحی مناسب ندارند، بیشتر به مصرف این مواد گرایش دارند.
دلایل بسیاری برای شروع مصرف قرص اکس در جوانان و نوجوانان وجود دارد. اما یکی از مهمترین آنها تصور و نگرشهای غلط افراد نسبت به این ماده است؛ بهویژه آن که در محافل آن را با نام “قرص شادیبخش” میشناسند.
بسیاری از جوانان و نوجوانان به دلیل آنکه فکر میکنند مصرف اکستازی شادیبخش است، برای فرار از تنهایی و یا مشکلات خاص این دوران به مصرف این ماده روی میآورند. در این بین گروه همسال نیز مهمترین عامل را تشکیل میدهند و گروه عمدهای از مصرفکنندگان اکستازی، بهدلیل آن که مغلوب فشار همسالانشان میشوند، این ماده را مصرف میکنند.
تاثیرات اکستازی بر روی مغز
تحقیقات نشان داده است که مصرف اکس حتی اگر طی یک دوره کوتاه مدت باشد، آسیبهای جدی و مخرب بلندمدتی در مغز انسان ایجاد میکند. اکستازی اثرات اولیه خود بر مغز را با تاثیر بر نورونهایی اعمال میکند که از انتقال دهنده عصبی بهنام “سروتونین” برای ارتباط با سایر بخشهای سیستم عصبی استفاده میکنند. سروتونین نقش اساسی و بسیار مهمی در تنظیم حالت روحی افراد، پرخاشگری، فعالیت جنسی، خواب، حافظه، یادگیری، حساسیت به درد و اشتها دارند که استفاده مکرر از اکستازی (و یا اعتیاد به آن) میتواند سبب از بین رفتن و تخریب سلولهای ترشح کننده سروتونین شود و تخریب این سلولها سبب اختلال در عملکردهای بدنی میشود (اختلال در حافظه و یادگیری، کم اشتهایی، افزایش احساس درد، افسردگی و اضطراب).
همچنین اکستازی، ساختار شیمیایی مشابه به آمفتامینها داشته و میتواند باعث تخریب و از بین رفتن نورونهایی در مغز گردد که حاوی نوروترانسمیتر “دوپامین” هستند. آسیب به این نورونها و کاهش دوپامین باعث اختلالات حرکتی در فرد شده که بیماری پارکینسون را به دنبال خواهد داشت. مشخصه این اختلال، عدم هماهنگی حرکتی و رعشه است که میتواند در نهایت به نوعی فلج تبدیل شود.
تحقیقی که در موسسه ملی سوءمصرف مواد (NIDA) صورت گرفت. نشان داد که مصرف مزمن اکس میتواند به عوارض مخربی در حافظه دیداری و کلامی فرد بیانجامد که حتی پس از قطع مصرف این ماده نیز پایدار خواهد ماند. آسیب به سایر کارکردهای شناختی از جمله ناتوانی در استدلال کلامی و توجه پایدار نیز گزارش شده است. البته این عوارض بستگی به میزان، نوع و درجه خلوص ماده مصرفی دارد.
درمان اعتیاد به اکستازی
بسیاری بر این باورند که اکس یا اکستازی اعتیاد آور نیست و یا می توان خیلی سریع بدون نیاز به مراجعه به مراکز درمانی اقدام به ترک اکستازی کرد، در این مورد باید بدانید که صدمه ای اکستازی بر سیستم عصبی مصرف کننده وارد می کند بسیار شدید و هرگونه ترک خارج از نظر پزشک می تواند عوارض مخربی برای بیمار داشته باشد به همین جهت ضروری است که بیماران برای ترک اکستازی به کلینیک ترک اعتیاد مراجعه نمایند تا مراحل درمان طبق برنامه درمانی و مطابق نظر روانپزشک و روانشناس انجام بگیرد.
برای درمان اعتیاد به اکستازی روش های مختلفی وجود دارد، یکی از روش های محبوب میان مصرف کنندگان اکستازی ترک و قطع مصرف یکباره است و در این متد درمان سعی می کنند تا به یکباره مصرف اکستازی را کنار بگذارند، اما این روش با توجه به شدت وابستگی ایجاد شده بسیار دشوار است و باعث بروز علائم ترک در مصرف کنندگان می شود و این علائم ترک خود می توانند عاملی باشند برای بازگشت به مصرف مجدد که برخی از این علائم عبارتند از:
• توهم
• خستگی و بی خوابی
• پرخاشگری و پارانوریا
• افسردگی و نوسانات خلقی
• تحریک پذیری و اضطراب
اما باید توجه داشته باشید که همه بیماران علائمی که به آنها اشاره کردیم رو تجربه نمی کنند چرا که شدت و نوع علائم به پارامترهایی همچون وضعیت سلامت روانی و جسمانی بیمار، مدت زمان مصرف و دوز مصرفی بستگی دارد که توسط درمانگر و متخصصین قابل بررسی است و روش درمانی را مشخص می کند.
دیدگاه