کلسترول چیست؟
کلسترول نوعی لیپید یا چربی است که در خون وجود دارد و مقداری از آن برای تولید سلول‌های سالم نیاز است. اگر مقدار چربی خون افزایش یابد، برای سلامتی خطرناک است و می‌تواند باعث بروز حمله قلبی شود.
یکی از موارد مهمی که باید توسط آزمایش خون کنترل شود، همین کلسترول خون و میزان آن در بدن است. کلسترول به دو نوع LDL و HDL تقسیم می‌شود که به نام‌های کلسترول خوب و کلسترول بد نیز شناخته می‌شوند.
کلسترول از مواد طبیعی است که در بدن ساخته می شود. مقادیرعمده این ماده (75%) توسط کبد و میزان کمتری ازآن (25%) از طریق مواد غذایی وارد بدن می شود. اگرچه افزایش بیش از حد کلسترول برای بدن مضر است اما وجود به اندازه کلسترول نقش مهمی درحفظ غشای سلولی و ساخت هورمون ها ایفا می کند.
برای شناخت کلسترول خون باید به کبد نگاهی بیاندازیم. کبد انسان عضوی است که کلسترول مورد نیاز بدن را تولید می‌کند. کلسترول ماده چسبناکی است که از چربی یا لیپید تشکیل شده است. وجود کلسترول برای بدن ضروری است که در ساخت سلول‌های سالم، تولید بعضی از هورمون‌ها و ویتامین دی نقش حیاتی دارد.
کلسترول قابل حل در آب نیست. بنابراین نمی‌تواند آزادانه در رگ‌های خونی بدن جابه‌جا شود. وظیفه‌ی حمل کلسترول بدن، برعهده لیپو پروتئین‌ها است. کبد لیپو پروتئین‌ها را مخصوص جابه‌جا کردن کلسترول به انواع نقاط بدن تولید می‌کند. نحوه جابه‌جایی کلسترول باعث به وجود آمدن انواع آن می‌شود.
انواع کلسترول خون
همان طور که گفتیم بدن برای حمل کلسترول‌ها از لیپو پروتئین‌ها کمک می‌گیرد. لیپو پروتئین‌ها از پروتئین و چربی تشکیل شده‌اند و علاوه بر کلسترول، تری گلیسیرید (نوع دیگری از لیپیدها) را نیز حمل می‌کنند.
دو نوع اصلی و شناخته شده‌ی لیپو پروتئین‌ها شامل:
• LDL (لیپو پروتئین چگالی کم) - کلسترولی که توسط لیپو پروتئین با چگالی کم حمل می‌شود، کلسترول بد خون یا LDL نام دارد.
• HDL (لیپو پروتئین چگالی بالا) - کلسترولی که توسط لیپو پروتئین با چگالی بالا حمل می‌شود، کلسترول خوب خون یا HDL نام دارد.
اگر میزان کلسترول بد در خون افزایش یابد، احتمال سکته قلبی و گرفتگی رگ‌ها نیز بالا می‌رود. بنابراین افراد در سنین مختلف باید با انجام آزمایش خون، کلسترول خوب و بد خود را چک کنند. اگر کلسترول بد خون در حال افزایش باشد، باید اقدام به درمان کنند تا کاهش یابد.
كلسترول مفيد یا HDL با اين شرايط افزايش مى يابد:
۱ ـ مصرف كردن روغن های اشباع نشده. ۲ ـ كاهش وزن. ۳ ـ كنترل قند خون در ديابتى ها. ۴ ـ ترك دخانيات. ۵ ـ ورزش.
كلسترول بد LDL در شرايط زير افزايش مى يابد:
۱ ـ مصرف روغن های اشباع شده ۲ ـ افزايش ساخت كلسترول توسط كبد (اشكال از كبد است) ۳ ـ ناتوانی كبد در از بين بردن كلسترول بد اضافى(اشكال در كبد) ۴ ـ داشتن بیماری هایی كه خود كلسترول بد را افزايش مي دهد مثل دیابت، بعضی ناراحتی های كليه وكبد وكم كاری تيروئيد ۵ ـ كشيدن سيگار ۶ـ زندگی ماشينی
کلسترول بد خون یا LDL
کلسترول بد خون همان LDL است که در رگ‌های خونی انباشته شده و در نهایت اگر برطرف نگردد، باعث گرفتگی رگ‌ها و سکته می‌شود.
به تجمع چربی خون در رگ‌ها پلاک کلسترول گفته می‌شود. پلاک کلسترول می‌تواند عروق شما را باریک‌تر کند، جریان خون شما را محدود سازد و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. اگر یک لخته خون شریان قلب یا مغز شما را مسدود کند، می‌تواند باعث حمله قلبی یا سکته شود.
در نتیجه کلسترول بد بالا در خون باید جدی گرفته شود. در صورت امکان باید پیشگیری و در صورت بروز درمان شود.
کلسترول خوب خون یا HDL
کلسترول خوب خون همان HDL است که باعث بازگرداندن مقداری از کلسترول بد به کبد می‌شود. یعنی کلسترول خوب مانع از تجمع کلسترول بد در رگ‌های خونی می‌شود و بدین وسیله سلامت رگ‌های منتهی به قلب و مغز را تامین می‌کند. البته کلسترول خوب نمی‌تواند تمام کلسترول بد را از رگ‌های خونی به کبد بازگرداند و تنها درصدی از آن را جمع آوری می‌کند. به همین علت پزشکان توصیه می‌کنند از مواد غذایی حاوی کلسترول خوب در برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی خود بیشتر استفاده کنیم.
مصرف مواد غذایی حاوی کلسترول خوب باعث بهبود چربی خون شده و به افراد سالمند که بیشتر در خطر گرفتگی عروق هستند، توصیه می‌شود.
علل اصلی ابتلا به چربی خون بالا یا تجمع کلسترول بد خون در عروق چیست?
ممکن است این سوال برای شما پیش آید که چرا به کلسترول خون بالا مبتلا می‌شویم. در این قسمت به دلایل عمده این اتفاق اشاره خواهیم کرد.
- چاقی مفرط یا خطرناک: شاخص توده‌ی بدنی یا BMI بالای عدد ۳۰ می‌تواند باعث بروز چربی خون بالا شود.
- نداشتن تغذیه سالم و اصولی: خوردن چربی‌ها اشباع شده که در بعضی از محصولات غذایی حیوانی یافت می‌شوند و چربی‌های ترانس که در بعضی شیرینی‌ها و مواد غذایی فرآوری شده وجود دارند، باعث تجمع کلسترول بد می‌شوند. گوشت قرمز و لبنیات پرچرب از عوامل شناخته‌شده‌ی کلسترول خون بالا هستند.
- منظم ورزش نکردن و نداشتن فعالیت بدنی کافی: ورزش و فعالیت بدنی باعث تقویت و افزایش کلسترول خوب خون می‌شوند. همچنین ورزش باعث افزایش ابعاد ذرات کلسترول بد می‌شود که آن را کم خطرتر می‌سازد.
- مصرف دخانیات مثل سیگار و تنباکو: سیگار کشیدن به دیواره رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و باعث می‌شود آنها بیشتر در معرض تجمع رسوبات چربی قرار بگیرند. سیگار کشیدن همچنین ممکن است سطح HDL یا کلسترول خوب شما را کاهش دهد. در این مطلب از وبسایت سبک زندگی میتوانید درباره بهترین راه ترک سیگار بیشتر بخوانید.
- افزایش سن: با افزایش سن ساختار شیمیایی بدن نیز دچار تغییر و تحول می‌شود. همچنین اعضای بدن مثل سابق قادر به انجام وظیفه نیستند. کبد قادر به ذخیره و نگهداری کلسترول بد نخواهد بود و رگ‌های قلب و مغز ضعیف‌تر و باریک‌تر می‌شوند.
- وراثت: کسانی که در خانواده و نزدیکان خود افراد مبتلا به چربی خون بالا داشتند یا سابقه سکته قلبی و مغزی در بین آنها بوده است، بیشتر در معرض تجمع کلسترول و چربی خون بالا هستند.
بیماری‌های خاص: بعضی از بیماری‌های خاص مثل موارد زیر می‌توانند باعث ابتلا به کلسترول خون بالا شوند.
- دیابت
- بیماری کلیوی یا کبدی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بارداری یا هر شرایطی که در ترشح هورمون‌های زنانه تداخل ایجاد می‌کند
- غده تیروئید کم‌کار
- مصرف دارو: بعضی از داروها می‌توانند کسترول بد خون را افزایش و کلسترول خوب را کاهش دهند.
این داروها عبارتند از:
- پروژستین
- کورتیکواستروئیدها
- استروئیدهای آنابولیک
علائم کلسترول بالا
چربی خون بالا یک بیماری خاموش است که هیچگونه علائمی ندارد و تنها زمانی مشخص می‌شود که عوارض جانبی مثل سکته قلبی یا مغزی روی دهد. البته این عوارض زمانی ظهور می‌کنند که رگ‌های قلب و مغز کاملا مسدود شده باشند و میزان کلسترول خون بسیار بالا باشد.
راه تشخیص کلسترول خون بالا
کلسترول بالا در آزمایش خون مشخص می‌شود. پزشک برای تعیین کلسترول شما نیاز به آزمایش خون دارد. آزمایش خون تنها راهی است که می‌توان کلسترول کل، کلسترول خوب و بد را مشخص کرد. همچنین از آزمایش خون می‌توان فهمید مرز چربی خون فرد کجا قرار دارد، آیا نرمال است؟ آیا لب مرز می‌باشد یا از مرز رد شده و بالا است؟
راه های کاهش کلسترول خون بالا
مراقب وزنتان باشید.
هر چه قدر سنگینتر باشید، بدنتان کلسترول بیشترى تولید مىکند. یک مطالعه 20 ساله در هلند نشان مىدهد که وزن بدن مهمترین و تنها عامل تعیین کننده کلسترول خون مىباشد. هر کیلو افزایش وزن بدن، سطح کلسترول را دو درجه بالا مىبرد. مطالعهى قبلى معروف فرامینگهام نشان داد که بین کلسترول خون و وزن بدن رابطهى کاملا قطعى و مشخصى وجود دارد.
دکتر پل لچانس استاد تغذیه دانشگاه نیوجرسى مى گوید: اگر وزن شما بالا باشد، تنها همین دلیل براى پایین آوردن وزنتان کافى است. بنابراین از رژیمى استفاده کنید که دو سوم محتواى آن شامل: میوه، سبزیجات، غلات و حبوبات باشد. تنها یک سوم کالرى باید از گوشت و فرآورده هاى شیرى که اغلب پر چرب و پر کالرى هستند تأمین شود.
مصرف چربى را قطع کنید.
سه عامل تغذیه اى اصلى بر کلسترول اثر دارند که به ترتیب اهمیت عبارتند از:
- چربى اشباع شده (روغن جامد) که کلسترول خون را بالا مىبرد.
- چربى اشباع نشده که کلسترول خون را پایین مى آورد.
- کلسترول تغذیه اى که کمتر از چربى هاى اشباع شده، باعث افزایش کلسترول خون مىشود.
از میان این سه گروه، چربى اشباع شده بیشترین تأثیر را بر افزایش کلسترول دارد.
اثر چربى اشباع شده سه برابر بدتر از کلسترول تغذیهاى است، بنابراین شما باید مصرف غذاهاى حاوى این ماده نظیر گوشت، کره، پنیر و روغن جامد را کاهش دهید و تا آن جا که ممکن است آنها را با غذاهاى مثل ماهى، پرندگان، محصولات کم چربى شیر و روغن هاى غیر اشباع نظیر ذرت و سویا عوض کنید.
روغن زیتون مصرف کنید.
روغن زیتون و غذاهایى نظیر میوه هاى مغزدار (گردو و پسته)، آووکادو، روغن کانولا و روغن بادام زمینى سرشار از نوع دیگرى از روغن غیر اشباع شده مى باشند که در گذشته تصور مى شد هیچ اثرى روى سطح کلسترول ندارند، اما این روغن ها در واقع ممکن است سطح کلسترول را کاهش دهند.
مطالعات انجام شده نشان مى دهد که رژیم تغذیه اى که حاوى این روغن اشباع شده باشد، حتى بیشتر از رژیم شدید کم چربى، کلسترول خون را پایین مى آورد. این نوع روغن اشباع نشده، LDL (کلسترول بد) را کاهش مى دهد، در حالى که در سطح HDL تغییرى ایجاد نمى کند.
بنابراین از رژیم تغذیهاى کم چربى استفاده کنید و همراه آن دو تا سه قاشق غذاخورى از روغن زیتون یا روغن هاى مشابه در هر روز استفاده کنید. فقط مطمئن شوید که این روغن اشباع نشده را جایگزین دیگر چربى ها کرده اید و نه این که آن را به رژیم تان اضافه کرده باشید.
درباره ى تخم مرغ، زیاد سخت نگیرید.
اگر چه هر تخم مرغ میزان زیادى کلسترول دارد، نباید فکر کنید که باید تخم مرغ را به طور کامل از رژیم غذایى حذف کنید. در یک مطالعه روى پنجاه نفر، طى شش هفته، روزانه سه تخم مرغ بزرگ استفاده شد که کمتر از یک سوم این افراد در طول این مدت، کلسترول بالاتر از حد معمول داشتند.
اگر مى خواهید بدون خطر از تخم مرغ استفاده کنید، مصرفتان را به سه تخم مرغ در هفته کاهش دهید. از آن جا که فقط زرده تخم مرغ، کلسترول دارد شما مى توانید سفیده تخم مرغ را به راحتى بخورید.
از لوبیا بیشتر استفاده کنید.
لوبیا و دیگر هم خانواده هایش در عین مغذى بودن و ارزانى، حاوى نوعى فیبر محلول در آب به نام پکتین هستند که کلسترول را در بر مى گیرند و آن را قبل از مشکل ساز شدن به خارج بدن هدایت مى کنند. مصرف روزانه یک فنجان لوبیاى پخته بسیار رضایت بخش است.
بیشتر، میوه بخورید.
میوه ها، نیز به علت داشتن پکتین، منجر به کاهش کلسترول خون مى شوند. جیمز کاروا همچنین مى گوید: پکتین موجود در گریپ فروت در هشت هفته، کلسترول خون را به طور متوسط 6 / 7 درصد کاهش مى دهد و این 1 درصد کاهش در کلسترول، 2 درصد خطر حمله قلبى را کاهش مى دهد. براى رسیدن به این منظور باید روزانه 5 / 2 گریپ فروت بخورید.
جو بخورید.
به نظر مى رسد کلسترول خون به وسیله ى سبوس جو کاهش مى یابد. مطالعات متعددى که به وسیله ى دکتر اندرسون انجام شده نشان مى دهد که سبوس جو همانند لوبیا عمل مى کند. سبوس جوى دوسر داراى فیبر قابل حل بیشترى است ولى آرد جوى دوسر نیز کلسترول خون را پایین مى آورد.
سبوس ذرت مصرف کنید.
سبوس ذرت به اندازه سبوس جو و لوبیا در کاهش کلسترول مؤثر است. یک قاشق غذا خورى سبوس ذرت در هر وعده غذا (اضافه شده به سوپ یا آب گوجه) مى تواند بعد از دوازده هفته، سطح کلسترول را حدود 20 درصد کاهش دهد.
از هویج کمک بگیرید.
دکتر پیتر هوگلند مى گوید: هویج، کلسترول را به وسیله ى نوعى پکتین پایین مى آورد. در حقیقت با خوردن دو هویج در روز مى توان کلسترول را 10 تا 20 درصد کاهش داد. کاهو، کلم سیاه و پیاز نیز همانند هویج حاوى نوعى پکتین هستند.
ورزش کنید.
ورزش کردن می تواند با کاهش ساخت کلسترول مسدود کننده رگ ها مفید باشد. یکى از بهترین راه ها براى افزایش سطح HDL، ورزش شدید است. ورزش، همچنین باعث افزایش توانایى تصفیه چربى از خون بدن مى شود. اگر چربى مدت زیادى در رگ ها نماند، فرصت زیادى براى رسوب روى دیواره هاى رگ ها ندارند. ما دریافتیم که دونده ها 70 درصد سریعتر از مردم دیگر مى توانند چربى را از خونشان پاک کنند.
رژیم غذایى تان را تغییر دهید.
تعجب آور است که بدانید، گوشت قرمز که یک منبع سمى چربى اشباع شده است مى تواند جزء رژیم سلامت قلب باشد. محققان بریتانیایى، افراد داراى کلسترول بالا را در یک رژیم کم چربى و پر فیبر حاوى 185 گرم گوشت قرمز کم چربى قرار دادند. میزان چربى این رژیم، 27 درصد کل کالرى بود که حدود 40 درصد پایین تر از اغلب مردم در ایالات متحده است. سطح کلسترول این افراد، 5 / 18 درصد کاهش یافت.
شیر کم چربى مصرف کنید.
بنا به پیشنهاد بعضى استادان پزشکى، تمام افراد باید از مقدار شیر کم چربى استفاده کنند. در یک مطالعه، داوطلبان نیم لیتر شیر به رژیم روزانه شان اضافه کردند و در پایان هفته دوازده، به طور متوسط حدود 8 درصد در کلسترول دیده شد.
مصرف فیبر را افزایش دهید.
فیبر محلول جذب کلسترول در خون را کاهش می‌دهد. ذرت، انواع لوبیا، نخود فرنگی، گندم و محصولاتش، عدس، گلابی، سیب، بادام، تمشک، گل کلم، آووکادو، آلوی سیاه، انبه، انواع توت، کدوتنبل حاوی فیبر هستند.
روزی دو سیب مصرف کنید.
مطالعات محققان دانشگاه ریدینگ در انگلیس نشان می‌دهد مصرف دو سیب در روز به کاهش کلسترول و احتمال بروز بیماری‌های قلبی عروقی کمک می‌کند.
هر عدد سیب متوسط، حاوی ۴ گرم فیبر و ۹۵ کالری است. این میوه خوشمزه منبع غنی ویتامین C و A و مواد معدنی فسفر، پتاسیم، کلسیم و آهن است.
این میوه سرشار از ترکیبی به نام پلی‌فنول است. پلی فنول و فیبر موجود در موجود در سیب در کاهش کلسترول کلی و LDL نقش دارند و نشانگرهای مرتبط با سلامت عروق خونی را در بیمارانی که به کلسترول بالا مبتلا هستند، بهبود می‌بخشند.
فیبر موجود در سیب از تجمع پلاک در شریان‌ها جلوگیری می‌کند و ترکیب فنولی موجود در پوست سیب، مانع از رسوب کلسترول در دیواره رگ‌ها می‌شود.
سیر خام بخورید.
محققان از مدتها پیش مى دانستند که مصرف زیاد سیر خام، مى تواند چربى هاى مضر بدن را کاهش دهد. متأسفانه بوى بد سیر مى تواند دوستانتان را از شما دور کند. باید بدانید که اگر براى از بین بردن بوى بد آن، پخته شوند خاصیت ضد کلسترولى را نیز از دست مى دهند.
مکمل هایى که با کلسترول مقابله مى کنند.
آیا مکمل هاى غذایى مى توانند کلسترول را کاهش دهند؟ بعضى از محققان چنین نظرى دارند.
ویتامین 3 B یا نیاسین: کنت کوپر مى گوید: ممکن است مقادیر زیاد نیاسین (که به نام نیکوتینیک نیز شناخته شده) میزان کلسترول و LDL را کاهش دهد. بهتر است با مقادیر کم، در حدود 100 میلى گرم در روز شروع کنیم. سپس به تدریج طى چند هفته به 2 - 1 گرم در هر بار مصرف برسانیم. یعنى با سه بار مصرف در روز به 6 - 3 گرم مصرف روزانه برسیم. باید هوشیار باشید که افزایش ناگهانى نیاسین منجر به خونریزى، ناراحتى هاى روده و در بعضى موارد اختلال کارکرد کبد مى شود.
ویتامین C: ویتامین C میزان HDL را در افراد مسن مورد مطالعه بالا مى برد مصرف روزانه یک گرم ویتامین C مى تواند تا هشت درصد، HDL را افزایش دهد.
بسیارى از میوه هاى سرشار از پکتین مانند مرکبات، گوجه، سیب زمینى، توت فرنگى و اسفناج از نظر ویتامین C نیز غنى هستند.
ویتامین E: مصرف روزانه 500 واحد از ویتامین E در نود روز، به طور قابل ملاحظه اى سطح HDL را افزایش مى دهد.
کلسیم: اگر از مکمل کلسیم براى استخوان ها استفاده کنید، براى قلبتان نیز مفید است. مصرف روزانه، یک گرم کلسیم در طول هشت هفته، کلسترول را به میزان 8 / 4 کاهش داد. در یک مطالعه دیگر مصرف روزانه دو گرم در مدت دوازده ماه کلسترول را تا 25 درصد کاهش داد.
سیگار نکشید.
در مطالعه روى پسرهاى نوجوانى که در هفته بیست سیگار مى کشند، افزایش واضحى در کلسترول شان مشاهده شد. یک مطالعه ى دیگر نشان مى دهد که با ترک سیگار، افزایش سریع و قابل ملاحظه اى در غلظت HDL به وجود مى آید.
آرامش خود را حفظ کنید.
استراحت مى تواند کلسترول خود را کاهش دهد. بیماران قلبى که رژیم کم کلسترول دارند و به نوارهاى آرام بخش گوش مى دهند نسبت به دیگر بیماران، کاهش قابل ملاحظه ترى در کلسترول خون دارند.
دیدگاه