ماندالا چیست؟ | هنرمندان سبک ماندالا | هنر درمانی ماندالا

ماندالا، در لغت به معنای دایره و در اصطلاح به کهن الگویی هندسی اشاره دارد که بیانگر جهان هستی و همچنین درون انسان به نحو نمادین است.

ماندالا

واژه ماندالا در زبان باستانی مردم هندوستان به معنی دایره است. این واژه از ریشه “ماندا” به معنای ذات یا جوهر و پسوند “لا” به معنای ظرف یا در بردارنده، گرفته شده است. از این رو “ظرف جوهر” هم معنا می دهد و یک کهن الگو محسوب می شود. در واقع ماندالا یک شکل هندسی است که در ادیان هندو و بودا به عنوان دایره‌هایی نمادین برای نمایش جهان هسـتی، و تمرکز بر خویشتن و جستجو در درون انسان هستند. ماندالاها را می توان حتی از زیر میکروسکوپ تا پشت تلسکوپ مشاهده کرد. از آرایش خاص و عجبیب کریستال های یخ تا انسجام بی‌مانند سیارات و کهکشان ها و جهان هستی، قابل مشاهده هستند. از این رو در زندگی ما حضوری همیشگی دارد. یک ماندالا بیشتر از یک شکل ساده است و می توان آن را به عنوان مدلی از ساختار زندگی در نظر گرفت. در واقع این طرح هندسی کهن، یک نمودار کیهانی است که روابط تا بی‌نهایت را برای ما یادآوری می کند و جهان درون و برون بدن و ذهن ما را گسترش می دهد. دایره نماد روح است، نماد ناخودآگاه انسان. چنانکه افلاطون روح را همانند یک کره می پنداشت. از طرفی چهار گوشه یا چهار ضلعی، نماد مادیات، جسم و واقعیت است و به خودآگاه انسان اشاره دارد.

منظور از این کلمه اصطلاحاً نگاره‌هایی است که بنابر اعتقاد هندوها و بودائیان خواص و تأثیر عرفانی و جادویی دارد. این اشکال هندسی همچنین در میان برخی از این مکاتب برای احضار روح استفاده می‌شود. صورت کلی این نقاشی‌ها عموما به صورت دایره و همچنین اشکال و نمادهای متعدد دیگری است که همگی حول یک مرکز اصلی در نقاشی طراحی شده‌اند. در نظر برخی از پژوهشگران استفاده از دایره به تقلید از نگرش افلاطونی به جهان است که روح را به شکل دایره و اجسام مادی را به دیگر اشکال هندسی چون مثلث نسبت می‌داد.

ماندالا به طورکلی بیانگر تمامیت و یکپارچگی وجود انسانی است و همچنین در پژوهش‌های روانشناختی، ناخودآگاه انسان را به تصویر می‌کشد. در نظر برخی از روانشناسان هرکسی می‌تواند ماندالای خود را کشیده و سپس رنگ آمیزی کند. طریقه کشیدن ماندالا بدین صورت است که ابتدا باید یک دایره و یا مستطیل بزرگ روی صفحه بکشیم و سپس با آزاد گذاشتن ذهن، تمامی نمادها و اشکال هندسی که به ذهن‌مان خطور می‌کند را در درون مساحت آن ترسیم کنیم. بنابر نظر برخی از روانشناسان، این کار علاوه بر کاهش استرس و بالاتر بردن تسلط بر ذهن، می‌تواند افسردگی و انرژی‌های منفی را از ذهن ما دور کند.

ماندالا همچنین براساس اعتقاد برخی مکاتب بیانگر وجوه ماوراء طبیعی جهان است. این اشکال هندسی هم در نمایش‌های فرهنگی و هم در اساطیر یونان باستان وجود دارد. همچنین با ظهور مسیحیت رد پای ماندالا را می‌توان در طرح‌ها و نقوش دینی قرون وسطی و همچنین در نگاره‌های دیواری باقی مانده از آن دوران دنبال کرد. با این همه این اشکال هندسی بیشتر از همه در معابد و اماکن مذهبی بودائیان قابل مشاهده است.

برای رسم یک ماندالا اصلاً به مهارت داشتن در نقاشی احتیاجی نیست، چرا‌که در دنیا هرکسی با هرنوع توانایی ای قادر به ترسیم آن است. برای آغاز کار و شناخت بیشتر با ماندالا می توان از رنگ آمیزی آن آغاز کرد. رنگ آمیزی ماندالا برای هر رده ی سنی مطلوب میباشد و افزایش دهنده حس ارامش در شخص است.

ماندالا و هنر درمانی آن

ماندالاها نوعی مدیتیشن هستند و گاهی از این روش برای درمان بسیاری از مشکلات، مانند کاهش استرس، افزایش تمرکز و مبارزه با افسردگی استفاده می‌شود. در هنر درمانی به بیماران توصیه می‌شود تا با رسم ماندالا به ذهن خود تسلط بیشتری پیدا کرده و به آرامش برسند.

کارل گوستاو یونگ ماندالا را کهن‌الگوی خویشتن می‌داند. از نظر وی ماندالا «مرکز» است. مرکزی که نماد و نشانه ی تمامیت و نظم است. همچنین مسئولیت آن سازماندهی روان و تنظیم دوباره ی درهم ریختگی در ذهن انسان است. یونگ در کتاب خاطرات، رویاها و اندیشه‌ها می‌گوید: ماندالاهای من رمزنگاری‌های مربوط به وضعیت خودم بود که هر روز یک طرح جدید از آن به من الهام می‌شد. من آن‌ها را مثل مروارید گرانبها محافظت کردم. از نظر یونگ؛ نماد ماندالا يكی از نمادهايی است كه نشانه ای بارز از معنويت را در خود جای داده و هر قومی با اين كهن الگوها و نمادها قادر به ادامه زندگی فرهنگی و روانی خود است.

ماندالاها از اینرو  تاثیر گذار هستند که به ذهن ناخودآگاه فرد؛ رهایی و آزادی می دهند، در نتیجه آنچه را که به لایه های زیرین در ذهن آدمی رفته است، به سطح می آورند. نقش و نگارهایی مانند گل نیلوفر، ستاره، خورشید، چشم و اشکال متعدد دوار؛  بدون هیچ دلیل روشنی در آنها قرار می گیرند ولی نشانگر بخش هایی هستند که در سطوح زیرین و عمیقتر ذهن فرد قرار دارند. به عقیده یونگ وقتی فرد بتواند تعریف با معنایی از یک ماندالا ارائه کند، روند درمان آغاز می شود.

هنرمندان سبک ماندالا

یونگ

کارل گوستاو یونگ روانپزشک و فیلسوف بزرگ سوئیسی که به‌ خاطر فعالیت‌هایش در روانشناسی و ارائه نظریاتی در زمینه روان‌شناسی تحلیلی معروف است. یونگ را در کنار زیگموند فروید از پایه‌گذاران دانشِ نوین روانکاوی قلمداد می‌کنند به تعبیر «فریدا فوردهام» پژوهشگر آثار یونگ: «هرچه فروید ناگفته گذاشته، یونگ تکمیل کرده‌است».  از او به عنوان پدر روانشناسی نوین یاد کرده و او را در زمره بزرگترین افراد بشر در گذشته و حال می‌دانند. او هر روز ماندالا میکشید و رسم آن را را وارد روش های درمان بیمارانش کرد.

ماریا لوییز وان فرانتس

ماریا لوییز یک نویسنده و روانشناس سوییسی بود که مکتب کارل یونگ را دنبال می‌نمود.  او در زمینه ماندالا و هر چیزی که به آن مربوط میشد مطالعات بسیاری کرد و از همین طریق وارد جامعه هنری شد و چهره‌ی برجسته‌ای در این زمینه پیدا کرد. آثار وی بسیار تاثیرگذار بودند. ماریا لوییز در سال 1998 و در سن 83 سالگی درگذشت.

ماندالی مندریلا

ماندالی مندریلا (Mandali Mendrilla) طراح مد آمریکایی معاصر است که بیشتر در آمریکا، اروپا و هندوستان فعالیت دارد. او در یکی از لباس‌‌هاییش برای موزه‌ی  MOSAبلژیک، از ماندالا استفاده کرد و لباس را به شکل یک نیلوفر آبی طراحی کرد که در حال حاضر در موزه‌ی هنر شهر شانگهای چین نگه داری می شود.

نمادهای شناخته شده در ماندالا

ماندالاها به عنوان کهن الگوهایی که در ضمیر ناخودآگاه فرد قرار دارند، دارای نمادهای ویژه ای هستند. نمادهای اصلی و شناخته شده در تصاویر ماندالا؛ شامل: خورشید، گل، مربع، دایره، ساعت

• خورشید

خورشید به صورت دایره است، نقشی که در ماندالا بسیار اهمیت دارد، علاوه بر آن، خورشید در کلیه‌ی آیین ها و ادیان؛ نشانگر کمال، روشنگری، خردمندی و بینش روحانی است. اهمیت خورشید در همه‌ی ادیان، مشخصه ی این امر است که خورشید در ناخودآگاه انسان، همواره جایگاه والایی داشته است.

• گل

یکی دیگر از عناصر مهم، گل است. مخصوصاً گل لوتوس، با گلبرگهای یکسان و دوار، در ترسیم ماندالا، نقشی اساسی دارد. گل علاوه بر اینکه دایره است، دارای حسی زیباشناختی است. گل همواره در مراسم و آیین های باستانی در نقش برجسته ها نمایانگر برپایی مراسم، جشن و سرور بوده است.

• فواره

فواره نیز که به صورت دایره است، یکی دیگر از کهن الگوهایی است که در ترسیم ماندالا بسیار به کار می رود. فواره نشانگر ریزش آب و آبیاری است که خود نمادی از رویش و آبادانی است.

• ساعت

ساعت نیز تصویر دیگری از دایره است که در ماندالاها، بسیار به چشم می خورد. ساعت نشانگر گذر زمان است و همچنین به عنوان نمادی از کمال و تمامیت استفاده می‌شود.

• عدد چهار

این عدد به صورت مربع، چهار فصل، اصل مادینه، زمین و چهار عنصر (خاک، آب، آتش و هوا) شناخته می‌شود. عدد چهار به قدمتی قبل از تاریخ بر می گردد و همواره با تصویر خدای خالق جهان توام بوده است.

• عدد هفت

عدد هفـت عدد سلاحها و بادهاست. عدد اسـاطیر مختلـف، عدد سیارات در آسمان، تعداد دریاها در خشـکی و روزهای هفته را می رساند. عددی که تقدس در اصل وجودش نهادینه شده اسـت. ایـن اصـل در بین سایر موارد از قدرت بیشـتر و محکـم تـری برخوردار است. در اسـاطیر، هفـت گره و یا نه گره سبب درمان بیمـاری هـا مـی شـود. هفت، عدد روزهای هفته نیز هست.

عدد هفت در آداب کهـن ایرانـی نیـز مـورد توجه بوده و دارای اهمیتی والاست. به عنوان مثال در آغازین لحظات شـروع سـال نـو هفـت شـی ء مختلف که با حرف سین شروع می شـود، زینت - بخش سفره های ایرانی اسـت.

بدین ترتیب اعداد هفتاد و هفتاد هزار نیـز، از تقدس موجود در عدد هفت برخوردار بـوده و مورد توجه قرار گرفته اند و بـه عنـوان نمـود دیگری از تصاویر ماندالا خود را نشان داده اند.