بیع فاسد در قانون | فساد در عقد بیع | آثار بیع فاسد چیست؟

بیع فاسد در قانون

در قانون مدنی ایران، در بحث ملکیت مبیع و ثمن، دو ماده زیر به بیع فاسد اختصاص یافته است:

ماده 365 قانون مدنی «بیع فاسد، اثری در تملک ندارد.»

ماده 366 قانون مدنی «هرگاه کسی به بیع فاسد، مالی را قبض کند، باید آن را به صاحبش رد نماید و اگر تلف یا ناقص شود، ضامن عین و منافع آن خواهد بود.»

فساد در عقد بیع

عقد یا بیع فاسد، در برابر عقد صحیح و عبارت است از هر عقد یا قراردادی که فاقد ارکان و شرایط صحت عقود باشد. قانونگذار برای انعقاد یک عقد صحیح، شرایطی را معین کرده که عدم رعایت هر یک از آن موجب بی اعتباری عقد است.

عقد بیع که خود از عقود لازم و معین می باشد، باید شرایط اساسی صحت معامله، مذکور در ماده 190 قانون مدنی را دارا باشد.

مطابق ماده 190 قانون مدنی، «برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:

1- قصد طرفین و رضای آنه

2- اهلیت طرفین

3- موضوع معین که مورد معامله باشد

4- مشروعیت جهت معامله

با این وصف، هر عقدی که بدون رعایت هر یک از شرایط مذکور واقع شود، هیچ اثر و اعتباری برآن مترتب نخواهد بود.

به عنوان مثال، اگر شخصی از یک کودک مالی را بخرد، به دلیل آنکه کودک اهلیتِ معامله ندارد، آن معامله فاسد و فاقد اثر و ارزش حقوقی است و چنین معامله ای برای خریدار مالکیتی ایجاد نمی کند. در این خصوص ماده 212 قانون مدنی مقرر نموده؛ « معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند به واسطه عدم اهلیت باطل است».

از طرفی، ماده 365 قانون مدنی، نتیجه و اثر این قبیل معاملات را اینگونه اعلام نموده که «بیع فاسد اثری در تملک ندارد».

عقد فاسد از دید حقوقی و به اعتبار اثری که در روابط اجتماعی به جای می گذارد در حکم هیچ است؛ پدیده ای است که به ظاهر صورت عقد را دارد؛ ولی در واقع هیچ تغییری در حقوق و تکالیف دو طرف به وجود نمی آورد؛ همچنانکه در مواد 365 و 366 قانون مدنی هم ذکر شده است.

با این وجود، در پاره ای موارد، آثاری برای عقد فاسد شمرده شده که یکی از آنها ضمان درک است که در بند 2 ماده362 قانون مدنی بدین شرح ذکر گردیده است: «عقد بیع، بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار می دهد.» و نیز طبق ماده 366 قانون مدنی در صورتی که بر اثر بیع فاسد خسارتی به مبیع وارد شود، بنابر قاعده ضمان قهری و نه مسئولیت قراردادی، مشتری ضامن جبران خسارت خواهد بود و نیز طبق مواد 82 و 100 قانون تجارت، نمی توان به بطلان عقد شرکت، در مقابل اشخاص ثالث استناد کرد؛ یعنی، شرکت باطل در حکم شرکت واقعی تلقی شده است.

آثار بیع فاسد چیست؟

پاسخ: رای وحدت رویه شماره 733-1393/7/15هیات عمومی دیوانعالی کشور :به موجب قانون مدنی ،بیع فاسد اثری ندارد و بیع و ثمن کماکان در مالکیت بایع و مشتری باقی خواهد ماند و همچنین حسب مواد 390 و391 قانون مدنی ،اگر بعد از قبض ثمن ،مبیع کلا یا جزئا مستحق للغیر درآمد ،بایع ضامن است و باید ثمن را مستر دارد و در صورت جهل مشتری به وجود فساد ،از عهده غرامات وارد شده بر مشتری نیز برآید و چون ثمن در اختیار بایع بوده است در صورت کاهش ارزش ثمن واثبات آن ،با توج به اطلاق عنوان غرامات در ماده 391 قانون مدنی بایع قانونا ملزم به جبران آن خسارات است .