فشار خون بالا یا پرفشاری خون زمانی اتفاق می‌افتد که میزان فشار خون در بیمار به سطح ناسالمی افزایش یابد. معمولا چند عامل باعث این بیماری می شود که مهمترین آن ها تغییر در اندازه شریان ها است.
فشار خون
فشارخون به نیرویی که خون هنگام عبور به دیوارهی شریان‌ها وارد می‌کند گفته می‌شود. به نیروی وارده در هنگام انقباض کامل ماهیچه‌ی قلب، عنوان فشارخون «سیستولی» و در حالت استراحت قلب، عنوان فشارخون «دیاستولی» اطلاق می‌شود. فشار خون در نواحی نزدیک قلب، بیشتر و با فاصله گرفتن از قلب، کمتر می‌شود.
فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا یا پرفشاری خون زمانی روی می دهد که فشار خون تا سطح خطرناکی افزایش یابد. اندازه گیری فشار خون در واقع میزان خون عبوری از رگ های خونی و میزان مقاومت رگ ها در برابر خون در حین ضربان قلب را محاسبه می کند.
شریان های باریک مقاومت را افزایش می دهند. هرچه شریان ها باریک تر باشد، فشار خون بیشتر می شود. افزایش فشار در طولانی مدت می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در سلامتی از جمله بیماری های قلبی شود.
پرفشاری خون بسیار شایع است. در واقع از آنجا که دستورالعمل ها به تازگی تغییر کرده اند، انتظار می رود که در حال حاضر حدود نیمی از بزرگسالان با این بیماری تشخیص داده شوند.
به طور معمول فشار خون بالا در طی چند سال ایجاد می شود و معمولاً بدون هیچ گونه علامتی است؛ اما حتی بدون علائم نیز می تواند به عروق خونی و اندام ها، به خصوص مغز، قلب، چشم ها و کلیه ها آسیب بزند.
تشخیص زودهنگام مهم است. خوانش منظم فشار خون می تواند به شما و پزشک در تشخیص زودهنگام تغییرات کمک کند. در صورت افزایش فشار خون، ممکن است پزشک برای ارزیابی اینکه آیا این مقدار بالا می‌ماند یا به سطح نرمال باز می‌گردد، تا چند هفته فشار خون را چک کند.
درمان پر فشاری خون شامل مصرف دارو و ایجاد تغییرات سالم در سبک زندگی است. اگر این بیماری درمان نشود، می تواند منجر به بیماری هایی چون حمله قلبی و سکته مغزی شود.
انواع فشار خون
پیش فشار خون
منظور پیش فشار خون این است که فشار خون یک فرد کمی بیش از حد طبیعی باشد (چیزی بین ۱۲۰ و ۱۳۹ برای فشار سیستولیک و یا ۸۰ تا ۸۹ برای فشار دیاستولیک.) افرادی که فشار خونشان در این حد است بیشتر از کسانی که فشار خون پایین‌تری دارند در خطر بیماری‌های قلبی هستند. پزشک با دیدن این میزان فشار به شما توصیه می‌کند تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا منجر به کاهش این فشار شود.
فشار خون اولیه
فشار خون اولیه در ۹۰ تا ۹۵ درصد از بزرگسالان مبتلا، علت مشخصی ندارد. این نوع فشار خون به صورت تدریجی و بعد از چندین سال به وجود می‌آید.
فشار خون ثانویه
فشارخون بالا در ۱۰ درصد باقی مانده‌ی افراد بر اثر مشکلات کلیوی، تومور غده فوق کلیه و نقص مادرزادی قلب به وجود می‌آید. این نوع را فشار خون ثانویه می‌نامند که ناگهانی ایجاد می‌شود و نسبت به نوع اولیه، شدیدتر است. برخی داروها نیز ممکن است منجر به ابتلا به فشار خون ثانویه شود. این داروها شامل موارد زیر می‌شود.
• داروهای جلوگیری از بارداری
• داروهای ضد احتقان
• داروهای مُسکنی که به صورت آزاد فروخته می‌شوند
• داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و آمفتامین
علائم و نشانه فشارخون بالا
شما معمولا خودتان به تنهايی نمي توانيد متوجه آن شوید. بسياری از افراد، مبتلا به بیماری هستند اما از آن آگاه نیستند. به همین دلیل این بیماری به عنوان « قاتل خاموش» نامیده می شود. تنها راه اطلاع، بررسی منظم فشار خون توسط پزشك است. اما اگر فشار خون به طور ناگهانی خيلی بالا برود می تواند باعث ايجاد علايمی شود که هر کدام از آنها، يک زنگ خطر جدی به حساب میآیند. این علايم عبارتند از:
• سردرد شديد
• گیجی و خواب آلودگی
• سر گيجه
• کرختی و مور مور شدن دستها و پاها
• مشکلات بينايی
• درد قفسه سينه
• تنگی نفس شدید و تنفس سخت
• ضربان قلب نامنظم
• وجود خون در ادرار
• سرفه خونی، خونریزی از بینی
دلایل فشار خون بالا
با اینکه دلایل فشار خون بالا در بیشتر افراد مشخص نیست، فعالیت نداشتن، رژیم غذایی بد، اضافه‌وزن، سن بالا و عوامل ژنتیکی ممکن است در پُرفشاری خون اثر داشته باشند. در ادامه دلایل رایج فشار خون بالا را می‌خوانید:
افزایش سن
خطر افزایش فشار خون با بالارفتن سن افزایش می‌یابد. فشار خون بالا در مردان تا حدود ۶۴سالگی و در زنان از ۶۵ سال به بالا بیشتر دیده می‌شود.
نژاد
فشار خون بالا در سیاه‌پوستان بیشتر از سفیدپوستان دیده می‌شود. مشکلات جدی مانند سکته مغزی، سکته قلبی و نارسایی کلیوی نیز در سیاه‌پوستان بیشتر از سفیدپوستان رایج است.
سابقه خانوادگی
فشار خون بالا معمولا ارثی است.
اضافه‌وزن یا چاقی مفرط
هرقدر وزنتان بیشتر باشد برای رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌هایتان به خون بیشتری نیاز دارید. با افزایش حجم خونی که در رگ‌های شما جریان دارد، فشار بر روی دیواره سرخرگ‌ها هم افزایش می‌یابد.
فعالیت بدنی کم
افرادی که فعالیت بدنی کم دارند معمولا میزان تپش قلبشان بالاست. هرقدر میزان تپش قلب بالاتر باشد، قلب شما در هر انقباض باید سخت‌تر کار کند و نیرویی که بر سرخرگ‌هایتان وارد می‌شود بیشتر می‌شود. کمبود فعالیت بدنی باعث اضافه‌وزن هم می‌شود.
مصرف تنباکو
نه‌تنها سیگارکشیدن یا جویدن تنباکو فورا به‌صورت موقت فشار خونتان را افزایش می‌دهد، بلکه مواد شیمیایی موجود در تنباکو نیز ممکن است به آستر دیواره‌های سرخرگ‌هایتان آسیب برسانند و این باعث می‌شود سرخرگ‌هایتان باریک شوند و احتمال ابتلا به بیماری های قلبی در شما افزایش یابد. قرار گرفتن در معرض دود سیگار نیز ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
نمک زیاد (سدیم) در رژیم غذایی
مقدار بالای سدیم در رژيم غذایی سبب می‌شود بدن مایعات را در خود نگه دارد و این باعث افزایش فشار خون می‌شود.
پتاسیم کم در رژیم غذایی
پتاسیم به متعادل نگه‌داشتن مقدار سدیم در سلول‌های شما کمک می‌کند. اگر پتاسیم کافی در رژيم غذایی‌تان وجود نداشته باشد ممکن است سدیم زیادی در خونتان جمع شود.
مصرف بیش از اندازه الکل
مصرف زیاد الکل به‌مرور زمان به قلبتان آسیب می‌زند.
استرس
میزان بالای استرس به افزایش فشار خون منجر می‌شود. اگر بخواهید استرستان را با پرخوری یا سیگارکشیدن کاهش دهید، در اصل فقط مشکلاتتان را بیشتر می‌کنید.
بعضی بیماری‌های مزمن
بعضی بیماری‌های مزمن نیز خطر فشار خون را افزایش می‌دهند، مشکلاتی مانند بیماری های کلیوی، دیابت یا وقفه تنفسی در خواب.
بارداری
گاهی بارداری نیز باعث افزایش فشار خون می‌شود.
جنسیت
به طور کلی فشارخون بالا در مردان بیشتر از زنان است. در بدن زنان هورمون‌های جنسی خاصی ترشح می‌شود که یکی از مهمترین آنها استروژن نام دارد. تا قبل از یائسگی که این هورمون ترشح می شوداحتمال فشار خون در زنان بسیار پایین است. اما بعد از این سن، نسبت ابتلای زنان به فشار خون برابر با مردان هم‌سن و سال و یا حتی بیشتر است. با این حال به طور کلی مردان در زمینه‌ی فشارخون آسیب پذیرترند و خطرات قلبی و عروقی بیشتری در آنها مشاهده می‌شود؛ بنابراین باید بیشتر مواظب فشارخون خود باشند.
مصرف دخانیات
مصرف دخانیاتی مثل سیگار، فشارخون را افزایش می‌دهد؛ چون مواد شیمایی موجود در آن به سطح دیوارهی رگ‌ها آسیب وارد می‌کند و منجر به باریک شدن آنها و افزایش فشارخون می‌شود. نیکوتین سیگار ودیگر موادمخدر٬ باعث انقباض رگ‌های خونی می‌شود و ضربان قلب را سریع‌تر می‌کند که هر دو مورد سبب افزایش فشارخون می‌شوند. حتی افرادی که خود سیگار نمی‌کشند ولی در معرض دود سیگارهستند نیز دچاراین گونه عوارض می‌شوند. بعضی از پژوهش‌ها نشان داده است که افراد سیگاری با ترک سیگار می‌توانند فشارخونشان را نزدیک به ۴ درجه کاهش دهند.
تداخل دارویی
داروهای ضدبارداری خوراکی ممکن است باعث افزایش فشارخون خفیف شود که معمولا با قطع آنها، فشارخون به حد طبیعی برمی‌گردد. ولی در بعضی افراد پس از مصرف طولانی مدت این داروها (حدود ۵ تا ۶ سال) فشارخون به حد طبیعی‌اش برنمی‌گردد. معمولا هنگامی این اتفاق می‌افتد که مصرف کننده‌ی این داروها افراد چاق، سیگاری یا الکلی باشند. خانم‌هایی که باید قرص‌های قوی ضد بارداری مصرف کنند، بهتر است زیر نظر پزشک باشند. توصیه می‌شود که زنان بالای ۳۵ سال چاق الکلی و یا سیگاری و یا زنانی که فشارخون بالا دارند از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده کنند.
اشکالات تغذیه‌ای
سوء تغذیه یا نداشتن تغذیه‌ی صحیح منشا بسیاری از بیماری‌هاست. عادات تغذیه‌ای ناسالمی که در ادامه نام برده شده با فشار خون مرتبط هستند.
• مصرف بی‌رویه غذاهای آماده کنسروی و غذاهای رستورانی که نمک زیادی دارند
• مصرف سوسیس کالباس و غذاهای فرآوری شده
• عدم مصرف کافی لبنیات ودیگر منابع کلسیم
• مصرف ناکافی میوه‌ها، سبزیجات و دیگر عناصر مورد نیاز بدن به خصوص پتاسیم و منیزیم
• استفاده از چربی‌های مضراشباع و ترانس (روغن جامد)
• مصرف ناکافی اسید چرب ضروری امگا ۳
دیابت
طبق تحقیقات بیش از نیمی از افراد دیابتی دارای فشارخون بالا هستند. شاید این عامل به خاطر چسبنده بودن خون این افراد باشد. دیابت همراه با فشار خون خطر سکته قلبی را افزایش می‌دهد. در یک تحقیق علمی ثابت شد که فشار خون در افراد دیابتی در طول شب و روز تغییری نمی‌کند. در حالیکه فشارخون افراد سالم شب‌ها پایین‌تر از روزهاست. متاسفانه این تغییر برای افرادی که به بیماری دیابت مبتلا هستند، اتفاق نمی‌افتد.
بیماری کلیه
یکی از دلایل فشارخون بالای ثانویه عدم سلامت کلیه است. بین سلامت کلیه‌ها وفشارخون رابطه‌ی تنگاتنگی برقراراست. فشارخون‌های شدیدا بالا به بیماری‌های کلیه منجر می‌شوند و بالعکس. کلیه یکی از مهمترین اندام‌های تنظیم کننده فشارخون است که فشار خون را به صورت بلند مدت تنظیم می‌کند. به افرادی که فشار خونشان بیشتر ازحد طبیعیست توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنند تا درصورت نیاز آزمایش ادرار گرفته و سلامت کلیه‌ها بررسی شود.
تنگ شدن سرخرگ خون‌رساننده به کلیه
این عامل یکی از شایع‌ترین علت‌های بیماری فشارخون بالاست. به‌علاوه یکی از دلایل ابتلای کودکان و افرادی که ناگهان به این بیماری مبتلا شده‌اند نیز به حساب می آید. از مهمترین دلایل تنگ شدن سرخرگ خون‌رساننده به کلیه، آترواسکلروز (یا تصلب شرائین) است. با تنگ شدن این رگ‌ها خون کمتر از حد طبیعی به کلیه‌ها می‌رسد. در این حالت بدن انسان فشارخون را افزایش می‌دهد تا خون کافی به کلیه‌ها برسد. این مکانیسم، عاملی برای افزایش فشارخون است. هم چنین تنگ شدن مادرزادی قسمتی از رگ آئورت سبب می‌شود خون کمتری به اندام‌های تحتانی از جمله کلیه برسد. این عامل یکی از علت‌های مرگ و میر در سال اول زندگی کودکان محسوب می‌شود.
وجود تومور در غده‌های فوق کلیوی
ایجاد نوعی تومور در غده‌ی فوق کلیوی می‌تواند باعث ایجاد فشارخون بالا شود. این افزایش به دلیل ترشحات هورمونی این تومور و تاثیر آنها روی مکانیسم‌های تنظیم فشارخون صورت می‌گیرد. فشارخون افرادی که به دلیل داشتن چنین توموری در غده فوق کلیوی بالاست را می‌توان با جراحی و برداشتن تومور درمان کرد.
عوارض فشارخون بالا
ابتلا به پرفشاری خون می تواند سبب ایجاد آسیب های بافتی و در نهایت ایجاد مشکلات زیر شود:
• حمله قلبی و سکته مغزی: فشار خون بالا می تواند با سختی عروق و تصلب شراین همراه باشد از این رو ریسک ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد.
• نارسایی قلبی: با افزایش فشار خون، ماهیچه به قدرت بیشتری جهت پمپاژ خون نیازمند است از این رو ماهیچه های قلبی ضخیم تر می شوند. ضخیم شدن این ماهیچه ها با ایجاد نارسایی های قلبی همراه است.
• سندروم های متابولیک: این سندروم مجموعه ای از اختلالات متابولیسم است که با افزایش تریگلیسیرید، کاهش HDL (کلسترول خوب)، فشار خون بالا و ازدیاد انسولین همراه است.
• مشکلات حافظه و یادگیری: فشار خون بالای کنترل شده می تواند بر روی قدرت تفکر، حافظه و یادگیری تاثیر گذار باشد. این اختلال در بسیاری از افراد دارای پرفشاری خون مشاهد می شود.
• ضخیم، تنگ یا پاره شدن عروق چشم: این موارد که ممکن است در نتیجه ی پر فشاری خون ایجاد شود، باعث تاری دید می گردد.
• تضعیف و تنگ شدن عروق خونی کلیوی
• افزایش خطر ابتلا به آنوریسم
نحوه تشخیص فشارخون بالا
تشخیص فشار خون بالا به سادگی اندازه گرفتن فشار خون است. بیشتر مطب ها فشار خون را به عنوان بخشی از ویزیت معمول چک می کنند. اگر در مراجعه بعدی فشار خون شما اندازه گیری نشد، درخواست اندازه گیری آن را مطرح کنید.
در صورتی که فشار خون شما بالا باشد، ممکن است پزشک بخواهد برای چند روز یا چند هفته، چندین بار آن را اندازه گیری کنید. به ندرت اتفاق می افتد که دکتر پس از تنها یک خوانش تشخیص را بر فشار خون بالا بگذارد. پزشک نیازمند مشاهده شواهدی حاکی از یک مشکل پایدار است. فشار خون بالا در آن زمان می تواند ناشی از محیط باشد، مثلا استرس حضور در مطب پزشک می تواند در افزایش فشار خون نقش داشته باشد. همچنین سطح فشار خون در طول روز تغییر می کند.
در صورت بالا بودن فشار خون، احتمالاً پزشک آزمایشات بیشتری را برای رد بیماری های زمینه ای انجام خواهد داد. این آزمایشات می تواند شامل موارد زیر باشد:
• آزمایش ادرار
• غربالگری کلسترول و سایر آزمایش های خون
• تست فعالیت الکتریکی قلب با الکتروکاردیوگرام (EKG، که گاهی به آن ECG گفته می شود)
• سونوگرافی قلب یا کلیه ها
این آزمایشات می تواند به پزشک در تشخیص مشکلات ثانویه ناشی از فشار خون بالا کمک کند. علاوه بر این آن ها می توانند اثرات ناشی از افزایش فشار خون بر اندام ها را بررسی کنند.
در این مدت ممکن است پزشک درمان پرفشاری را شروع کند. درمان زودهنگام ممکن است خطر آسیب پایدار را کاهش دهد.
در رابطه با درمان بیماری فشار خون شما باید به فوق تخصص کلیه و فشار خون مراجعه کنید.
نحوه اندازه گیری فشارخون
در اندازه گیری فشار خون دو عدد ثبت می شود:
فشار سیستولیک
این عدد، اولین عدد یا عدد بالایی است و نشان دهنده فشار شریان ها در زمان تپش قلب و پمپاژ خون است.
فشار دیاستولیک
این عدد، عدد دوم یا عدد پایینی است و میزان فشار شریان ها بین ضربان های قلب است.
پنج دسته خوانش فشار خون برای بزرگسالان تعریف می کنند:
• سالم: فشار خون سالم کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی متر جیوه (mm Hg) است.
• افزایش یافته: مقدار سیستولیک بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ میلی متر جیوه ،و مقدار دیاستولیک کمتر از ۸۰ میلی متر جیوه است. پزشکان معمولاً فشار خون بالا را با دارو درمان نمی کنند، در عوض ممکن است تغییر سبک زندگی را برای کمک به کاهش فشار خون پیشنهاد کنند.
• پرفشاری مرحله یک: مقدار سیستولیک بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ میلی متر جیوه، یا مقدار دیاستولیک بین ۸۰ تا ۸۹ میلی متر جیوه است.
• پرفشاری مرحله دوم: مقدار سیستولیک ۱۴۰ میلی متر جیوه یا بالاتر از آن است و یا میزان دیاستولیک ۹۰ میلی متر جیوه یا بیشتر از آن است.
• پرفشاری بحرانی: مقدار سیستولیک بیش از ۱۸۰ میلی متر جیوه است، و یا میزان دیاستولیک بیش از ۱۲۰ میلی متر جیوه است. فشار خون واقع در این محدوده نیازمند مراقبت فوری پزشکی است. در صورتی که در زمان بالا بودن فشار خون علائمی مانند درد قفسه سینه، سردرد، تنگی نفس یا تغییرات بینایی روی دهد، مراقبت های پزشکی اورژانسی لازم است.
اندازه گیری فشارخون بوسیله دستگاه (بازوبند) فشارسنج صورت می گیرد. درست بستن بازوبند برای خوانش دقیق بسیار حائز اهمیت است. قرارگیری نامناسب بازوبند ممکن است به اندازه گیری نادرست منجر شود.
اندازه گیری فشار خون در کودکان و نوجوانان متفاوت است. اگر می‌خواهید فشار خون آنها را بررسی کنید، از پزشک بخواهید از بازوبندهای مناسب برای کودک شما استفاده کند.
راه های درمان فشار خون بالا
درمان‌های متنوعی برای فشار خون بالا وجود دارند، از تغییرات در سبک زندگی گرفته تا کاهش وزن و درمان‌های دارویی. پزشکان معمولا بسته به اینکه دچار فشار خون بالا یا پُرفشاری خون هستید، برای درمان شما برنامه ریزی می‌کنند.
تغییرات در رژيم غذایی
تغذیه سالم یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش فشار خون است. توصیه می‌شود غذاهایی که حاوی مقادیر کمتری نمک و سدیم هستند و پتاسیم بیشتری دارند مصرف شوند.
رژیم غذایی «روشی برای توقف فشار خون» که به اختصار DASH نامیده می‌شود، یک برنامه‌ی غذایی برای پایین نگه داشتن فشار خون است که پزشکان تجویز کرده‌اند. تمرکز این رژیم غذایی بر غذاهایی مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌داری است که دارای میزان سدیم و کلسترول پایینی هستند. غذاهای زیر برخی از این مواد غذایی مفید برای سلامت قلب هستند:
• سیب، موز و پرتقال
• کلم بروکلی و هویج
• حبوبات
• ماهی های سرشار از امگا ۳ و روغن‌های مفید
و خوراکی‌هایی که باید از آنها دوری شود، شامل:
• غذاها و نوشیدنی‌هایی که قند بالا دارند
• گوشت قرمز
• روغن نارگیل
همچنین توصیه می‌شود از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری شود.
ورزش
یکی دیگر از تغییرات مهم سبک زندگی برای مدیریت فشار خون بالا، تحرک و ورزش است. انجام ورزش هوازی (ایروبیک) چند بار در هفته برای داشتن قلبی سالم، بسیار مفید است چون باعث بهبود جریان خون می‌شود.
با تغذیه‌ی سالم و ورزش منظم، می‌توان به کاهش وزن نیز کمک کرد. مدیریت وزن باعث کاهش کلسترول و فشار خون می‌شود و در نتیجه خطراتی که ممکن است در صورت اضافه وزن رخ دهد نیز کاهش پیدا می‌کنند.
یکی دیگر از راه‌های پایین آوردن فشار خون، جلوگیری و از بین بردن استرس است. استرس باعث افزایش فشار خون می‌شود. برای این کار میتوانید روش‌های مختلف کاهش استرس مانند ورزش، تمرکز ذهن (مدیتیشن) و موسیقی را امتحان کنید.
درمان دارویی
اگر تغییر در سبک زندگی بی‌فایده بود، داروهای مختلفی وجود دارند که می‌توان برای درمان فشار خون بالا از آنها استفاده کرد. در اکثر موارد بیش از دو دارو مورد نیاز است.
• داروهای مُدر، سدیم اضافی را از بدن خارج می‌کنند. این داروها معمولا به همراه قرص‌های دیگر استفاده می‌شوند.
• مسدود کنندههای گیرنده‌ی آدرنریک بتا، ضربان قلب را کُند می‌کنند که باعث کاهش جریان خون در شریان‌ها می‌شود.
• بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، از تنگ شدن شریان‌ها جلوگیری می‌کنند.
• مسدود‌کننده‌های آلفا، اجازه نمی‌دهند عصب‌ها، شریان‌ها را تنگ کنند و در نتیجه، خون می‌تواند آزادانه جریان داشته باشد.
• مسدود کنندههای آلفا به علاوه‌ی بتا، کارکرد مشابهی دارند به علاوه‌ی اینکه ضربان قلب را نیز کُند می‌کنند.
• بازدارنده‌های مرکزی آدرنالین، باعث کاهش فرستادن سیگنال‌های عصبی توسط مغز می‌شود. (این کار از تنگ‌تر شدن شریان رگ‌ها جلوگیری می‌کند.)
رژیم غذایی سالم
رژیم غذایی سالم برای کاهش فشار خون بالا مفید است. رژیم غذایی مناسب فشار خون رژیمی است که از گروه‌های مختلف غذایی از جمله میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل تشکیل شده باشد.
موارد زیر هم می‌توانند مفید باشند:
• بیشترخوردن میوه‌ها، سبزیجات و محصولات لبنی کم‌چرب
• کمترخوردن غذاهایی که چربی‌های اشباع و کلسترول زیاد دارند مانند غذاهای سرخ‌شده
• بیشترخوردن غلات کامل، ماهی، مرغ و مغزها
• خوردن کمتر گوشت و شیرینی
• خوردن غذاهایی که منیزیم، پتاسیم و کلسیم بالایی دارند
• خوردن غذاهایی که سدیم کمتری دارند
دیدگاه