گیجی سر | علل گیجی سر | علایم هشداردهنده گیجی سر

سرگیجه یا گیجی چیست؟

سرگیجه (Dizziness) واژه‌ای است که احساس گیجی و دور خوردن سر در حالت نامتعادل را توصیف می‌‌کند. برای اینکه به پزشک خود شرح دهید که چه حسی دارید، می‌توانید از این واژه‌ها هم استفاده کنید:

- احساس عدم تعادل: زمانی که شما احساس ثبات نمی‌کنید.
- احساس سبکی سر: زمانی که شما کسل و گیج و منگ هستید یا اینکه احساس می‌کنید که الان غش خواهید کرد.
- احساس دوران سر: احساس سرگیجه زمانی که حرکت نمی‌کنید.

گیجی؛ حس عدم تعادل، سبکی سر، سنگینی سر، سیاهی رفتن چشم و... است.

برای بعضی افراد، گیجی عبارت است از احساس عدم تعادل یا چرخش به دور خود و سرگیجه. تعداد دیگری از افراد ممکن است دچار اختلالات تعادلی شدیدی شوند که بر زندگی آن ها تاثیر بگذارد.

گیجی ممکن است به شکل یک احساس زودگذر و یا مجموعه ای طولانی و شدید از مشکلات گسترده سلامتی که می تواند بر استقلال، توانایی انجام کار و کیفیت زندگی فرد تأثیر نماید وجود داشته باشد. حتی گیجی های به ظاهر خفیف، در صورت عدم تشخیص ممکن است نشان دهنده اختلالات زمینه ای باشند.

مشکلات تعادلی از شایع ترین علل مراجعه افراد مسن به پزشک به شمار می آیند. بسیاری از افراد از اینکه ممکن است ((گوش داخلی) عامل عدم تعادل آن ها باشد متعجب می شوند.

مشکلات تعادلی ( یا دهلیزی) تقريبا در ۹٪ افراد ۶۵ سال به بالا گزارش می شود. آسیب های ناشی از زمین خوردن، مانند شکستگی لگن از عوامل مرگ و معلولیت در افراد مسن تر هستند. بسیاری از شکستگی های لگن در اثر اختلالات تعادلی ایجاد می شوند.

کودکانی که از مشکلات تعادلی شکایت دارند نیز باید به وسیله پزشک معاینه شوند. اختلالات تعادلی ممکن است منجر به اشکالات دیگر مانند خستگی، راه رفتن دشوار، یا بی علاقگی برای انجام فعالیت های روزمره و امور آزاد شوند.

اگر مشکل تعادلی در شما، کودک و یا دوستان وجود دارد باید جدی گرفته شود. آن چه در زمان احساس گیجی یا از دست رفتن تعادل روی می دهد باید با پزشک در میان گذاشته شود. تا حد امکان، نوع احساس خود را به طور دقیق به پزشک بیان کنید.

متخصصین گوش و حلق و بینی، شنوایی شناسان، متخصصین اعصاب و متخصصین قلب و عروق، مهمترین نقش را در ارزیابی این بیماران دارند.

سوالات زیر را از خودتان بپرسید و در صورت « مثبت» بودن پاسخ هریک از آن ها، مورد را با پزشک در میان بگذارید:

1- آیا احساس عدم تعادل دارم؟

2- آیا حس می کنم اتاق «در حال چرخش» به دور من است؟

3- آیا در حالی که در وضیعت ایستاده یا نشسته قرار دارم حس میکنم در حال حرکت هستم؟

4- آیا تعادل خود را از دست می دهم و به زمین می افتم؟

5- آیا احساس میکنم در حال افتادن به زمین هستم؟

6- آیا احساس میکنم ممکن است دچار غش شوم؟ (بعضی از افراد این حالت را «احساس سبک شدن» سر یا منگی" می نامند)

7- آیا دچار تاری دید می شوم؟

8- آیا تاکنون دچار عدم شناسایی زمان ، مکان و هویت شده ام؟

 سرگیجه به احساس دوران واقعی اطلاق می شود. در سرگیجه، فرد حس می کند محیط در حال چرخش است یا حس می کند خودش به دور محیط میچرخد. سرگیجه در اختلالات دستگاه دهلیزی گوش داخلی دیده می شود.

ناتوان کننده ترین پیامد گیجی و سرگیجه، زمین خوردن است. سالانه 3/1 سالمندان حداقل 1 بار زمین می خورند که از این میان 1 تا 20درصد موارد منجر به آسیب، بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ می شود. با افزایش سن، دفعات زمین خوردن افزایش می یابد.

علت سرگیجه

1- سرگیجه به علت قند خون پایین

بدن برای تامین انرژی خود به قند و یا گلوکز نیاز دارد. زمانی که سطح قند خون بدن پایین بیاید، شما احساس سرگیجه و خستگی خواهید داشت و در بدنتان احساس لرزش دارید.

قند خون پایین غالباً از عوارض انسولین و دیگر داروهاییست که برای درمان دیابت از آن‌ها استفاده می‌شود‌‌. این داروها در اصل سطح قند خون بدن را پایین می‌آورند ولی اگر دوز مصرفی آن‌ها به درستی رعایت نشود، سطح قند خون می‌تواند به سرعت پایین رود.

اگر فرد به دیابت مبتلا نباشد، امکان ابتلا به هیپوگلیسمی (hypoglycemia) وجود دارد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد برای مدت زمانی غذا نخورد و یا بدون اینکه چیزی بخورد مقدار زیادی الکل مصرف کرده باشد.

دیگر نشانه‌های قند خون پایین شامل:

- ضربان قلب بالا
- عرق کردن زیاد
- لرز شدید
- گرسنگی
- بی‌قراری
- گیجی

مواد غذایی سرشار از کربوهیدرات به سرعت می‌توانند سطح قند خون را به مقدار نرمال برگردانند. در موقع افت قند خون توصیه می‌شود که فرد یک لیوان آب میوه بنوشد یا اینکه یک آبنبات را درون دهان خود مزه مزه کند. بعد از اینکه مقداری حال عمومی فرد مساعد شد، باید از مواد غذایی مغذی تغذیه کند‌.

اگر به صورت مداوم حالت هیپوگلیسمی به فرد دست بدهد، لازم است که داروهای دیابتی فرد یک بار دیگر تنظیم شوند. برای اینکه سطح قند خون در طول روز ثابت بماند بهتر است که در طول روز از وعده‌های غذایی متعدد با حجم کم استفاده کرد.

2- سرگیجه بر اثر فشار خون پایین

زمانی که خون در سطح کل بدن جریان دارد، فشاری را به دیواره‌ی رگ‌ها وارد می‌کند که به آن فشار خون گفته می‌شود. زمانی که فشار خون افت می‌کند فرد ممکن است احساس سرگیجه، سبکی سر یا بی‌حالی را تجربه کند.

برخی دیگر از نشانه‌های فشار خون پایین عبارتند از:

- حالت تهوع
- تشنگی
- تاری دید
- نفس‌های سریع و سطحی
- رنگ پریدگی
- اختلال در تمرکز

عواملی همچون مشکلات قلبی، مصرف برخی داروها، جراحت‌های جدی، از دست رفتن آب بدن و کمبود ویتامین‌ها می‌توانند سبب افت فشار خون شوند. اگر این اختلالات و مشکلات حل شوند، فشار خون شما به حالت طبیعی خود بازخواهد گشت.

روش‌هایی که باعث افزایش فشار خون خواهد شد عبارتند از:

- اضافه کردن نمک بیش‌تر به رژیم غذایی
- نوشیدن آب بیش‌تر برای افزایش میزان حجم خون بدن
- پوشیدن جوراب‌های واریس (support stockings)

3- کم خونی و ارتباط آن با سرگیجه

گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به اندام‌ها و بافت‌های بدن منتقل می‌کنند. زمانی که به کم‌خونی (anemia) مبتلا هستید، بدن مقدار کافی گلبول قرمز نخواهد داشت، یا اینکه این سلول‌ها کار خود را به درستی انجام نخواهند داد. کمبود اکسیژن هم باعث احساس گیجی و بی‌حالی خواهد شد.

نشانه‌های کم‌خونی عبارتند از:

- نفس کم آوردن
- ضعف
- ضربان قلب شدید
- سردرد
- دست و پای سرد
- پوست رنگ پریده
- درد سینه

خونریزی، کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها و نقص در مغز استخوان از جمله عوامل احتمالی به وجود آورنده‌ی کم‌خونی هستند.

4- سرگیجه به دلیل سردردهای میگرنی

میگرن از دیگر علائم سرگیجه است. سردردهای میگرنی (Migraines) از نوع سردردهای شدید نبض‌دار هستند که معمولا چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد.

افراد درگیر میگرن علاوه بر سردرد ممکن است علائم دیگری را تجربه کنند؛ مانند:

- تغییرات در دید، مانند دیدن فلش‌های نوری و رنگ در میدان دید
- حالت تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور و صدا
- احساس سبکی سر
- بی‌حالی

افراد مبتلا به میگرن، حتی در صورتی که سردرد هم نداشته باشند، می‌توانند احساس سرگیجه و دوران سر را تجربه کنند. حس دوران سر از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه خواهد داشت. برای جلوگیری از بروز سردردهای میگرنی، فرد باید از عوامل تحریک‌کننده‌ی بروز میگرن مانند الکل، کافئین و لبنیات دوری کند.

داروهای میگرن در دو فرم عرضه می‌شوند:

1- داروهای پیشگیرانه. مانند داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد تشنج – این داروها از بروز میگرن پیش از وقوع جلوگیری خواهند کرد.

2- داروهای کاهش‌دهنده‌ی درد. مانند داروهای مسکن غیر استروئیدی (NSAID pain relievers) و داروهای گروه تریپتان (triptan) – مصرف این داروها به محض شروع دردهای میگرنی بسیار کمک‌کننده خواهند بود.

5- تاثیر مصرف دارو در بروز سرگیجه

برخی از داروها موجب سرگیجه و بی‌حالی می‌شوند و این مسئله جز عوارض جانبی آن‌ها به شمار می‌رود، این داروها عبارتند از:

- داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین (fluoxetine) و ترازودون (trazodone)

- داروهای ضد تشنج مانند والپروات (divalproex)، گاباپنتین (gabapentin) و پرِگابالین (pregabalin)

- داروهای پایین آورنده‌ی فشار خون مانند مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors)، مسدود‌کننده‌های بتا (beta-blockers) و داروهای ادرار‌آور (diuretics)

- ریلکس‌کننده‌های عضلات مانند سیکلوبنزاپرین (cyclobenzaprine) و متازولون (metaxalone)

- قرص‌های خواب همچون دیفن‌هیدرامین (diphenhydramine)،  تمازپام (temazepam)، زولپیدم (zolpidem) و سزوپیکلون (eszopiclone)

اگر هر کدام از این داروها را مصرف می‌کنید و باعث احساس سرگیجه و بی‌حالی شما می‌شود؛ از پزشک خود بخواهید که دوز دارو را تغییر داده و یا آن را با داروی دیگری جایگزین کند.

6- نقش ریتم غیر طبیعی قلب در احساس گیجی سر

ریتم طبیعی قلب آوای لاب‌- داب را ایجاد می‌کند. زمانی که ضربان قلب غیر طبیعی باشد یا به اصطلاح فرد به آریتمی قلبی (arrhythmia) مبتلا باشد، قلب بسیار آهسته و یا سریع‌تر از حالت عادی خواهد زد. حتی گاهی امکان دارد که ضربان قلب به صورت کامل متوقف شود.

علاوه بر سرگیجه و بی‌حالی دیگر نشانه‌های آریتمی قلبی عبارتند از:

- غش کردن و از حال رفتن
- نفس کم آوردن
- درد سینه

پزشک با تجویز داروهای رقیق‌کننده‌ی خون یا داروهای کنترل‌کننده‌ی فشار خون می‌تواند ریتم نامنظم قلب شما را درمان کند. از مصرف خودسرانه‌ی کافئین، الکل و داروهای سرماخوردگی خودداری کنید. این مواد باعث اختلال در ریتم قلبی شما خواهند شد.

7- سندروم خستگی مزمن از جمله علت‌های سرگیجه

سندروم خستگی مزمن Chronic fatigue syndrome (CFS)) عارضه‌ای است که در آن حتی بعد از یک خواب خوب هم فرد احساس خستگی بیش از حد دارد. علائم این سندروم شامل احساس سرگیجه و دشوار بودن حفظ تعادل است.

سندروم خستگی مزمن احتمالا با این علائم همراه است:

- مشکلات خواب
- مشکلات حافظه و عدم تمرکز
- درد ماهیچه‌ها و مفاصل
- سردرد
- آلرژی و حساسیت به مواد غذایی، داروها و یا دیگر ترکیبات

درمان سندروم خستگی مزمن شاید سخت باشد، چرا که انواع مختلفی دارد و در هر کسی به شکلی خاص بروز می‌کند. پزشک شما علائم منحصر به فرد شما را با دارو و جلسات مشاوره‌ای برطرف خواهد کرد.

8- سرگیجه به دلیل التهاب گوش داخلی

عفونت‌های ساده‌ای که در طول سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ می‌دهند می‌توانند باعث التهاب نورون‌های بخش دهلیزی گوش داخلی (vestibular) شوند. این نورون‌ها پیام‌ها را از گوش به مغز می‌برند و باعث می‌شوند که شخص سرپا ایستاده و تعادل خود را حفظ کند. تورم سیستم دهلیزی گوش داخلی باعث سرگیجه و احساس دوران سر خواهد شد. گاهی هم شخص احساس بی‌حالی و خستگی خواهد داشت.

نشانه‌های بیماری التهاب گوش داخلی عبارتند از:

- حالت تهوع و استفراغ
- عدم تمرکز
- تاری دید

یک ویروس می‌تواند باعث بیماری التهاب گوش داخلی شود. بنابراین آنتی‌بیوتیک نمی‌تواند اثربخش باشد، اما سرگیجه و باقی علائم بعد از چند روز برطرف خواهد شد.

9- از دست رفتن آب بدن دلیلی برای سرگیجه

از دست رفتن آب بدن یا دهیدراته شدن (Dehydration) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن آب و مایعات کافی را دریافت نکند. اگر فرد مقدار کافی آب ننوشد؛ دهیدراته خواهد شد. معمولا در فصل‌های گرم سال افرادی که مجبور هستند ساعت‌های طولانی در فضای باز کار یا ورزش کنند به این عارضه دچار می‌شوند.

علائم از دست رفتن آب بدن عبارتند از:

- سرگیجه
- بی‌حالی
- عدم دفع ادرار یا حجم کم ادرار
- گیجی

برای حل این مشکل باید به مقدار کافی آب نوشید یا محلول‌های الکترولیت مانند گیترید (Gatorade) مصرف کرد. اگر فرد مقدار زیاد‌ی آب از دست داده باشد، باید به بیمارستان مراجعه کند و مایعات درون وریدی (intravenous (IV) fluids) دریافت کند.

علایم هشداردهنده سرگیجه

1- غش کردن، از حال رفتن و یا کم شدن درجه‌ی هوشیاری

2- تشنج

3- تاری و از دست دادن دید

4- استفراغ شدید

5- تپش قلب

6- درد سینه

7- گیجی

8- تب بالا

9- مشکلات در صحبت کردن

به طور کلی اگر دچار سرگیجه شدید، ناگهانی یا طولانی‌مدت و ناشناخته هستید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. اگر در معرض سرگیجه شدید همراه با هر کدام از علائم بالا هستید، مراقبت‌های اورژانسی را دریافت کنید.

پیشگیری از سرگیجه

در حالت کلی، کارهای کمی وجود دارد که می‌تواند از سرگیجه و بی‌حالی شما جلوگیری کند‌. ولی می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

- در طول روز مقدار مناسبی آب بنوشید، این‌کار مانع از این می‌شود که بدن آب خود را از دست بدهد.

- مصرف الکل را متوقف کنید یا مقدار مصرف را محدود کنید.

- به آهستگی وضعیت خود را از حالت خوابیده به حالت نشسته تغییر دهید.

- برای جلوگیری از بروز تصادفات رانندگی اگر احساس سرگیجه دارید؛ رانندگی نکنید و یا کارهای سنگین انجام ندهید. به حالت نشسته در جای خود بدون حرکت بمانید تا احساس سرگیجه برطرف شود.

تشخیص علت سرگیجه

گیجی و سرگیجه از سنین کودکی تا افراد مسن دیده می شود. فرد تحت ارزیابی های خاصی قرار می گیرد. این ارزیابی ها معمولا شامل آزمایش خون، تصویر برداری، ارزیابی هورمونی، ارزیابی قلبی عروقی شامل اکو، نوار قلبی و آنژیوگرافی، ارزیابی دستگاه عصبی و ارزیابی بینایی و ارزیابی دستگاه دهلیزی است.