لخته شدن خون | علل و عوارض لخته شدن خون چیست؟

لخته شدن خون چیست؟

لخته خونی به منزله یک توده خونی است که از حالت مایع، به حالت ژل مانند، یا نیمه جامد تبدیل شده است. لخته شدن خون، یکی از مکانیزم‌های اساسی رگ‌های خونی است که در مواردی خاص همچون مصدومیت، یا بُریدگی، مانع از دست دادن حجم زیادی از خون می‌شود.

گاهی یک لخته خون درون عروق خونی (شریان یا ورید) ایجاد می­‌شود. بنابراین حتی لخته­‌ها می­‌توانند در صورتی که آسیب ­دیدگی وجود نداشته باشد هم به وجود بیایند.

لخته ی خون اگر در طول رگ ها حرکت کند و به اندام های حیاتی برسد مشکلاتی بعضا وخیم را به دنبال می آورد، برای مثال رسیدن لخته خون به ریه سبب آمبولی ریوی می شود که در موارد شدید موجب مرگ خواهد شد. لخته خون می تواند در تمام شریانهای بدن ایجاد شود و آسیب های جدی و مرگباری را به وجود آورد.

هنگامی که لخته خونی در یکی از رگ‌های بدن ایجاد می‌شود، همیشه به خودی خود از بین نمی‌رود. این شرایط به‌شدت خطرناک است و حتی جان افراد را به خطر می‌اندازد.

یک لخته خونی غیرمتحرک، خطر چندانی به همراه ندارد، اما این احتمال وجود داشته که لخته جابه جا بشود، و ماهیتی خطرناک پیدا بکند. در صورتی که لخته خونی از بقیه قسمت‌ها جدا بشود، و از طریق رگ‌ها به قلب یا ریه‌ها برسد، توده بزرگتری را تشکیل داده و از جریان یافتن خون جلوگیری می‌کند. این وضعیت، در بحث تخصصی پزشکی، یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.

عوامل افزایش ریسک ابتلا به لخته شدن خون

 لخته های خون در درجه نخست در سیاهرگ ها و سرخرگ ها شکل می گیرند که این شرایط در جریان خون اختلال ایجاد کرده و به طور بالقوه به حملات قلبی و سکته های مغزی منجر می شود. از جمله دلایل شایع تشکیل لخته های خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آترواسکلروز

زمانی که رسوبات چربی به نام پلاک در دیواره داخلی سرخرگ ها شکل می گیرد، اغلب به دلیل کلسترول بالا، این شرایط به نام آترواسکلروز یا تصلب شرایین شناخته می شود. اگر پلاک در سرخرگ کرونر دچار پارگی شود موجب تشکیل لخته خون خواهد شد و به طور بالقوه آسیب دائمی به عضله قلب یا بدتر از آن، حمله قلبی را موجب می شود.  

فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی یکی از شایع‌ترین اشکال آریتمی قلب است که موجب ضربان بیش از حد سریع قلب یا جا افتادن ضربان شده و در جریان خون اختلال ایجاد می کند. زمانی که این شرایط رخ می دهد، خون می تواند در قلب جمع شده و لخته های خون شکل بگیرند که لخته می تواند در نهایت به مغز وارد شده و به یک سکته مغزی منجر شود.

دیابت

دیابت موجب تغییراتی در خون فرد می شود که آن را هرچه بیشتر مستعد لخته شدن می کند.

به گفته انجمن قلب آمریکا، حدود ۸۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر مرگ ناشی از یک دلیل مرتبط با لخته خون قرار دارند.

بی تحرکی طولانی مدت

نشستن یا دراز کشیدن طولانی مدت، به عنوان مثال، به دلیل استراحت در تختخواب پس از بیماری یا یک سفر هوایی طولانی، می تواند موجب جمع شدن خون در پاها شده و به تشکیل ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) و در بدترین حالت، با جدا شدن لخته خون و ورود آن به ریه موجب آمبولی ریوی شود.

بلند شدن از جای خود، انجام پیاده‌روی و حرکات کششی می تواند به پیشگیری از ترومبوز سیاهرگ عمقی کمک کند.

عمل جراحی

احتمال تشکیل یک لخته خون حین یا پس از انجام یک عمل جراحی بیشتر می شود. دوره های طولانی مدت بی تحرکی به واسطه دراز کشیدن در اتاق عمل و باقی ماندن در تخت طی روند بهبودی از دلایل بروز این شرایط است.

نوع عمل جراحی که داشته اید نیز می تواند خطر تشکیل لخته های خون را افزایش دهد. لخته های خون پس از جراحی های بزرگ، به ویژه آنهایی که شامل لگن، شکم، زانو و کفل می شوند، شیوع بیشتری دارند.

اگر عمل جراحی نیازمند برش یا ترمیم سرخرگ ها یا سیاهرگ ها باشد، خطر تشکیل یک لخته خون بیشتر است زیرا بدن با تشکیل لخته های خون تلاش می کند تا خونریزی را متوقف کند.

یک عمل جراحی که در آن ضربان قلب متوقف می شود، به طور معمول جراحی بای‌پس قلب، نیز این خطر را افزایش می دهد.

سرطان و روش های درمان آن

سرطان به خودی خود و همچنین برخی داروهای شیمی درمانی می توانند احتمال لخته شدن خون را افزایش دهند. بیماران مبتلا به سرطان احتمال بیشتری دارد با دوره های طولانی بی تحرکی، به عنوان مثال، حین شیمی درمانی یا زمانی که در تختخواب استراحت می کنند، مواجه شوند.

اگر تحت درمان سرطان قرار دارید، آشنایی با علائم یک لخته خون اهمیت دارد.

ژنتیک

اگرچه نسبتا نادر هستند اما برخی اختلالات لخته شدن خون ارثی وجود دارند که می توانند فرد را در مقایسه با عامه مردم هر چه بیشتر مستعد تشکیل لخته های خون کنند.

اختلالات ژنتیکی به ندرت موجب تشکیل لخته های خون در سرخرگ ها می شوند. در عوض، احتمال این که آنها موجب ترومبوز سیاهرگی عمقی، آمبولی ریوی و تشکیل لخته های خون در روده ها و کلیه ها شوند، بیشتر است.

فاکتور پنج لیدن: در فاکتور پنج لیدن، ماده ای به نام فاکتور پنج که برای فرآیند لخته شدن خون اهمیت دارد می تواند از کنترل خارج شده و لخته های خوش خیم به مورادی خطرناک تبدیل شوند. بین سه تا هشت درصد افراد اروپایی تبار دارای جهش ژنی مرتبط با این اختلال هستند.

جهش ژنی پروترومبین: بیماران مبتلا به این اختلال دارای یک نقص ژنتیکی هستند که به افزایش بیش از حد پروترومبین، یک پروتئین لخته کننده خون، منجر می شود. حدود دو درصد سفیدپوستان در آمریکا و اروپا دارای این نوع از جهش هستند.

کمبود آنتی ترومبین، پروتئین C و پروتئین S: بیماران مبتلا به این جهش های نادر دارای مقادیر کم از ضد انعقادهای طبیعی در خون خود بوده، از این رو، مستعد لخته شدن خون هستند.

اگر یکی از اعضای خانواده شما دارای لخته های خون خطرناک بوده باشد، سابقه شخصی تشکیل مکرر لخته های خون پیش از ۴۰ سالگی داشته باشید و یا سابقه شخصی سقط جنین بدون دلیل مشخص داشته باشید، احتمال این که دارای یک دلیل ژنتیکی برای لخته شدن بیش از حد خون خود باشید نیز بیشتر می شود.

عوامل خطر سبک زندگی در لخته شدن خون

در شرایطی که اختلالات ژنتیکی و برخی بیماری های مزمن مواردی هستند که کنترل خاصی روی آنها ندارید، عوامل خطر مرتبط با سبک زندگی که در ادامه به آنها اشاره شده است، به طور کلی قابل کنترل هستند. پزشک می تواند در یافتن روش هایی برای اصلاح رفتارها و انتخاب گزینه هایی موثر در کاهش خطر تشکیل لخته خون به شما کمک کند.

سیگار کشیدن

به مرور زمان، سیگار کشیدن می تواند به دیواره داخلی رگ های خونی آسیب وارد کرده و احتمال تشکیل لخته های خون را افزایش دهد. اگر دارای یک عامل خطر دیگر مانند بارداری یا استفاده از قرص های ضد بارداری هستید، میزان خطر هرچه بیشتر افزایش می یابد.

چاقی

حمل چربی اضافه می تواند جریان خون را کند کرده و فشار بیشتری بر سیاهرگ ها وارد کند. اضافه وزن می تواند گاهی اوقات با یک سبک زندگی کم تحرک و/یا دیابت همزمان باشد که هر دو از عوامل خطر برای لخته های خون محسوب می شوند.

بارداری و دوران پس از زایمان

بارداری موجب افزایش تعداد پلاکت ها و عوامل لخته کننده خون در جریان خون می شود که احتمال تشکیل لخته ها در زنان را افزایش می دهد. همچنین، بزرگ شدن رحم می تواند به سیاهرگ ها فشار وارد کرده و جریان خون را کند سازد که می تواند به تشکیل لخته های خون منجر شود.

خطر مواجهه با لخته های خون طی شش هفته پس از زایمان نیز افزایش می یابد و این خطر برای زنانی که سزارین انجام داده اند، بیشتر است.

درمان با جایگزینی هورمون

برخی اشکال درمان با جایگزینی هورمون، به ویژه آنهایی که شامل استروژن می شوند، می توانند خطر تشکیل لخته های خون را افزایش دهند. از آنجایی که درمان با جایگزینی هورمون در اشکال مختلفی وجود دارد - استفاده از ترکیب های هورمونی مختلف از جمله پروژسترون یا شکل مصنوعی آن به نام پروژستین - صحبت با پزشک درباره انتخاب ایمن‌ترین روش اهمیت دارد.

قرص های ضد بارداری

همانند درمان با جایگزینی هورمون، داروهای ضد بارداری نیز حاوی استروژن هستند که می تواند خطر تشکیل لخته های خون را افزایش دهد. قرص های حاوی دروسپیرنون، نوعی هورمون پروژستین، ممکن است خطر تشکیل لخته های خون را در مقایسه با داروهای ضد بارداری که از پروژستین متفاوتی استفاده می کنند، افزایش دهد.

خطر کلی ایجاد لخته های خون برای زنانی که از داروهای ضد بارداری خوراکی استفاده می کنند، کم است.

اما اگر اخیرا از روش ضد بارداری حاوی دروسپیرنون استفاده کرده اید نباید دچار هراس شوید. فرمولاسیون های مختلفی وجود دارند که حاوی ترکیب های هورمونی مختلف هستند.

اگر هرگونه نگرانی یا پرسش درباره خطرات و فواید استفاده از هر نوع داروی ضد باردرای، به ویژه اگر سیگار می کشید یا دارای عوامل خطر دیگر برای لخته های خون هستید، با پزشک خود در این زمینه صحبت کنید.

افراد مستعد تشکیل لخته خون

افراد زیر در معرض خطر تشکیل لخته خونی هستند:

- افراد چاق
- افراد سیگاری
- افراد بالای ۶۰ سال سن
- افرادی که داروهای ضدبارداری خوراکی مصرف می‌­کنند.
- افراد مبتلا به یک بیماری التهابی مزمن
- افراد مبتلا به فلوتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی
- افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
- افراد مبتلا به سیروز
- افراد مبتلا به سرطان
- افرادی که در اندام­‌های انتهایی خود، به ویژه در اندام­‌های تحتانی یا لگن، دارای شکستگی هستند.
- افراد باردار
- افرادی که سابقه خانوادگی اختلال لخته­ شدن خون دارند.
- افرادی که نمی‌­توانند راه بروند.
- افرادی که مدت زمان زیادی می‌­نشینند.
- افرادی که مرتبا سفر می­‌کنند.

عوارض لخته شدن خون

لخته خون می­‌تواند در هر یک از عروق خونی بدن شما ایجاد شود. اگر لخته تجزیه شده و در جریان خون قرار گیرد، می‌­تواند به ریه، قلب، مغز یا مناطق دیگر وارد شود. جابه‌جایی لخته خون می­‌تواند منجر به عوارض جدی شود. زیرا جریان خون به اندام­‌های مهم را مختل می­‌کند. این وضعیت می­‌تواند به حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود. سایر عوارض احتمالی عبارت­ند از:

1- آمبولی ریه

آمبولی ریه به وجود لخته خون در یکی از شریان­‌های ریوی و یا بافت شش‌­ها گفته می­‌شود. این وضعیت می‌­تواند به کاهش سطح اکسیژن در خون و آسیب دیدن ریه، قلب، و سایر اندام‌­ها منجر شود.

برخی از علائم شایع آمبولی ریوی شامل موارد زیر است:

- درد شدید قفسه سینه ، به ویژه هنگام تنفس عمیق
- سرفه ای که باعث تولید خون می شود
- تب
- سرگیجه
- ضربان قلب بالا
- تنگی نفس ناگهانی
- تعریق غیر قابل توضیح

2- نارسایی کلیه

لخته خون در کلیه می‌­تواند باعث آسیب و نهایتا نارسایی کلیه شود. مایعات و مواد زائد می‌­توانند انباشته شده و باعث ایجاد عوارض دیگری از جمله فشار خون بالا شوند.

لخته خون در کلیه نمی‌گذارد کلیه به درستی وظیفه‌اش را انجام دهد و مواد زاید بدن را دفع کند. در موارد حاد و عدم تشخیص لخته، کلیه ممکن است از کار بیفتد.

وجود لخته خون در کلیه مورد خطرناکی است، پس وجود علائم زیر را به دقت بررسی کنید:

- درد پهلو، پا یا ران

- مشاهده‌کردن خون در ادرار

- حالت تهوع یا استفراغ

- فشار خون بالا

- ورم شدید پا که غیرمنتظره و بدون دلیل رخ دهد

- اشکال در نفس‌کشیدن

3- ترومبوز وریدی عمقی (DVT)

DVT زمانی رخ می­‌دهد که یک لخته خون در یک ورید عمقی دست یا پا شکل می‌­گیرد. این وضعیت می­‌تواند باعث ایجاد نشانه­‌هایی در محل تشکیل لخته شود. اما اگر لخته­‌ها جدا شده و به شش‌­ها بروند، می‌­توانند عوارض جدی­‌تری ایجاد نمایند.

ترومبوز ورید عمقی در صورت بروز علائم ، موارد زیر را شامل می شود:

- گرمى در محل لخته

- حساسیت یا درد در پا یا بازوی آسیب دیده

- تورم در ناحیه مچ پا و پا یا بازو و دست

- رنگ پوست قرمز یا بنفش روشن می شود

4- عوارض بارداری

لخته­‌های خونی که در دوران بارداری تشکیل می‌­شوند معمولا در وریدهای لگن یا اندام­‌های تحتانی ایجاد می­‌شوند. این وضعیت خطر آمبولی ریه و عوارض مرتبط با آن و همچنین زایمان زودرس ثانویه، سقط جنین و مرگ مادر را افزایش می­‌دهد.

5- قلب

لخته خون در صورتی که درون یا روی قلب‌تان شکل بگیرد موجب بروز حمله قلبی می‌شود. علائم زیر نشانه لخته‌شدن خون در این ناحیه هستند:

- درد شدید در قفسه‌ی سینه یا بازو

- عرق‌کردن

- اشکال در تنفس

6- مغز

لخته خون در مغز حاصل رسوب چربی در دیواره‌ی رگ‌های خون‌رسان آن است. گاهی هم علت ایجاد لخته خون‌های مغزی به‌خاطر ضربه‌ای است که به سر وارد می‌شود. چنین لخته‌ای به مغز آسیب می‌رساند.

البته حالت دیگری از لخته خون مغزی هم داریم. احتمال دارد لخته خون‌هایی از بخش‌های دیگر بدن مثل قفسه‌ی سینه یا گردن با جریان خون به سمت مغز حرکت می‌کنند. این لخته‌ها در مغز منجر به حمله قلبی می‌شوند.

علائم لخته خون مغزی عبارت‌اند از:

- اشکال در بینایی و تکلم

- تشنج‌کردن

- ضعف عمومی

7- شکم

لخته خون ممکن است در رگ‌هایی که از روده خارج می‌شوند، هم شکل بگیرد. لخته خون در این بخش از بدن به علت ابتلا به دیورتیکول و بیماری‌های کبدی ایجاد می‌شود. البته استفاده از قرص‌های ضدبارداری هم یکی از عوامل تولید لخته خون در حفره‌ی شکمی است.

آیا می‌دانید اگر به‌وجود لخته خون در این بخش از بدن‌تان شک کردید باید دنبال چه علائمی بگردید؟ درصورتی‌که علائم هشداردهنده زیر را داشتید به پزشک مراجعه کنید:

- حالت تهوع و استفراغ

- درد شدید در ناحیه‌ی شکم که بعد از غذاخوردن بدتر شود

- مشاهده‌ی خون در مدفوع

- اسهال

- احساس نفخ

درمان لخته خون

درمان لخته هاى خون شامل کاهش اندازه لخته و جلوگیری از تشکیل لخته های جدید است. روش های درمانی معمول برای لخته خون عبارتند از:

- داروهای ضد انعقاد به نام رقیق کننده خون که به جلوگیری از ایجاد لخته جدید کمک می کند و توقف رشد لخته های موجود کمک می کند.

- درمان با ترومبولیتیک برای حل لخته ها

- جوراب های واریس

- فیلترهای ورید اجوف که دستگاه های کوچکی هستند که جراح می تواند در ورید ها قرار دهد تا از حرکت لخته ها به ریه جلوگیری کند.

- انجام آنژیوپلاستی برای درمان گرفتگی محل لخته

فرد باید در مورد گزینه های درمانی با پزشک خود مشورت کند.  در هنگام مصرف دارو ، باید دوزهایی را که پزشک معالج تجویز کرده را رعایت کنید.