شکاف کام یا لب شکری | شکاف کام و لب شکری نقص مادرزادی در نوزادان

لب شکری و شکاف کام که یکی از رایج‌ترین نقص‌های مادرزادی است، شکافی در لب بالایی و یا سقف دهان (کام) و یا هر دوی آن‌ها ایجاد می‌شود.

شکاف کام یا لب شکری

شکاف لب یا لب شکری (cleft lip) به وضعیتی اشاره دارد که در آن یک شکاف و یک فضای باز در طول لب وجود داشته باشد. این شکاف می‌تواند کوچک یا بزرگ باشد به طوری که لب فوقانی و بینی را به هم وصل کند. شکاف کام (cleft palate) نیز هنگامی رخ می‌دهد که سقف دهان در حین رشد اولیه جنین در داخل رحم مادر، به درستی بسته نشود. کام از دو قسمت به نام های کام سخت و کام نرم تشکیل شده است. که هر یک از آنها قابلیت شکاف برداشتن دارد.

براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری امریکا، لب شکری و شکاف کام نیز به عنوان نوعی نقص مادرزادی مربوط به دهان و دندان شناخته می شود که سالانه بیش از 7000 نوزاد با این وضعیت در آمریکا متولد می‌شوند.

احتمال وجود شکاف لب با یا بدون شکاف کام در پسرها بیشتر است. همچنین شکاف کام بدون شکاف لب هم در دختران شایع تر است.

علائم و نشانه های شکاف کام و لب

معمولاً شکاف موجود در لب بالایی و کام دهان بلافاصله بعد از تولد قابل تشخیص است.این نقص مادرزادی معمولاً به این اشکال ظاهر می‌شود:

• یک شکاف در لب و سقف دهان که می‌تواند یک یا دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد.

• شکاف لب تنها به شکل یک شکاف کوچک در این قسمت دیده می‌شود یا به سمت لثه‌ی بالایی و سقف دهان در قسمت زیرین بینی ادامه خواهد داشت.

• یک شکاف در سقف دهان که تغییری در ظاهر ایجاد نمی‌کند.

گاهی شکاف تنها در ماهیچه‌های قسمت نرم کام (کام شکافته زیرمخاطی (submucous cleft palate)) رخ می‌دهد و قسمت پشتی‌تر دهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع از کام شکافته چندان رایج نیست و ممکن است در هنگام تولد شناخته نشود و تنها با گذشت زمان و با شدت گرفتن علایم قابل تشخیص باشد.

علایم و نشانه‌های لب شکری و شکاف کام شامل:

• تغذیه‌ی دشوار

• بلع دشوار – امکان خروج مایعات و غذا از طریق بینی وجود دارد

• صدای تو دماغی

• عفونت‌ های گوش مزمن

علل شکاف کام و شکاف لب

علت شکاف کام و لب هنوز به طور دقیق مشخص نیست. اما پزشکان معتقدند که این نقص به دلیل تاثیرات عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد. اگر یک یا هر دو والدین ژن ناقص مربوط به ایجاد این نقص را حمل کنند احتمالا فرزندشان نیز دچار این نقص خواهد شد.

علاوه بر عوامل ژنتیکی، محققان معتقدند که انجام برخی از کارها در طی دوره بارداری میتواند در به وجود آمدن شکاف لب و شکاف کام در جنین تاثیر داشته باشد. برای مثال موراد زیر میتوانند باعث بروز چنین نقصی شوند:

• سیگار کشیدن

• نوشیدن الکل

• سوء مصرف مواد مخدر

• دیابتی بودن

• عدم دریافت ویتامین های ضروری پیش از بارداری مثل اسید فولیک

شکاف می تواند به عنوان یک نقص جداگانه هنگام تولد یا به عنوان بخشی از یک سندرم ژنتیکی بزرگتر و جدیتر مانند سندرم وان-در-وود یا سندروم ولوکاردیوفاسیال رخ دهد که هر دو اختلال ناهنجاری ژنتیکی هستند.

ریسک فاکتور و عوامل خطر شکاف کام و لب

عواملی هستند که می توانند احتمال ایجاد شکاف کام و لب را در نوزادان افزایش دهد. این موارد عبارتند از:

• تاریخچه خانوادگی: والدینی که در خانواده آن ها فردی با شکاف کام و لب وجود دارد، به احتمال بیشتری صاحب فرزندی با این عارضه نسبت به سایر خانواده ها می شوند.

• مواجهه با مواد آسیب رسان طی دوره بارداری: مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوره بارداری، می تواند احتمال ایجاد شکاف کام و لب را در نوزادان افزایش دهد.

• داشتن دیابت: شواهدی وجود دارد که مادران دارای دیابت قبل بارداری، با احتمال بیشتری نوزادان دارای شکاف کام و لب را به دنیا می آورند.

• داشتن اضافه وزن حین بارداری: شواهدی مبنی بر اینکه مادران دارای اضافه وزن حین بارداری، با احتمال بیشتری نوزادان دارای شکاف کام و لب به دنیا می آورند، وجود دارد.

• مصرف برخی از داروها: مادرانی که داروهایی برای کنترل و درمان صرع، مانند توپیرامات و والپروئیک اسید در سه ماهه اول بارداری خود مصرف کنند، به احتمال بیشتری نسبت به سایر مادران دارای فرزندی با شکاف لب با یا بدون شکاف کام می شوند.

عوارض جانبی شکاف کام و لب

کودکانی که شکاف لب با یا بدون شکاف کام دارند، با مشکلاتی مواجه هستند. مشکلات این کودکان بستگی به نوع و شدت عارضه دارد.

• مشکلات غذا خوردن: یکی از مشکلاتی که بلافاصله پس از تولد ایجاد می شود، مشکل در غذا خوردن است. بیشتر نوزادان دارای شکاف لب می توانند از سینه مادر شیر بخورند، ولی شکاف کام در جریان مکیدن مشکل ایجاد می کند.

• عفونت گوش: اگرچه به نظر می رسد فاصله کام تا گوش زیاد است، ولی کودکان دارای شکاف کام بیشتر دچار عفونت گوش می شوند. دلیل این اتفاق وجود شیپور استاش است. شیپور استاش لوله ای است که فشار هوا را در هر دو طرف پرده گوش متعادل می‌کند. شنوایی این کودکان حتما باید به صورت دوره ای چک شود و تحت نظر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی باشند.

• مشکلات دندانی: اگر شکاف تا لثه های بالایی ادامه پیدا کند، رشد دندان ها ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد.

• مشکلات گفتاری: کام نقش مهمی در تولید صداها دارد و رشد طبیعی گفتار در کودکان دارای شکاف کام و لب تحت تاثیر قرار می گیرد. با توجه به شکافی که در ناحیه کام وجود دارد، هوا هنگام صحبت وارد مسیر صحیح نمی گردد و صدای این کودکان تو دماغی به نظر می رسد. همچنین ممکن است این کودکان دوره هایی از آسیب شنوایی را تجربه کنند و همین مورد می تواند روی گفتار آن ها نیز تاثیر بگذارد.

• مشکلات دوره ی درمانی: کودکانی که شکاف کام و لب دارند، شرایط مراقبتی خاصی را نیاز دارند که با کودکان طبیعی متفاوت است. این شرایط مراقبتی از نظر اجتماعی و عاطفی روی کودک تاثیر می گذارد و مانع از تجربه محیط به طور طبیعی می شود. همچنین برخی از این کودکان در آینده با کمبود اعتماد به نفس و مشکل در روابط اجتماعی مواجه می شوند؛ که روانشناس می تواند کمک شایانی به این کودکان ارائه دهد.

مسائل دندانی در کودکان داری شکاف کام و لب

کودکان دارای شکاف کام و لب ممکن است با مشکلات خاصی مانند نبود دندان ها، تغییر شکل دندان و لثه، و یا قرارگیری در جای نامناسب دندان ها مواجه شوند که نیازمند نظارت دقیق و معاینات دوره ای می باشد.

اگر شکاف، لثه را هم درگیر کند معمولا دندان های دو سمت شکاف در محل غیر طبیعی قرار می گیرند.

دندانپزشک تصمیم می گیرد که چه نوع مداخله ای مورد نیاز است. درمان ارتودنسی نیز ممکن است مورد نیاز باشد که این درمان، باعث می شود که ظاهر دندان ها بهتر دیده شود.

کودکان دارای شکاف کامی که مشکلات دندانی دارند، باید نکات بهداشتی مربوط به دهان و دندان را بیاموزند، زیرا آسیب پذیری دندان های آن ها بیشتر است.

پیشگیری از شکاف کام و یا شکاف لب

با توجه به اینکه معمولا پیشگیری در هر موردی از درمان موثرتر است، پس توصیه می شود در خصوص بروز این عارضه نیز راهکارهای پیشگیرانه را بیشه کرده و از بروز این نقص مادرزادی تا حد امکان جلوگیری نمایید.

از جمله اقدامات پیشگیرانه در این عارضه عبارت اند از:

• مراجعه و مشورت با پزشک متخصص پیش از اقدام به بارداری

• انجام معاینات و بررسی های مشکلات ژنتیکی پیش از بارداری

• اقدام به مصرف اسید فولیک در دوز و میزان مناسب از چند ماه پیش از بارداری

• گذراندن یک دوره بارداری سالم، با رژیم مناسب و به دور از استرس های محیطی

• انجام دقیق آزمایشات غربالگری پیش و پس از بارداری در زمان های معین شده، بویژه برای مادرانی که زمینه ژنتیکی ابتلا به شکاف کام یا لب را دارا هستند.

• انجام اسکن آنومالی برای جنین در افرادی که مشکوک به بروز این نقص هستند.

• انجام سونوگرافی سه بعدی در مادران مستعد به داشتن چنین نوزادی می تواند بسیار کمک کننده بوده و وضعیت کام و یا لب جنین را به خوبی به والدین نشان دهد.
 

تشخیص شکاف کام و لب

بیش‌تر موارد لب شکری یا شکاف کام بلافاصله بعد از تولد شناسایی شده و اغلب نیازی به انجام آزمایش‌های تشخیصی نیست. موارد زیادی از موارد در سونوگرافی پیش از تولد قابل تشخیص هستند.

سونوگرافی پیش از تولد

در روش سونوگرافی از امواج صوتی برای تشکیل تصویری دقیق از جنین در حال رشد استفاده می‌شود. زمانی که پزشک تصاویر دریافتی از سونوگرافی را بررسی می‌کند، ممکن است به وجود مشکل و تفاوتی در ساختار صورت جنین پی ببرد.

اگر سونوگرافی پیش از تولد این مشکل را نشان دهد، پزشک از مایع آمنیوتیک رحم نمونه برداری می‌کند. نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که آیا نقص مادرزادی جنین به دلیل سندروم‌های ژنتیکی رخ داده یا خیر؟ با این همه در بسیاری از موارد عامل ایجاد کننده‌ی لب شکری و کام شکافته ناشناخته است.

راه های درمان شکاف کام و شکاف لب

تا چندین سال گذشته این نقص درمان خاصی نداشته و کودکان مبتلا به این عارضه تمام عمر خود را با داشتن مشکلات ناشی از این عارضه سپری می نمودند، اما امروزه پیشرفت های گوناگون علم پزشکی موفق به ارائه راهکارهای درمانی موثری در جهت مرتفع نمودن این عارضه شده است و توانسته است دغدغه والدین این نوزادان را تسکین ببخشد.

با اینکه تشخیص این عارضه بسیار دشوار و در برخی موارد غیر ممکن است، اما درمان ها از بدو تولد آغاز شده و در برخی موارد تا دوره نوجوانی ادامه خواهد یافت. از جمله شایع ترین روش های درمانی در برطرف نمودن این عارضه، انجام جراحی است. معمولا درمان های انجام شده در این نقص به صورت تیمی یعنی تحت نظر چندین پزشک و تکنسین مختلف انجام گرفته و هدف از آن برطرف نمودن مشکلات تکلمی، تغذیه ای، تلفظی و زیبایی در کودکان است.

پزشکان همکاری کننده در عمل جراحی این عارضه، جراح پلاستیک، متخصص گوش، حلق و بینی، متخصص اطفال و دندانپزشک با تخصص ارتودنتیست است. معمولا پس از عمل جراحی یک دکتر روانشناس و یک گفتار درمانگر نیز در این درمان و کمک به روند بهبود آن مشارکت خواهند نمود.

اهمیت گفتار درمانی

گفتار درمانی یکی از مهم ترین و قابل توجه ترین مسائل و درمان های ادامه دار به دنبال عمل جراحی در نوزادان مبتلا به این عارضه است. گفتار درمانگر می تواند تاثیر بسیار زیادی در تسریع روند بهبودی داشته و با آموزش های صحیح و اصولی، مشکلات تلفظی و گفتاری این کودکان را برطرف نماید.

جراحی ترمیم شکاف کام

این جراحی به روش زد پلاستی و معمولا در فاصله ۶ تا ۱۲ ماهگی نوزاد انجام می گیرد. رعایت برخی اصول پیش از جراحی بسیار ضروری بوده و ریسک ابتلا به مشکلات بعدی احتمالی پس از این عمل را کاهش می دهد. از جمله مسائل مهم و مراقبت های ضروری در این جراحی، پیشگیری از بروز عفونت ها و ضربه های وارد شده به محل جراحی است. معمولا در صورت رعایت موارد ذکر شده توسط پزشک در ۹۰ درصد مواقع، جراحی موفقیت آمیز خواهد بود.

با توجه به اهمیت این موضوع، همانطور که پیشتر نیز ذکر گردید، گفتار درمانی و ادامه جلسات آن می تواند معجزه بسیار عظیمی در جهت برطرف نمودن مشکلات این کودکان بوده و از همه مهمتر مشکلات و ناهنجاری های تلفظی و گفتاری آن ها را تسکین ببخشد.

مقابله با بیماری و حمایت از فرد مبتلا به شکاف کام

هیچکس انتظار داشتن فرزندی با یک نقص مادرزادی را ندارد. والدین بی صبرانه مشتاق اضافه شدن عضو جدیدی به خانواده هستند، ولی به یکباره متوجه می‌شوند که فرزند تازه متولد شده‌ی آن‌ها به لب شکری یا کام شکافته مبتلا است، این تجربه‌ی سخت از نظر احساسی و روانی می‌تواند به همه‌ی اعضای خانواده صدمه بزند.

اگر کودکی با این مشکل وارد زندگی شما شد، این نکات را مد نظر داشته باشید:

• خود را سرزنش نکنید: انرژی و توان خود را برای حمایت از فرزندتان متمرکز کنید

• احساسات خود را درک کنید: احساس ناراحتی، خشم و اندوه در این شرایط بسیار طبیعی است.

• کمک بخواهید: مددکار اجتماعی به شما برای به دست آوردن اطلاعات لازم در مورد این بیماری، گروه‌های حمایتی و منابع مالی در دسترس کمک خواهد کرد.

شما می‌توانید از راه‌های زیادی از کودک خود حمایت کنید:

• به کودک خود به عنوان یک انسان و نه یک مشکل نگاه کنید.

• مدام به جنبه‌های مثبت کودک خود اشاره کنید.

• به کودک اجازه‌ی تصمیم گیری بدهید و به این شکل اجازه دهید تا اعتماد به نفس پیدا کند.

• کودک را تشویق کنید.

• راههای ارتباطی را باز نگه دارید. به کودک اطمینان بدهید که در هر شرایطی و در صورت بروز هر مشکلی می‌تواند با شما صحبت کند.