امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 267694
۸۰۱۳
۴
۰
نسخه چاپی
طفل در نظام حقوقی ایران

تعریف و مفهوم طفل در نظام حقوقی ایران

نظام حقوقی ایران، مانند اکثریت یا شاید کلیه نظام های دیگر حقوقی دنیا، تعریفی از کودک ارائه ننموده و فقط به تعیین میزان سن مسئوولیت کیفری پرداخته است

تعریف و مفهوم طفل در نظام حقوقی ایران

تعریف و مفهوم طفل در نظام حقوقی ایران

نظام حقوقی ایران، مانند اکثریت یا شاید کلیه نظام های دیگر حقوقی دنیا، تعریفی از کودک ارائه ننموده و فقط به تعیین میزان سن مسئوولیت کیفری پرداخته است. در این بحث ما به قلمرو مفهومی و مصداقی کودک در اصطلاح حقوقی می پردازیم که لزوماً با همین مفهوم در اصطلاح حقوق کیفری یکسان نخواهد بود.

برخلاف نظام های داخلی حقوقی، «پیمان نامه حقوق کودک» بعنوان یک سند بین المللی که در تاریخ 1989 به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید و اکثریت کشورها از جمله ایران (به تاریخ اسفند 1372) آن را امضاء و تصویب نموده اند، تعریفی از کودک ارائه می دهد. ماده یک این کنوانسیون مقرر می دارد:« از نظر پیمان نامه کنونی، منظور از کودک هر انسان دارای کمتر از 18 سال سن است، مگر اینکه طبق قانون قابل اعمال در مورد کودک، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد.»

مطابق این ماده، کودک به فردی اطلاق می شود که بر اساس معیار سنی که بر اساس تاریخ تولد تعیین می شود کمتر از 18 سال داشته باشد. دو نتیجه از تعریف ارائه شده گرفته می شود؛ یکی اینکه، بر اساس قسمت اخیر ماده، شرط سنی تعیین شده منوط به این است که در قانون داخلی کشورها سن کمتری تعیین نشده باشد که در فرض اخیر همان قانون داخلی ملاک خواهد بود و دیگر اینکه، این تعریف فقط ناظر به بعد از تولد است و دوران جنینی را در بر نمی گیرد.

این نکته که آیا جنین نیز باید تحت عنوان کودک شناخته شود یا خیر، محل جدال بسیاری از حقوقدانان و همچنین کشورها در مصوب «پیمان نامه حقوق کودک» بوده است. بر اساس همین اختلاف نظر به ظاهر ساده، ایالات متحده آمریکا تاکنون علیرغم امضای کنوانسیون حقوق کودک از تصویب آن خودداری ورزیده است زیرا، از نظر ایالات متحده، جنین اگر به عنوان کودکی که مورد حفاظت کنوانسیون حقوق کودک قرار دارد، می بایست در تعریف کنوانسیون کودک گنجانده می شد.

صرف نظر از ظهور اختلافات پس از تصویب این کنوانسیون و نهایتاً عدم قبول جنین به عنوان کودک، باید تصریح کرد که این عدم شمول به معنای خارج کردن جنین از هرگونه حمایت حقوقی نیست. در اکثر کشورها از جمله ایران حمایت های پراکنده حقوقی و کیفری از جنین به عمل آمده است. به عنوان مثال، ماده 957 قانون مدنی بیان می دارد:« حمل از حقوق مدنی متمتع می گردد، مشروط بر اینکه زنده متولد شود.»

بنابراین، جنین حتی قبل از تولد از کلیه حقوق یک انسان برخوردار است. حق حیات و حق سلامت و حق مالکیت از جمله حقوق شناخته شده برای جنین در نظام حقوقی ایران است. در بعضی از موارد، به ویژه حق حیات و حق سلامت جنین حتی مشمول ضمانت اجرای کیفری به شکل ممنوعیت سقط جنین شده است.

جرم انگاری سقط جنین در حقیقت به منظور حمایت از حق حیات و سلامت جنین وضع شده است که در شرایط مختلف به ویژه قبل یا بعد از ولوج روح احکام متفاوتی را در بردارد.

موارد487 تا 493 در بخش دیات و مواد 622 تا 624 و ماده 715 قانون مجازات اسلامی ایران، مهم ترین احکام حمایت از جنین را مورد اشاره و حکم قرار داده اند. به هرحال، علیرغم وجود این احکام حقوقی و کیفری در حمایت از جنین و علیرغم اینکه به نظر می رسد جنین اصولاً از مصادیق کودک محسوب نمی شود ولی نمی توان منکر وجود نقض در حمایت از حقوق جنین در جمیع جهات شد، تا نه تنها کودک بلکه جنین تحت حمایت قاعده لزوم رعایت حرمت و کرامت انسان در کلیه ابعاد آن قرار گیرد زیرا، همچنان که کودک، مرحله شکل پذیری شخصیت انسان کامل محسوب می شود، برحسب تحقیقات علمی قابل اعتماد، شخصیت کودک نیز نتیجه و محصولی از شرایط زیستی دوران جنینی است.

تفاوت ها و اختلافاتی که در تعریف کودک و تعیین معیار سنی کودک در سطح بین المللی وجود دارد در قلمرو داخلی کشورها نیز مشاهده می شود. در خصوص تعیین حد سنی کودکان، نظام حقوقی ایران، رویه یکسانی را در پیش نگرفته و در قوانین گوناگون معیارهای سنی متفاوتی را ارائه کرده است.

قانون مدنی ایران درباره حقوق کودکان طی ماده 1210 مقرر می دارد:

هیچکس را نمی توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود مگر آنکه عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد.

تبصره 1 - سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام و در دختر نه سال تمام قمری است.

تبصره 2- اموال صغیری را که بالغ شده است در صورتی می توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد.

مطابق این ماده پایان دوره کودکی در دختران 9 سال و در پسران 15 سال است. زیرا، همین سن می تواند مبنای نکاح و خروج از دوره کودکی گردد. نتیجه گیری که این ماده به همراه دارد، تفاوت دوران کودکی دختران از پسران است که شش سال زودتر به پایان می رسد.

البته، مطابق تبصره 2 ماده 1210، رشد اقتصادی اطفال بعد از بلوغ تا سن 18 سالگی نیاز به اثبات در دادگاه دارد. نتیجه حقوقی تبصره 2 ماده 1210 این است که آثار دوره کودکی، در امور اقتصادی تا پایان 18 سال ادامه دارد و اینکه بلوغ جنسی و بلوغ اقتصادی (رشد) دارای دو حکم متفاوت هستند.

دقت در ماده 1210 مشخص می کند که در این ماده تناقضی وجود دارد. چه آنکه از یک طرف رسیدن به سن بلوغ را برابر با خارج شدن از حجر دانسته است: یعنی اینکه هر فرد بعد از رسیدن به سن بلوغ از حجر خارج می شود و می تواند در تمام امور خود چه مالی و غیرمالی دخالت کند و از سوی دیگر در تبصره ۲ اعلام کرده است که اموال افراد صغیری را که بالغ شده اند تنها در صورتی می توان به آنها داد که رشد آنها ثابت شده باشد. در صدر ماده، اصلی را به صورت کلی (عدم محجوریت افراد بعد از رسیدن به بلوغ) بیان کرده است اما در تبصره ۲ این اصل کلی را محدود کرده است و بر آن استثنایی وارد آورده است.

اگر قرار بود که قانونگزار امور افراد محجور را به دو امر مالی و غیرمالی تقسیم کند و بعد بگوید که آنها در امور غیرمالی به محض رسیدن به سن بلوغ از محجوریت رهایی می یابند اما در امور مالی همچنان محجور به حساب می آیند مگر اینکه رشد آنها به اثبات رسیده باشد. در این صورت بهتر بود که قانونگزار در همان صدر ماده ۱۲۱۰ به این موضوع به صراحت اشاره می کرد نه اینکه به این صورت کنونی مقرر بدارد که افراد بعد از رسیدن به سن بلوغ، دیگر محجور به حساب نمی آیند اما بعد در تبصره ۲ این ماده مقرر کند که همان فردی که از محجوریت به دلیل بلوغ بیرون آمده است باید برای دست یابی به اموال خود، رشد خود را به اثبات برساند.

وانگهی از آنجا که طبق تعالیم اسلام، امور معنوی بسیار مهم تر از امور مادی و مالی هستند، به جا بود که قانونگذار به این نکته مهم توجه می کرد و فی المثل کسی را که به سن پانزده سالگی تمام رسیده است و طبق صدر ماده می تواند ازدواج کند و تشکیل خانواده بدهد و بطور کلی <صغیر به محض رسیدن به سن بلوغ در امور غیرمالی، مانند حضانت، طلاق، اقرار به نسب، شهادت و امور غیرمالی، اقرار به جرمی که موجب قصاص است، از حجر خارج می شود و می تواند مستقلا عمل نماید>۸ اما برای دست یابی به اموال، ابتدا باید رشد خود را به اثبات برساند، همین محدودیت را در نظر می گرفت و یا اینکه همچنان که در امر مهمی چون ازدواج که تاثیر به مراتب بیش از مال و اموال در آینده شخص، خانواده او و جامعه او دارد، همین محدودیت را اعمال می کردو به هرحال این تناقض موجب شده است که برخی از حقوقدانان و قضات تدبیری بیندیشند و بتوانند این ماده را توجیه کنند، بدون آنکه تصمیمی دایر بر اصلاح و یا تغییر این ماده از سوی مراجع ذیصلاح یعنی مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان اتخاذ شده باشد.

در مورد مسائل کارگری مطابق ماده 79 قانون کار مصوب 1369، پایان کودکی در دختر و پسر بصورت یکسان، 15 سالگی تعیین شده است. بر اساس حکم ماده فوق الذکر«به کار گماردن افراد کمتر از 15 سال تمام ممنوع است.» از مقایسه احکام قانون مدنی و قانون کار چنین استنباط می شود که کودک دختر بین سنین 9 تا 15 سال مجاز به ازدواج و تملک اموال تحصیل شده از ازدواج و دخالت در امور مالی خویش را دارد اما حق استخدام شدن به عنوان کارگر را نخواهد داشت. اگرچه احکام تبصره یک و دو ماده 1210 قانون مدنی نیز با یکدیگر متعارض به نظر می رسند، در خصوص سن فعالیت های سیاسی و اجتماعی، بویژه شرکت در انتخابات، دوران کودکی در پسر و دختر به طور یکسان با ورود به سن 16 سالگی پایان می پذیرند. (ماده 36 قانون انتخابات ریاست جمهوری).

حکم متفاوت دیگر قانونگذار ایران در مورد اشتغال در مراکز دولتی است. مطابق ماده 14 قانون استخدام کشوری کارمندان باید حداقل 18 سال سن داشته باشند. سن 18 سال قانون استخدام کشوری برای هر دو جنس دختر و پسر یکسان است. همین معیار سنی برای اخذ گذرنامه و جواز مسافرت به خارج از کشور نیز تعیین شده است. بنابراین، مشاهده می شود که سن خروج از کودکی در مورد اخیر 18 سال تعیین شده است.

علاوه بر قوانین پراکنده دیگری که عموماً سن 18 سال را معیار تشخیص کودک از بزرگسال قرار داده اند، یکی دیگر از مهم ترین قوانین تصویب شده در خصوص کودکان، قانون اخیر التصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب 23/2/1399 می باشد.

بر اساس ماده 1 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان 1399 طفل و نوجوان به صورت زیر تعریف شده است:

الف) طفل: هر فرد که به سن بلوغ شرعی نرسیده است.

ب) نوجوان: هر فرد زیر هجده  سال کامل شمسی که به سن بلوغ شرعی رسیده است.

منبع: عدالت کیفری و اطفال - دکتر باقر شاملو

  • منبع
  • روزنامه اطلاعات
  • حقوق نیوز

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید