امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 270010
۱۷۶۲
۱
۰
نسخه چاپی
صلوات

احکام و آثار صلوات (قسمت 1)

صلوات جمع صلات واژۀ عربی و در اصل به مـعنای دعـا‌ و نیایش‌ و هم‌خانواده با مصلی و مصلات (دام پرندگان) و تصلیه (صلوات فرستادن) که در معانی نماز، درود آسمانی فرستادن و درخواست خیر و رحمت از خدا در فرهنگ تازی استعمال شده است

احکام و آثار آن صلوات
 

پایگاه خبری حقوق نیوز

معنای لغوی صلوات

صلوات جمع صلات واژۀ عربی و در اصل به مـعنای دعـا‌ و نیایش‌ و هم‌خانواده بامصلی و مصلات(دام پرندگان)و تصلیه (صلوات فرستادن) که در معانی نماز، درود آسمانی فرستادن و درخواست خیر و رحمت از خدا در فرهنگ تازی استعمال شده است. در مشترک معنوی یا‌ لفظی‌ بودن‌ آن اختلاف نظر وجـود داردکـه‌ به‌ عقیدۀ‌ برخی محققان مشترک معنوی در اصل به معنای عطف و توجه بودهو در اشتقاق کلمۀ صلوات که جمع صلات است نیز اختلاف‌ نظر‌ وجود‌ دارد کهجمع بین آن اقوال نیز با انـدک‌ تـسامحی‌ بـه حکم قاعدۀ معروف «الجمع مـهما أمـکنأولی مـن الطرح» امکان‌پذیر است؛ زیرا زبان‌شناسان ریشۀ آن را صلا (فراخوانی) یاصله‌ (پیوند‌) یا‌ صلو (استخوان کفلها) یا صلی (سوختن در آتش) می‌دانند. صـاحب‌نظران در تـوجیه این اختلاف نظر می‌گویند: چون مصلیبا صلات و صـلوات خـود خدا‌ را‌ فرامی‌خواند‌ و با نمای و نیایش واقعیش خویش،ازخلق منفصل و به خالق متصل و با‌ برقراری‌ ارتباط با پیامبر صلّی اللّه عـلیه و اله و التـفات بـه سنتنبوی و توسل به واسطۀ فیض الهی از‌ رحت‌ و فضل‌ پروردگار بـرخوردار می‌گرددو چون در حال رکوع و سجود صلوین نمازگزاران به حرکت‌ درمی‌آید‌ که‌ نشان ازخضوع و خشوع در برابر معبود حقیقی اسـت کـه مـصلّی (صلوات فرستنده) در اظهارخضوع‌ و فروتنی‌ شبیه‌ نمازگزاران است، به این نام خـوانده شـده است. گو اینکه مصلی با نماز کامل خود‌ و درود‌ مخلصانۀ خویش نسبت به محبوب خدا و اولیا و صالحان در آتش عـشق مـعبود و مـعشوق خویش‌ می‌سوزد‌ و از‌ بوتۀ آزمون بیرون آمده و به بارگاه قبول راه می‌یابد.

برخی گـفته‌اند‌ صـلوات‌ از تـصلیه به معنای متابعت مشتق شده است و آیۀ{/فلا صدّقو لا صلّی‌)/}(قیامت‌31‌/) را بر این مـعنا حـمل نـموده‌اند و به همین معنا در مسابقۀ سوارکاری نخستین اسب برنده را‌ سابق‌ و دوم را «مصلی» می‌گویند و به مناسبت اینکه نـمازگزار تابع شـارع و نبی است و درود‌ فرستنده‌، تابع‌ و پیرو خدا و فرشتگان در ذکر صلواتند که در آیۀ صلوات به آن امـر شـده اسـت، آنجا‌ که‌ فرمود‌:(إن اللّه و ملائکته یصلّون علی النبّی یا أیّها الذین آمنوا صلّوا علیه‌) کـه‌ مـصداق آن با توجه به شأن مصلی و جایگاه کسی که صلوات می‌فرستد تفاوت پیدا مـی‌کند.

بدیهی است که معنی دعا و درخواست خیر از خداوند به‌ وسیلۀ‌ خود او درست نیست و مراد از این دسـتور‌ تـعظیم‌ و تمجید‌ و ستایش پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و اله‌ است‌.

در قرآن کریم کلمۀ صـلوات یـک بـار به معنای کنشتها و جای نیایش یهودیانبه‌ کار‌ رفته است که جمع صلوه‌(ساختمان‌ بلند)مـی‌باشد‌:(لهـدّمت‌ صـوامع‌ و بیع وصلوات و مساجد)(حج40)؛ اگر‌ پروردگار‌ رخصت جهاد نمی‌داد همانا صومعه‌ها ودیـرها و کـنشت ها و مسجدها ویران می‌شدند.

یک بار‌ به‌ معنای نمازهای پنج گانۀ شبانه‌روزی مسلمانان‌: (حافظوا علی الصلواتو الصـلاة‌ الوسـطی‌)(بقره238)؛ نمازها به ویژه‌ نماز‌ میانی را به پا دارید. و در دو آیه نیز به معنای رحـمت و ثـنا و درود‌ گفتن‌ به کار رفته است:(أولئک‌ عـلیهم‌ صـلوات‌ مـنربّهم و رحمه)(بقره‌157‌)؛ درود و رحمت خاص خدا‌ برای‌ شـکیبایان مـی‌باشد، (ویتّخذ ما ینفق قربات عند اللّه و صلوات الرسول)(توبه99)؛ برخی انفاق‌ را‌ وسیلۀنزدیکی به خـدا و دعـا و ستایش پیامبر‌ صلّی‌ اللّه علیه‌ و اله بـرمی‌گزینند‌.

بیشتر بخوانید:

احکام و آثار صلوات (قسمتهای دیگر)

مفهوم اصـطلاحی صـلوات

صـلوات‌ همانند تسمیه، تحمید و تهلیل، یکی از رایـج‌ترین ذکـرهای مرسوم میان مسلمانان است و در اصطلاح شرع دعای‌ ویژه‌ای‌ است که مسلمانان، به ویـژه شـیعیان‌، به‌ نام‌ و یاد‌ پیامبر‌ صلّی اللّه عـلیه‌ و اله‌ و خاندان اطهرش بـر زبـان می‌آورند و با اخلاص و توجه،تـرفیع مقام آنـان را در دنیا و آخرت از خداوند‌ منان‌ می‌خواهند‌.

بنابراین صلوات فرستان از ناحیۀ پروردگار به‌ معنای‌ تـرحم‌ و اظـهار‌ مهر‌ وعطوفت‌ و از سوی فرشتگان،اسـتغفار و تـزکیه و سـتایش و از زبان مؤمنان،بـه مـعنایدعا و درخواست اکرام و اعظام مـقام اولیـای خدا در جوار کبریاست.چنان‌که درتفاسیر معتبر آمده است:«صلوات اللّه‌ علیه،رحمته و تزکیة له و ثـناء عـلیه و صلاةالملائکة، تزکیة منهم له و صلاة الناس دعـاء لهـم له و الإقرار بـفضله».

شیخ صدوق‌ در‌ مـعانی الاخبار از امام صادق علیه السّلام نیز روایت نموده که حضرتدر پاسخ یکی از یاران فرمود:«الصـلاة مـن اللّه عزّ و جلّ رحمة و من الملائکة تـزکیة و مـن النـاس دعـاء‌»؛ صلات از خـدای بـرتر و باشکوه، رحمت واز فرشتگان،ستایش و از عامه مردم، نیایش است.

ازاین‌رو می توان نتیجه گرفت که واژۀ‌ صلاة‌ در فرهنگ اسـلامی در دو‌ مـعنای نماز‌ و نـیایش و درود و ستایش و رحمت و آمرزش به کار رفته اسـت.

مـشروعیت صـلوات در مـکاتب فـقهی

صـلوات و درود فرستادن بر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و درخواست‌ اعلای‌ مرتبۀ آن حضرت درپیشگاه‌ خداوند‌ متعال در دنیا و آخرت،به حکم آیۀ شریفۀ (إنّ اللّه و ملائکته یصلّون علی النبّی یا أیّها الذین آمنوا صـلّوا علیه...) امری مشروع به اتفاق آرای امت پیامبر از افضل عبادات است و برخی‌ چون‌ مالک، کرخی و تهانوی به دلیل تحقق خارجی امر با امتثال مرۀ واحده و عدم اقتضای تکرار آن، دست کم یک بـار در طـول عمرصلوات فرستادن بر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله را‌ بر‌ مسلمانان واجب‌ شرعی و عقلی دانسته‌اند.

چنان‌که عبد الحق دهلوی در کتاب مدارج النبوه بر این فتوا تصریح نموده وجمهور‌ عالمان مسلمان بر عـدم وجـوب دائمی صلوات بر پیامبر همانند عدم‌ وجوب حمد‌ و ثنای‌ الهی به هنگام ذکر نام خدا و لزوم تکرار صلوات بر مؤذن، مقرّ به شهادتین، قاری نام های پیـامبر در ‌‌قـرآن‌ و شنوندۀ اذان و اقامۀ نماز و مانند آن، هـمچنین بـه سیرۀ عملی صحابه و علمای سلف‌ بر‌ عدم‌ وجوب و اکثار و تکرارصلوات استناد کرده است.

به اجماع امامیان صلوات در تشهدهای‌ نمازهای یومیه و خطبه‌های نماز جـمعه وعـیدین و دعاهای نماز میت واجـب عـینی است، ولی‌ شافعیان و حنبلیان و نیز ابن‌ عمر‌ و ابن مسعود، در تشهد آخر نمازهای یومیه و خطبه‌های نماز جمعه، صلوات فرستادن برحضرت محمد صلّی اللّه علیه و اله را واجب و ترک آن را در نماز موجب بطلان آن می‌دانند، چنان‌که در‌ حـدیث نـبوی آمده: «لا تقبل صلاة إلا بطهور و با لصلاة علیّ»؛ هیچ نمازی جز با طهارت و صلوات بر من پذیرفته نمی‌شود. نیز ابو بصیر از امام صادق‌ علیه‌ السّلام روایت نموده که فرمود: «مـن صـلّی و لم یصلّ عـلی النبّی و ترکه عمدافلا صلاة له»؛ هرکس نماز گزارد و بر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله صلوات‌ نـفرستد‌ و عمدا آن را ترک نماید، نماز او پذیرفته نیست. اما حنفیان و مالکیان آن را در نماز، سـنّت مـی‌دانند و شـافعی نیز صلوات بر محمد صلّی اللّه علیه و اله و آل محمد را‌ در‌ تشهد اول نمازها مستحب و در تشهد دوم واجب می‌شمارد. برخی، ادای صلوات و سلام بـرپیامبر ‌ ‌صـلّی اللّه علیه و اله را در تشهد پایانی نمازهای یومیه در بین فقیهان معاصر امت اسلامی‌ اتفاقی می‌داند‌ و می‌افزاید‌: «و قـد أجـمع المـتقدّمون و المتأخّرون علی‌ عدم‌ وجب‌ ذلک» ادعای عدم وجوب در گذشته درست به نظر نمی‌آید؛ زیرا قـول به وجوب صلوات در تشهد‌ به‌ جمعی‌ از صحابه و اهل بیت علیه السّلام و فقیهان سلف نـسبت‌ داده‌ شده است کـه عـمر، عبد اللّه بن عمر، ابن مسعود، شعبی، شافعی و احمد حنبل در یکی از دو فتوایش‌ از‌ جملۀ‌ آنان می‌باشند.

گرچه برخی چون زمخشری، طحاوی‌، شیخ صدوق و فاضل مقداد در غیر نماز به هنگام شنیدن یا نـوشتن و گفتن نام ها و القاب مشهور پیامبر صلّی اللّه‌ علیه‌ و اله‌ صلوات را واجب دانسته‌اند، مشهور فقیهان مسلمان به هنگام نام بردن آن‌ حضرت‌ به پاس قدردانی از خدمات آن حضرت و حفظ حرمت و قداست نام مبارک ایشان و بـهره‌مندی از پاداش اخـروی و شفاعت‌، صلوات‌ فرستادن‌ بر خاتم پیامبران صلّی اللّه علیه و اله، این ذکر با فضیلت را مستحب‌ مؤکّد‌ می‌دانند‌ و هیچ کس به خود اجازه نمی‌دهد در این مورد کوتاهی نماید تا مستحق محرومیت از‌ راه‌یابی‌ به‌ بـهشت شـود و از رحمت خدا دور ماند و چنانکه در حدیث نبوی آمده: «من ذکرت‌ عنده‌ فلم یصلّ علیّ فدخل النار فأبعده اللّه».

طبرانی در المعجم‌ آورده‌ است‌ که پیامبر صلّی اللّه علیه و اله فرمود:«..و من ذکـرت عـنده فلمیصلّ علیّ فقد شقی»‌؛ بدبخت باد کسی که نامم در نزد او برده شود و بر من‌ درود‌ نفرستد‌.

افزون بر اطلاق امر«صلّوا» در آیۀ صلوات، این وعید و تهدیدها که در روایات فریقین آمده‌، اگـر‌ بـا قـرائتی دالّ بر وجوب صلوات به هـنگام ذکـر نـام آن حضرت‌ درهرحال‌، حتی‌ نماز خواندن، نباشد، دست کم بر سنت یا استحباب مؤکّد بودن آن مؤمنان‌ دلالت‌ خواهد نمود.

 

منبع: صلوات، احکام و آثار آن - سیدرضا موسوی - الهیات و حقوق- شماره 30

 

پایگاه خبری حقوق نیوز - دین و اندیشه

 

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید